Поради големиот пад на железничкиот сообраќај на Западен Балкан, а особено во Македонија
Модерните железници што ги поврзуваат големите градови во регионот се долгогодишна аспирација за луѓето од Западен Балкан, бидејќи овој сектор се соочува со голем пад на железничкиот сообраќај. Сепак, бидејќи железницата станува приоритет за локалните власти, надградбата и електрификацијата на постојната инфраструктура веќе се одвива на многу делници низ регионот.
Овие подобрувања ќе овозможат зголемување на работната брзина на 100 км/ч., што во моментов е можно на 31 отсто од железниците во регионот. Воспоставувањето регионален железнички пазар заедно со воведувањето конкуренција се очекува да донесе повеќекратни придобивки за ефикасноста на железничкиот транспорт, привлекување нови инвестиции и надградба на капацитетите.
Одржлива алтернатива на патниот транспорт
Во однос на загриженоста за климатските промени, железничкиот транспорт нуди одржлива алтернатива на патниот сообраќај, како една од најмалку загадувачките и ефикасните опции за мобилност (на пример, еден воз може да превезува дури 280 камиони). Транспортот обично се рангира меѓу вториот и третиот најголем придонесувач за загадувањето на воздухот во градовите на Западен Балкан, кои се меѓу најзагадените во Европа. Во согласност со Стратегијата за одржлива и паметна мобилност на ЕУ и целите на Европа за климата, железничкиот товар треба да се удвои до 2050 година, а тројно да се зголеми активноста на брзата железница. Целта е значително да се намали 75 отсто од внатрешниот товар кој моментално се транспортира по пат преку зголемена мултимодалност во патничкиот и товарниот транспорт, како начин да се намалат емисиите на гас генерирани од транспортот и потрошувачката на енергија.
Како еден од водечките финансиери на железницата во светот, ЕИБ досега инвестираше близу 1,6 милијарда евра за железничкиот сектор на Западен Балкан. Заедно со Транспортната заедница на ЕУ и ЕБОР, банката беше еден од коорганизаторите на првиот железнички самит во регионот одржан во 2021 година во Белград. На настанот, владите и професионалците во железницата се обврзаа да ги обноват директните меѓуградски железнички врски што ги поврзуваат регионот и Европската Унија, да ја подобрат дигитализацијата за меѓусебно поврзување и размена на податоци за прекуграничниот патнички и товарен транспорт, да ја зголемат безбедноста на железничките премини и да ги отворат железничките пазари за конкуренција.
Северна Македонија веќе постигна значителен напредок во оваа насока со одобрување на измените на Законот за железнички систем, кои ќе овозможат отворање на железничкиот пазар, усогласување со стандардите на ЕУ и интеграција во регионалната и европската транспортна мрежа.
Завршување на железничката врска до бугарската граница
Овие регулаторни подобрувања се придружени со модернизација на стратегиските железнички делови. Европската Унија (ЕУ) силно ги поддржува овие напори преку обезбедување техничка експертиза и поволни финансиски аранжмани. Неодамна, во рамките на својата иницијатива Глобална порта, ЕУ објави финансиски пакет од 570 милиони евра за третата фаза од источниот дел од железничката мрежа на коридорот VIII. Аранжманот предвидува изградба на 24 километри железничка пруга помеѓу Крива Паланка и границата со Бугарија, како и електрификација на 88 километри пруга помеѓу Куманово и бугарската граница.
По завршувањето на сите три фази, што се очекува до крајот на оваа деценија, земјата ќе го затвори поврзувањето со железничка линија од 89 километри кое недостасува, а се протега меѓу градовите Куманово, Бељаковце, Крива Паланка и Деве Баир (на границата со Бугарија). На овој начин, ќе ја воспостави првата железничка врска со бугарската железничка мрежа и основната мрежа на ЕУ TEN-T.
За овој клучен железнички дел кон Бугарија, Тимот Европа предложи финансиски пакет што се состои од заем од 175 милиони евра од ЕИБ Глобално (разгранокот на ЕИБ за активности надвор од Европската Унија) и ЕБОР во истиот износ, дополнет со 150 милиони евра грант од ЕУ спроведен преку Инвестициската рамка за Западен Балкан, како и со грант до 60 милиони евра од Инструментот за претпристапна помош.
Финансискиот придонес на ЕИБ за проектот е значителен, што претставува околу 30 отсто од потребите за финансирање на проектот (325 милиони евра во заеми и грантови). Проектот има и ќе продолжи да има корист од техничката поддршка на ЕУ и ЕИБ, вклучувајќи и преку советодавната програма JASPERS, за подготовка, тендерирање и имплементација, како и зајакнување на капацитетите на тимот за локална имплементација на проектот.
Пократко време на патување и намалени трошоци за товарен транспорт
Паневропскиот железнички коридор VIII е долг околу 1.500 километри, а околу 300 километри поминува низ Северна Македонија. Тој поминува низ градовите Тирана, Скопје, Софија, Пловдив до бугарските пристаништа Бургас и Варна. По завршувањето, новата рута ќе ја намали железничката врска помеѓу земјата и Црно Море за околу 200 километри. Поради врските што недостасуваат, товарниот сообраќај на долги релации меѓу Скопје и Софија во моментов се одвива преку Ниш во Србија, што наметнува околу 120 километри заобиколен пат.
Проектот исто така ќе ги подобри прекуграничната поврзаност и безбедноста во сообраќајот и ќе го намали времето на патување. Тоа ќе ја подобри финансиската одржливост на железничкиот сектор во земјата преку овозможување ефективно користење на средствата, намалување на трошоците за одржување и унапредување на товарниот и патничкиот капацитет. Во текот на изградбата ќе бидат отворени над 10.000 привремени работни места. Новата железничка линија ќе може да превезува околу 500.000 тони товар и половина милион патници годишно, што ќе придонесе за побрз трговски проток, економски развој и заштита на животната средина.
Драго ни е што гледаме напредок во модернизацијата на железничкиот сектор во сите земји во регионот. Заедно со Европската комисија, ЕИБ Глобално е вклучена во големи железнички проекти кои моментално се реализираат во регионот, вклучувајќи ја и модернизацијата на железничките делници Белград – Ниш и Ниш – Димитровград во Србија, железничката линија Бар – Врбница во Црна Гора, железничката рута 10 во Косово, како и подготовката на железничкиот проект Вора Хани и Хотит во Албанија.
Автор: Киријакос Какурис, потпретседател на Европската инвестициска банка (ЕИБ), одговорен за Западен Балкан
