По повод празнувањето на 23 Октомври: Потсетување на идеите на Павел Шатев во револуционерната борба за независност на Македонија
- Павел Шатев е истакнат македонски револуционер и анархист, член на гемиџиите и еден од солунските атентатори. Подоцна станува еден од основачите на ВМРО (Обединета), а по ослободувањето на Македонија – прв министер за правосудство. Во целост ви го пренесуваме неговиот предговор во неговата книга „Македонија во ропство“, објавена во 1934 година
- Македонија, во својата борба за слобода и независност, направи многубројни и разни жртви, но тие не беа и нема да бидат залудни. Благодарение на долгата борба, искушенијата, нечуените и неописливите маки и страдања, Македонците, без оглед на религијата, националноста и јазикот, беа во можност да ги видат грешките, да извлечат соодветни заклучоци и, вооружени со лекциите од историјата и револуционерното искуство, да ја продолжат борбата и, нема сомнение, ќе го постигнат својот идеал – слобода и независност, пишува Шатев
Македонија, неколку векови духовно, политички поробена, економски експлоатирана, се разбуди од својот долг летаргичен сон дури кон крајот на 19 век, бидејќи условите во кои беше сместена, како резултат на долга еволуција, се променија. Со развојот на капитализмот, феудалниот систем, како низ цела Европа, така и на Балканот, беше променет од историска неопходност, бидејќи економските и политичките услови бараа поредовна и поинтензивна трговска размена на стоки поради отворањето на нови пазари за пласман на стоки и капитал. Од сите балкански земји, Македонија, поради својата географска положба и слабиот економски и културен развој, беше најзаостаната. Но, благодарение на демократските идеи развиени од Француската револуција и раширени низ Западна и Југоисточна Европа, Македонија, иако доцна, се разбуди и ја започна својата борба за духовно, политичко и економско ослободување. Македонија во центарот на Балканот, објект за освојување не само од страна на балканските држави, туку и поради нејзината географска положба, земја низ која минуваат сите патишта кон трите континенти – Европа, Азија и Африка, а како дел од поранешната Отоманска Империја, некои од западноевропските сили, во својот империјализам, ја сметале за целна точка низ која сакале да ги насочат своите соперништва за да ги остварат и обезбедат своите груби политички и економски интереси.
Македонскиот народ ја започна борбата доцна, но со своето самоодрекување, жртва и херојство во борбата, може смело да се измери и спореди со најборбените народи во Европа. Македонскиот народ и денес е во ропство, но тоа воопшто не значи дека се помирил со ситуацијата. Решавањето на македонското прашање, поради низа околности и настани, дојде доцна, а тоа може да се објасни само со многу специфични услови под кои започна и се развиваше борбата за слобода и независност. Македонија, како земја што остана заостаната во културна, политичка и економска смисла, угнетена од азијатски апсолутизам на поранешните турски султани и феудалци, и со население од неколку националности од различно потекло и раси, чиј религиозен, расен и национален антагонизам беше вештачки и вешто поттикнат не само од турските власти, туку и од заинтересираните балкански влади и држави, со постојните соперништва и антагонизам меѓу малите и големите земји, тој можеше правилно да се ориентира и да ја насочи борбата по вистински, правилно револуционерен пат.
Македонија, во својата борба за слобода и независност, направи многубројни и разни жртви, но тие не беа и нема да бидат залудни. Благодарение на долгата борба, искушенијата, нечуените и неописливите маки и страдања, Македонците, без оглед на религијата, националноста и јазикот, беа во можност да ги видат грешките, да извлечат соодветни заклучоци и, вооружени со лекциите од историјата и револуционерното искуство, да ја продолжат борбата и, нема сомнение, ќе го постигнат својот идеал – слобода и независност. Борбата на македонскиот народ помина низ неколку фази, и затоа слоганите во борбата нужно мораа навремено да се менуваат. Но, настаните, како и секогаш, особено овде на Балканот, се развиваа со вртоглава брзина и генерално секогаш ги надминуваа националните дејци, борците. Ова е, можеби, најголемата несреќа на Македонците, и покрај нивната енергија, жртва и херојство низ сите епохи од нивната историја.
Ги напишав овие „Мемоари“ со единствена желба да опишам некои факти, настани во кои учествував и лично ги видов и научив. Не тврдам дека сум напишал некаква историја. Не. Ги опишав активностите на некои лица и факти со детали од локална природа, можеби незначителни, земени сами по себе, но земени заедно, тие ќе му помогнат на идниот историчар да знае какви биле условите за живот и работа во таа ера.
Историјата на револуционерните борби во Македонија не е напишана во целост, а поради животните превирања, многу од директните учесници во овие величествени борби загинаа на Балканот, на полињата и во темниците, друг дел умре, а неколкумина останаа пишани материјали, од кои на идниот непристрасен историчар ќе му требаат, кога ќе го проучува историскиот и економскиот развој на македонското национално-револуционерно ослободително движење, за да ги направи своите проценки, да извлече соодветни заклучоци.
Веќе е создадена нова генерација, која со уште поголема верба и ентузијазам во каузата, се впушти во борбата, без да го познава минатото на македонското ослободително движење во поконкретни и попрецизни термини. Затоа, додека ги претставувам на читателската јавност сегашните „Мемоари“ како сосема обично четиво, се осмелувам да се надевам дека ова мое дело ќе предизвика интерес кај сите активисти и современици, за да можат и тие да запишат сè што доживеале, за да може да се олесни новата генерација што расте – единствената гаранција за конечен успех. Доколку се разбуди овој интерес, дури и кај дел од сè уште живите личности во минатите црковно-училишни, политички и револуционерни борби, ќе сметам дека целта на ова мое дело е постигната. Н.М.
