АНАЛИЗА
Една од позитивните работи за светската економија од Втората светска војна до денес се кооперативноста и флексибилноста на владите во одговорот на надоаѓачките сериозни и големи кризи. Од стагфлацијата и колапсот на валутниот режим на Бретон Вудс во 1970-тите, преку азиската финансиска криза од 1990-тите, до глобалната финансиска криза во овој век, големите светски економии се покажаа заемно кооперативни во наоѓањето начини за соработка за справување со сериозни предизвици. Овој пат, таа кооперативност и флексибилност се прекинаа
Алден Едвард
Сегашната поврзаност на проблемите – руско-украинската војна, инфлацијата, глобалниот недостиг од храна и енергија, растоварувањето на меурите на средства во Соединетите Американски Држави, должничките кризи во земјите во развој, како и долготрајните влијанија на исклучувањата поврзани со ковид-19 и тесните грла во синџирот на снабдување – можеби е најсериозната криза од сите нив, не само затоа што централните банки не можат да печатат пченица и бензин. Историјата покажува дека, сепак, се неопходни колективни одговори што ќе бидат потребни за да се одговори на овие предизвици. Заедничката соработка никогаш не била поитна – но се чини сѐ помалку веројатна.
Нарушувањето на соработката е, иронично, најмногу последица на минатите успеси. Способноста на светот од минатото да управува со кризи, да ги надмине нарушувањата и да ја врати траекторијата на општиот светски раст, значи дека многу повеќе земји денес станаа доволно богати за да имаат влијание и да бараат да се земат предвид нивните интереси. Други, пак, извршуваат територијални или идеолошки цели што ги сметаат за поитни од непосредните економски приоритети. Како резултат на тоа, стана речиси невозможно да се најде консензус. Резултатот е дека во оваа криза, светот ќе биде осуден на серија натпреварувачки и делумни одговори наместо повторно да се најде начин да се здружи за да се справи со предизвикот.
Состанокот на министрите за трговија во Светската трговска организација (СТО) во Женева пред една недела, првично планиран за 2020 година, но одложен поради ковид-19, е пример. Со 164 членки и правилото дека секој договор бара консензус меѓу сите нив, Светската трговска организација (СТО) е врзана со лисици. Земјите-членки сè уште се борат, на пример, да одобрат откажување од правата на патент за вакцините за ковид-19 – веќе повеќе од една година од времето кога можеби навистина помогнало. Слично на тоа, тие преговараат повеќе од две децении за ограничување на субвенциите што водат до деструктивен прекумерен риболов во светските океани. Онаму каде што СТО еднаш отвори нова основа за да постави трговски правила и да ги реши споровите, таа одигра мала улога во решавањето на тековните предизвици со синџирот на снабдување. Ниту, пак, веројатно е ефикасно да одговори на глобалната криза со храна, бидејќи повеќе од дваесет земји веќе донесоа извозни ограничувања за да ги зачуваат резервите на храна загрозени од колапсот на украинскиот и рускиот извоз на жито. Состанокот во Женева може да доведе дури и до зголемување на тарифите со неактивност: мораториумот од 1998 година на тарифите за прекугранична е-трговија – како што се преземањата на „Епл“ и стримингот „Нетфликс“ – автоматски истекува, а Индија и Јужна Африка го блокираат неговото обновување.
Ако Светската трговска организација (СТО) е врзана со лисици со консензус и ако Г7 и Г20 немаат овластување, која група или тело би можело да го спаси светот овој пат? Самото поставување на прашањето покажува колку ќе биде тешко да се координира глобален одговор на сегашниот сет на кризи
Значи, ако СТО е врзан со лисици со консензус и ако Г7 и Г20 немаат овластување, која група или тело би можело да го спаси овој пат?
Ниту една институција не е неопходна, се разбира и во минатото владите наоѓаа нови и креативни начини за соработка кога старите институции се покажуваа како недоволно вешти. Тоа беше случај во 1970-тите, кога светот се соочи со најблиската аналогија на денешните предизвици. Совршената бура од неизбежна инфлација, војните во Виетнам и на Блискиот Исток, нафтениот картел што ги зголеми глобалните цени на енергијата, колапсот на валутниот систем поддржан со злато под Бретон Вудс и политичкиот скандал Вотергејт во Соединетите Американски Држави произведоа период на глобална нестабилност и слаб раст. На почетокот, владите не беа во можност доволно да соработуваат за да се справат со тие предизвици. Во тоа време се појави литература во подем за „кризата на легитимацијата“ на западниот капитализам.
Но министрите за финансии на водечките западни економии се собраа за да се обидат да изградат нов монетарен систем по тогашните САД. Претседателот Ричард Никсон стави крај на златната конвертибилност на доларот во 1971 година. Овие напори доведоа директно до првиот состанок на самитот на Г6 во Франција во 1975 година, каде што лидерите на големите индустријализирани земји си поставија задача да најдат заемно засилувачки начини за заживување на нивните заболени економии. Групата, која подоцна стана Г7 (а подоцна Г8, кога ја додаде Русија, за да ја исфрли повторно по анексијата на Крим, во 2014 година), некако се бори да обезбеди структура за водечките западни економии на денешницата.
Повеќе од две децении подоцна, Г20 се роди од низа дестабилизирачки финансиски кризи, вклучувајќи ги и кризата со мексиканскиот пезос од 1994 до 1995 година, азиската финансиска криза од 1997 до 1998 година и колапсот на руската валута во 1998 година. Се појавија значајни нови економски сили, а создавањето на Г20 ја препозна таа променлива реалност. Групата ги вклучува Кина, Индија, Бразил, Русија, Мексико и Индонезија, меѓу другите – проширувајќи го клубот на богатите нации на клуб што беше порепрезентативен за економијата од 1990-тите. Како и Г7, Г20 започна како редовен состанок на министрите за финансии и беше надграден на годишен самит на лидери за време на глобалната финансиска криза во 2008 година. Во услови на криза и нејзините последици, Г20 стана фокусна точка на глобалните напори за обновување на економскиот раст, помогна да се поттикне глобалната економија преку координирани стимулативни мерки, работеше на зајакнување на финансиските регулативи и го прошири капацитетот за заеми на Меѓународниот монетарен фонд.
Секако, ваквите кооперативни напори ретко биле трансформациски. И Г7 и Г20 немаат овластување за одлучување, што повеќе служи како напор да ги поттикнат земјите да преземат политики за заемна поддршка. Целта на таквите организации често е помалку да развијат големи шеми за закрепнување, а повеќе да не се влошуваат работите. Едно од клучните достигнувања на Г20 за време на глобалната финансиска криза беше да се добијат силни ветувања од земјите-членки за да се избегнат протекционистички одговори – ветувања што главно беа исполнети. Дури и таквите скромни достигнувања се многу подобри од земјите што работат на вкрстени цели или активно ги поткопуваат економските интереси едни со други.
(продолжува)
Едвард Алден е колумнист во „Форин полиси“, угледен визитинг-професор на Рос на Универзитетот „Западен Вашингтон“, виш соработник на Советот за надворешни односи и автор на „Неуспехот да се приспособи: Како Американците останаа зад себе во глобалната економија“.
