Oд одмаздничка порнографија, злоупотреба на малолетници, преку слики и содржини на социјалните мрежи и интернет, па до сајбер измами и проневери со лажирање или крадење на идентитетот! Со еден збор – дипфејк! Дипфејк е технологија базирана на вештачка интелигенција што се користи за производство или изменување видеосодржини за да се претстави нешто што всушност не се случило. Со помош на различни софтвери може да се комбинираат или преклопуваат лажни слики и видеа над слики или видеа што веќе постојат. Во современиот речник, дипфејк е аудио и видео на една личност, манипулирано за да изгледа и звучи како вистинска личност, на кое таа личност е претставена дека нешто зборува, а притоа тоа воопшто не е таа. Изразот „дипфејк“ е изведен од комбинацијата на два збора, deep (длабок, длабока) и fake (лажен/а, лага, измислица, измама).
Дипфејк како лажна содржина не е само текстуална туку преминува и на лажна визуелна содржина
Вештачката интелИгенција (ВИ) ставена во функција на криминални поведенија прави штети од колосални размери
Ако досега светот се занимаваше со лажните вести познати под името „фејк њуз“, сега, со напредокот на вештачката интелигенција, светот сѐ повеќе се запознава со „дипфејк“. Во современиот речник, дипфејк е аудио и видео на една личност, манипулирано за да изгледа и звучи како вистинска личност, на кое таа личност е претставена дека нешто зборува, а притоа тоа воопшто не е таа. Изразот „дипфејк“ е изведен од комбинацијата на два збора, deep (длабок, длабока) и fake (лажен/а, лага, измислица, измама).
Дипфејк како лажна содржина не е само текстуална, туку преминува и на лажна визуелна содржина. Дипфејк е технологија базирана на вештачка интелигенција што се користи за производство или изменување видеосодржини со цел да се претстави нешто што всушност не се случило. Со помош на различен софтвер може да се комбинираат или преклопуваат лажни слики и видеа над слики или видеа што веќе постојат.
ШТО Е ДИПФЕЈК И КОИ СЕ КАТАСТРОФАЛНИТЕ ОПШТЕСТВЕНИ ОПАСНОСТИ ОД НЕГО
Вештачката интелигенција можеби сѐ уште не е максимално искористена од страна на криминалците за противзаконски да се стекнат со некаква материјална придобивка, меѓутоа веќе се евидентирани случаи во кои токму вештачката интелигенција злоупотребува фотографии на жени за креирање разни експлицитни содржини. Исто како случајот во кој папата Франциск беше споделуван на социјалните мрежи со палта што не прилегаат за неговата титула. Никој не можеше да утврди дали фотографијата е вистинита или не. Денес веќе секој може да биде жртва и никако да не може да го докаже спротивното.
На удар не се само жените и децата туку и политичарите. Неконтролираниот раст на вештачката интелигенција и особено на технологијата на дипфејк може да ве направи жртва на многу злоупотреби, од одмаздничка порнографија, злоупотреба на малолетници преку слики и содржини на социјалните мрежи и интернет, па до сајбер-измами и проневери со лажирање или крадење на идентитетот. Некое лажно видео каде што некој политичар се изјаснува за одредена тема може да биде дипфејк, а истото тоа може да се сподели на социјалните медиуми и е тешко препознатливо за секого. Манипулацијата преку лажно видео ја засилува изјавата на американската истражувачка Шила Ривс, која во 1987 година ги нарече видеата „контролирана течност“.
Дипфејк е многу опасен вирус за новинарството. Додека луѓето не можат веќе да веруваат во она што го гледаат и слушаат, лесно е секој политички водач да го одрече секое известување што не му се допаѓа, нарекувајќи го тоа измислица. Креаторите на дипфејк користат различни техники, вклучувајќи менување на лицето, поставување израз на лицето врз лице на друга личност, или синхронизирање на движењето на усните.
Студија на Институтот за технологија во Масачусетс открила дека на вистинските вести, за да достигнат 1.500 луѓе на Твитер, им требало шест пати подолго време отколку на лажните вести. Во меѓувреме, се разбира, важна улога играат ботовите, кои вообичаено се користат за да се забрза ширењето на лажните вести.
Ненадоместливи штети
Со користењето алатки за вештачка интелигенција, фотографиите и видеата лесно можат да се дотераат за да се создаде „лажно порно“ на некоја личност. Жртвите велат дека штетата е ненадоместлива.
Ноела Мартин имала само 18 години кога открила дека на интернет се шират нејзини порнослики. Таа никогаш не се фотографирала така, ниту пак споделувала такви фотографии, а сепак, на фотографиите била токму таа. Таа стана жртва на она што подоцна ќе биде познато како дипфејкс (deepfakes). Порнографските слики биле манипулирани за да личат на неа со користење слики што таа ги споделила на своите лични профили на социјалните мрежи.
– Ова е доживотна затворска казна. Тоа може да им ги уништи животите на луѓето, средствата за живот, можностите за вработување, меѓучовечките односи, романтичните односи. И има многу, многу малку нешто може да се направи кога некој ќе биде цел – изјави Мартин за медиумите.
Дипфејкс се дигитално изменети видеа или слики создадени за да прикажат некого во лажни сценарија. И покрај тоа што технологијата на дипфејк теоретски може да се користи за посветли, сатирични или добронамерни цели, извештајот на „Диптрејс лабс“ од 2019 година покажа дека 96 проценти од лажната содржина на интернет е порнографија.
Само неколку месеци подоцна, 22-годишен маж во Њујорк беше осуден на шест месеци затвор за објавување лажни порнофотографии од поранешни соученици од училиште, користејќи тинејџерски слики од нивните профили на социјалните мрежи. Тоа е алармантно, бидејќи секој може да го направи тоа со малку познавање на технологијата.
Борба за правда
Уште во 2013 година, кога и се случило истото тоа, Мартин се обидела да ја ограничи штетата со тоа што отишла во полиција и побарала да се тргнат сликите. Сепак, тие не можеле ништо да направат, со оглед на тоа дека во тоа време во Австралија, каде што таа живее, немало закони против ширење интимни слики.
– Дури и ако можете да се обидете да ги симнете работите, ако сте жртва на ова, сè уште имате проблеми да барате одговорност од кој било одговорен. Тие се поставени, а тоа е само еден елемент за ова. Доколку не барате одговорност од сторителот или кој и да е одговорен, тој сè уште може да продолжи да го прави тоа – рече Мартин.
Мартин продолжила да се занимава со адвокатска кариера и со години се залагала за законодавство против неконсензуалното споделување интимни слики во Австралија. Во 2018 година нејзините напори помогнале да се воведат нови закони со кои се криминализира дистрибуцијата на неконсензуални интимни слики или „одмаздничко порно“ во нејзината земја.
Десет години по сопственото трауматично искуство, Мартин, сега 28-годишна адвокатка и правна истражувачка на Универзитетот во Западна Австралија, сè уште се залага против споделувањето неконсензуални сексуални содржини, особено оние што се создадени со помош на технологијата.
– На крајот, она што се обидуваме да го направиме како заедница на преживеаните е да се залагаме за воспоставување закони, да се заложиме за земјите низ светот да го криминализираат ова прашање, да се заложиме за развој на инфраструктурата за да се осигури дека жртвите можат да побараат помош – рече таа.
Лажните порнографски материјали се наоѓаат на интернет со години, меѓутоа, неодамнешниот голем напредок во вештачката интелигенција (ВИ) и зголемената пристапност на таквата технологија го олеснија создавањето вознемирувачки реалистичен сексуален материјал.
ПОСТОИ ЛИ НАЧИН ЗА ЗАШТИТА
Денес кога веќе секој човек може лесно да стане жртва на дипфејк, се поставува прашањето дали воопшто постојат механизми за заштита. Правниците велат дека дипфејк-технологијата сама по себе не е негативна појава, напротив, таа е уште една придобивка на модерната технологија.
– Дипфејк-технологијата се користи на голем број позитивни начини, но сѐ повеќе доаѓаат до израз и нуспојавите. Веќе се регистрираат вакви видеоснимки за ширење лажни вести и дискредитација и омаловажување на политички противници. Но, она што зема замав е креирањето порнографски материјали, во кои често се вклучени и деца, што овие видеа ги прави сериозна закана – велат правните експерти.
Според нив, дипфејк сериозно ги нарушува приватноста и безбедноста, а често отвора и правни прашања за заштитата на личните податоци, сајбер-криминалот, производство на детска порнографија, но и честопати се користи за измами и повреда на авторските права.
– Најдобар начин за заштита, како и секогаш така и сега, е корисниците внимателно да ги користат социјалните медиуми и интернетот. Да не веруваат во сѐ што ќе видат, да не веруваат на секој што ќе им се обрати во пораки. Како што е случај во минатиот период, многумина паднаа во замките оставајќи ги личните податоци, но она што од правен аспект е доста проблематично е нивното откривање, а и делата се тешки за докажување – велат експертите.
Децата можеби се најлесна цел за креаторите на дипфејк, бидејќи родителите сами ги сервираат нивните фотографии, па и лични податоци. Според нив, децата најлесно може да бидат жртви на кражби на идентитет.
– Особено загрижува фактот што децата можат многу лесно да станат дел од дипфејк-видеа на детска порнографија, а бидејќи кај нив нема развиено чувство за одговорност, свесност и знаење, лесно можат да паднат во замка – велат правниците.
Со оглед на тоа што за децата кај нас и во светот има посебно законодавство, кое ги штити, правните експерти велат дека социјалните медиуми се предмет на дополнителни проверки и поригорозни законски обврски. Па, така, при отворањето налог на социјалните мрежи, мора да се провери возраста или, пак, да се вклучи родител во налогот, сѐ со цел да се спречат какви било злоупотреби.
ПРАВНА РЕГУЛАТИВА
Правото и самиот правен систем сепак не можат со иста брзина да одговорат на развивањето на новите технологии, бидејќи тие се развиваат секојдневно и масивно, па токму затоа е потешко правното регулирање на оваа област. Според експертите, државите низ светот се стремат кон регулирање на овие прашања на меѓународно ниво, но за тоа е потребно време.
Од сите држави во светот, Кина најдобро ја има разработено оваа област во својот правен систем. Таа во својот систем забрани создавање дипфејк без согласност на корисникот и без потврда дека видеото е дипфејк.
Европската Унија, пак, предложи нови регулативи за справување со штетните онлајн содржини, но тие допрва треба да докажат дека можат целосно да ги заштитат луѓето од неконсензуални порнофалсификати.
На пример, Законот за вештачка интелигенција бара од креаторите јасно да откријат кога содржината е вештачки генерирана или манипулирана. Но активистите велат дека одрекувањето од одговорност тешко би ги одвратило креаторите на овие видеа и оти тешко дека ќе им донесе правда на жртвите штом содржината е таму и засекогаш поврзана со нив.
Сепак, друг дел од законодавството на ЕУ е директивата за родово базирано насилство, предложена во 2022 година. Овој предлог-закон ќе го криминализира неконсензуалното споделување интимни слики, а сторителите би можеле да се соочат со затворска казна. Членот 7б дури се однесува конкретно на лажните порновидеа.
Славни личности како објект на злоупотреба
Кога првпат се појавија лажните порноматеријали, главната цел зад нив беше да се снимаат порновидеа со ликови на познати личности. Самиот поим дипфејкс се појави во 2017 година, кога корисник со тој псевдоним на социјалната платформа Редит стана познат по тоа што снимаше и споделуваше порнографски видеа од славни жени, вклучувајќи ги Скарлет Јохансон и Тејлор Свифт.
Додека порнофалсификатите на познати личности постојат со години, неодамнешниот напредок во вештачката интелигенција значи дека денес речиси секој може да стане жртва на таква содржина. Технологијата може да се користи и за дискредитација или уцена на луѓето во обид да се замолчат или поткопаат.
Рана Ајуб, индиска истражувачка новинарка и соработничка на „Вашингтон пост“, беше жртва кога беа користени порнофалсификати од неа во обид да ја замолчат. Таа го опиша своето ужасно искуство во колумна каде што објасни како сето тоа било искористено за да биде омразена на социјалните мрежи бидејќи е муслиманка.
– Целата земја гледаше порновидео за кое се тврдеше дека сум јас, а јас едноставно не можев да направам ништо. Од денот кога беше објавено видеото, не сум истата личност. Порано бев многу послободна, сега сум многу повнимателна околу тоа што објавувам на интернет. Доста се самоцензурирав од потреба – раскажа таа.
Активистите велат дека во моментов е многу лесно јавно да се понижува личност со создавање длабоки фалсификати за неа и дека овој недостиг од регулатива и одговорност ги оневозможува жртвите.
– Пораката што се испраќа до луѓето што ги прават овие лажни видеоснимки е дека никој не може да дојде до нив и да ги санкционира – рече Комптон.
