Законот за употреба на јазиците не смее да се употребува сѐ додека не биде направен попис. Така е тоа кога во закон ќе ставиш прецизни бројки. Мора и да се држиш до нив. Сѐ друго ќе биде политички волунтаризам и спротивно на одредбите на Законот, тврдат експертите
Законот за употреба на јазиците, објавен во „Службен весник“ на 15 јануари 2019 година, без потпис на претседателот на државата, до крајот на процедурата за негово спроведување ја задржа контроверзноста што го следи од почетокот кога беше ставен во собраниска процедура, означен со европско знаменце, како приоритетен закон, наводно неопходен за усогласување со правото на ЕУ. Спорноста на законот и понатаму е актуелна, со оглед на тоа што во „Службен весник“ е објавен без потписот на претседателот Ѓорге Иванов, со што се прекршени уставните и законските процедури за еден закон да стапи во сила и да почне да се применува, тврдат експертите.
Но уште повеќе експертската јавност укажува и на уште еден важен сегмент според кој не би требало ниту да се помисли на примена на законот пред да се спроведе попис во државата и да се видат резултатите за застапеноста на малцинските етнички заедници.
– Процедурата за донесување на законот е соодветна, што воопшто не го прави помалку несоодветен самиот закон… И, ете, законот е изгласан. И во него стои определбата: „јазик што го зборуваат најмалку 20 проценти од граѓаните“. Во моментот кога во закон ќе бидат ставени бројки, тие мора и да се почитуваат. За да се почитуваат, мора да се знае точно дали е навистина достигнат бараниот процент. За да се знае дали е навистина достигнат бараниот процент, мора да се знае колкаво е точно населението во Република Македонија и дали има етничка/јазична заедница што го исполнува бараниот услов. Ова не може да се базира на претпоставки (бидејќи е суштински елемент на законот), туку мора да се измери. Со оглед на тоа дека во Македонија не е направен попис од 2002 година, во моментов нема релевантни податоци за тоа дали некоја од јазичните малцински заедници го исполнува условот предвиден во законот. Тоа значи дека законот не смее да се употребува сѐ додека не биде направен попис. Така е тоа кога во закон ќе ставиш прецизни бројки. Мора и да се држиш до нив. Сѐ друго ќе биде политички волунтаризам и спротивно на одредбите на законот – смета професорката Мирјана Најчевска.
На неопходноста од спроведување попис цело време повикуваат и други истакнати јавни личности и аналитичари.
– Пред да се означи Законот за јазиците како регресивен или прогресивен, потребна е една досадна, но многу прогресивна операција што ќе ги стави фактите на место: попис. Тие што ја спречуваат дефинитивно се регресивни, попусто сите други приказни. Сметам дека зборувањето на повеќе јазици од мали нозе е богатство и дека комуникацијата на повеќе јазици во едно општество е богатство на тоа општество. Но сметам и дека знаењето е богатство, а пописот е знаење. Ние може колку сакаме да коментираме дека јазикот и пописот немаат врска, но факт е дека постои статистичка бројка над која одредена групација поминува критична маса со која ваквите барања стигнуваат на агенда и, во најпозитивен случај, доведуваат до поотворено општество. Но таа статистичка бројка е клучна и мора да биде над некој праг; во спротивно ќе треба ист закон да се донесе за секој можен јазик. Јас само викам дека таа статистичка бројка треба точно да се утврди – смета Петар Поповски, професор и научник што работи во Данска.
Од друга страна, по објавувањето на законот без потпис на претседателот на државата, во јавноста не стивнува лавината реакции, при што се бара дури и интервенција од меѓународната заедница.
Професорката на Правниот факултет при УКИМ, Каролина Ристова-Астеруд смета дека за овој преседан треба да се известат и оние што дадоа гаранција за рамковниот договор, односно ЕУ и САД.
– Џафери флагрантно го повредува Уставот, тоа е правно насилство на исто рамниште како оние со физичкото во Собрание, а реакцијата треба да биде игнорирање и бојкот на овој закон-незакон, кој не е „контроверзен“ туку апла повреда на рамковниот и Уставот, ама баш апла, плус и на други уставни одредби… – изреагира Каролина Ристова-Астеруд на социјалните мрежи веднаш по објавувањето на Законот за употреба на јазиците во „Службен весник“.
И претседателот Ѓорѓе Иванов во својата реакција за објавувањето на законот без негов потпис, ја повика и меѓународната заедница да се изјасни за ваквите правни преседани што го дерогираат владеењето на правото во Македонија.
– Се прашувам дали високите претставници на меѓународната заедница, кои ја поддржуваат оваа владина коалиција, ќе се јават и ќе го поддржат овој начин на донесување закони? Дали ќе ги поддржат овие преседани, што носат несогледливи последици и штета по правото и правната држава и дали вакви преседани применуваат во сопствените држави – се вели во реакцијата на претседателот Иванов.
ЕУ без коментар за правните преседани
На ваквите обраќања од претседателот на Р Македонија, но и од правните експерти во земјава за начинот на спроведување на Законот за употреба на јазиците, кој го компромитира владеењето на правото, единствената реакција на претставник на ЕУ, односно на портпаролката на Европската комисија, Маја Коцијанчич, е дека „немаат коментар“.
– Ние сега ги следиме националните процедури за спроведување на договорот, но, како и обично, не ги коментираме – изјави Коцијанчич, насочувајќи го својот одговор пред сѐ кон поддршката за спроведување на спогодбата од Преспа.
Тимоние беше разочаран пред една година
Од друга страна, минатата година, додека течеа собраниската процедура и скратената импровизирана дебата за Законот за употреба на јазиците, амбасадорот на Франција во Македонија, Кристијан Тимоние, го изнесе своето мислење „дека не е единствениот што не успеал да го разбере Законот за употреба на јазиците, бидејќи се работи за многу комплициран текст, барем во однос на неговата содржина, но и на последиците“. По второто гласање (на 14 март 2018) на законот во Собранието, францускиот амбасадор Тимоние изрази разочарување од однесувањето и гласањето во парламентот.
– Вчера беше разочарувачки ден, бидејќи видовме настани за кои мислевме дека веќе сме им го свртеле грбот, дека немало минимум консензус за процедура за усвојување закон и нема цивилизациска дискусија за теми од интерес на граѓаните. Не е мое да судам, но глетката што ја видовме беше сѐ само не глетка од еден парламент на европска држава. Во период кога земјите-членки на ЕУ треба да се изјаснат за препораката за преговори, особено за условеноста на препораката, ќе се постави прашањето дали агендата на Прибе ќе биде брзо усвоена и формално ќе се отвори и прашањето за почитување на Копенхашките критериуми. Европската Унија може да интегрира само функционални демократии – кажа пред една година францускиот амбасадор во РМ, Кристијан Тимоние.
