Појавата на нови јазични спорови во ЕУ ја поставува дилемата дали со активирањето повеќе такви „јазични случаи“, Унијата ќе ја согледа апсурдноста на нивното проблематизирање и ирационално ќе толерира наметнување како услов (критериум) за членство во неа? Или, пак, можеби Унијата и понатаму ќе ги користи апсурдните јазични спорови како алиби за кочење на својата политика за проширување?
Јазично-идентитетски прашања вметнувани во служба на геополитиката
На маргините на самитот ЕУ – Западен Балкан, хрватскиот премиер Андреј Пленковиќ побарал од српскиот претседател Александар Вучиќ да се реши прашањето за учебникот по граматика на групата автори, насловен „Од зборови до дела“, за учениците од осмо одделение во Србија, со кој се негира постоењето на хрватскиот јазик. Во конкретниот учебник се наведува дека српскиот, словенечкиот, македонскиот и бугарскиот јазик припаѓаат на групата јужнословенски јазици и дека „Хрватите, Бошњаците и некои Црногорци, српскиот јазик го нарекуваат – хрватски, босански и црногорски “.
Апсурдноста на проблематизирањето на јазиците и наметнувањето како услов
(критериум) за членство во ЕУ
Појавата на нови јазични спорови во ЕУ ја поставува дилемата дали со активирањето повеќе такви „јазични случаи“, Унијата ќе ја согледа апсурдноста на нивното проблематизирање и ирационално ќе толерира наметнување како услов (критериум) за членство во неа? Или, пак, можеби Унијата и понатаму ќе ги користи апсурдните јазични спорови како алиби за кочење на својата политика за проширување?
– За жал, шверцувањето на ваквите „јазично-идентитетски“ темпирани бомби во политичкиот процес за пристапување кон ЕУ го претвора самиот тој процес во пародија и панаѓур на суети. Излезе дека политизацијата на именувањето на јазиците, кое за првпат во овој контекст се случи при нашиот случај со Бугарија, послужи како преседан што метастазира… Што е следно? Данска и Норвешка да се „фатат за гуша“ во врска со јазичното прашање? Или Германија и Холандија, Чешка и Словачка итн.? Фактот што Унијата дозволува вакви емоционално набиени, но во суштина рационално нерешливи прашања, да станат дел од нејзиниот политички дискурс, ни говори за нејзиното губење осет за реалност и тонење во нерелевантност – констатира лингвистот Игор Радев.
Дали може да се прави паралела со српско-хрватските спорови за јазикот?
– Мора да се признае дека и во лингвистиката и во славистиката постојат тие конфликти за историскиот развој и диференцијација на современите српски и хрватски јазик. Но ценам дека сѐ уште таквите научни конфликти не се прелеале во изразен политички спор и јазикот не е предмет на политички уцени. Во македонскиот случај со Бугарија, јазикот станува предмет не на научни, туку на политички толкувања, средство за водење политички битки. И не само јазикот, туку сѐ што спаѓа во културната историја на народот станува предмет на оспорувања, негација од политичка позиција на друга држава… Македонскиот јазик е ставен во сосема неприроден контекст на политичко толкување, со сосема други принципи и критериуми од научното дефинирање – вели професорката Александра Ѓуркова.
Кога веќе македонскиот јазик е ставен во контекст на политичко-калкулациски толкувања, што се наметнува како услов за членство во еден политички сојуз, професорката Ѓуркова смета дека во таков случај на европските политички фактори многу им е важно каков однос имаат носителите на власта во односната земја, т.е. во Македонија, спрема базичните национални прашања.
– Во политиката и геополитиката никој не застанува зад никого да му ги брани националните интереси, ако во тоа нема никаков сопствен интерес. Во ЕУ и во САД многу сериозно ги сфаќаат прашањата за националниот идентитет, и сите дипломати што доаѓаат во земјава се запознаени многу добро со нашата актуелна ситуација и историскиот контекст. Но, исто така, проценуваат како кон тие прашања се однесуваат политичките чинители во државата. За жал, се покажува дека во Македонија нема компетентни луѓе во политиката, кои барем се трудат националниот идентитет да го постави во приоритетите на националниот интерес. Во таква ситуација, ако јазикот (како составен чинител на идентитетските прашања) се постави како тема на политички спор, тоа прашање ќе се решава низ политичка, а не низ научна призма. И сите решенија ќе бидат врз политичка основа и геополитичките интереси – вели професорката Александра Ѓуркова.
Оспорувањето на македонскиот јазик е поврзано со оспорување на
македонската нација, историјата на македонскиот народ…
Бугарите речиси веднаш во овој случај препознаа допирни точки со нивното оспорување на македонскиот јазик. Така, во истиот контекст, бугарските медиуми новоотворениот јазичен спор што се најде на „дневниот ред“ на Европската Унија го обележија со наслови од видот „Не сме само ние и Македонија“. Иако можеби неразбирлив за земјите-членки на ЕУ, веќе е ноторен факт дека една од причините за ветото на Бугарија за почеток на преговорите на Македонија за членство во Унијата е тоа што не се прифаќа нивниот услов за признавање на „бугарските корени на македонскиот јазик“.
Универзитетската професорка од Институтот за македонски јазик, Александра Ѓуркова, правејќи паралела на новопојавениот српско-хрватски спор за јазикот со македонско-бугарскиот случај, проценува дека бугарското оспорување на македонскиот јазик е многу покомплексно.
– Оспорувањето на македонскиот јазик од страна на Бугарија, во контекст на евроинтеграциите на Македонија, е поврзано со оспорување на македонската нација, историјата на македонскиот народ. И сето тоа комплексно оспорување на постоењето на Македонците, почнувајќи од автентичноста на македонскиот јазик, се прави со политичка цел, во чија суштина се содржат освојувачките намери на Бугарија, од кои не се откажува повеќе од 150 години, колку и да немаат основа. И научните институции во Бугарија (како БАН) се ставени во служба на таа политичка цел и ги поддржуваат политичките институции, наспроти релевантните научни позиции.
Заедничка историска и дијалектна основа на српскиот и хрватскиот јазик
Филологот Игор Радев од историско-лингвистички аспект го објаснува процесот на создавање на српскиот литературен јазик, како и на хрватскиот литературен јазик, укажувајќи дека „од аспект на сувереноста на индивидуалните држави, сите имаат еднакво право да ја нарекуваат таа литературна норма како што сакаат“.
– Од чисто научна гледна точка, треба да знаеме дека и она што денес се нарекува и „српски литературен јазик“ и „хрватски литературен јазик“ се базираат на иста дијалектна основа земена како нормативна, односно на источнохерцеговското новоштокавско наречје, кое на познатиот Виенски книжевен договор од 28 март 1850 год., чии главни потписници се од српска страна Вук Караџиќ, а од хрватска банот Иван Мажураниќ, официјално е прифатено како база на заедничкиот литературен јазик. Ова наречје е земено како основа за заедничката литературна норма затоа што било географско доста распространето и вклучувало говорители од сите три верски заедници – православната, католичката и муслиманската, а воедно претходно е користено и во класичната дубровничка книжевност. Но, од аспект на сувереноста на индивидуалните држави, сите имаат еднакво право да ја нарекуваат таа литературна норма како што сакаат, т.е. „српски литературен јазик“ или „хрватски литературен јазик“ итн., та за мене е логички апсурд едната страна да ѝ диктира на другата како да ја именува спомнатата стандардизирана јазична норма, кон којашто засегнатите страни стојат во апсолутно еднаков однос – вели Радев.
