Традиционалните верски поделби редовно поттикнуваат конфликти на Блискиот Исток. Кога станува збор за поделбата на муслиманите на сунити и шиити, тогаш не е поделен само Блискиот Исток туку и исламскиот свет во целина. Поделбата меѓу сунитите и шиитите е многу опасна, како што покажува историјата повторно и повторно. Заедно со сите други фактори (политички, економски, културни), несогласувањата меѓу сунитите и шиитите ги поттикнаа Арапската пролет во 2011 година и последователната ескалација на крвавата и долготрајна сириска граѓанска војна, како и војните и насилството во Ирак, Јемен и на други места. Благодарение на верскиот раскол се проширија пукнатините меѓу сунитските и шиитските земји. Саудиска Арабија и Иран водат два спротивставени исламски блока. Растечките конфликти на исламските фракции, исто така, дадоа поттик за подемот на радикалните исламски фундаменталисти, кои претставуваат закана за целиот свет, како што се Ал каеда, ИСИС и фронтот Ал нусра. Фељтонот на порталот „Геополитика“ ја анализира генезата на проблемот во неколку продолженија
Исламскиот раскол, кој трае 14 века, во никој случај не е причина за сите политички, економски и други конфликти на Блискиот Исток, но е многу важен фактор што не треба да се игнорира. Покрај сунитско-шиитските војни што се водат на Блискиот Исток, во моментов има илјадници организирани сунитски и шиитски милитанти низ Африка, Блискиот Исток и Азија способни да предизвикаат сериозен конфликт. И покрај пораките на многу сунитски и шиитски свештеници дека тензиите мора да се намалат и дека треба да се свртиме кон мирен дијалог и да го потиснеме насилството, многу експерти изразуваат загриженост дека поделбата на исламскиот свет ќе доведе до нови судири, кои ќе претставуваат закана за меѓународната безбедност.
Историски корени на конфликтот
Толкувањето на расколот во исламот меѓу сунитите и шиитите не е лесно бидејќи тоа е сложена тема, но основните факти може да се наведат најкратко. Пророкот Мухамед му открил нова вера на населението во Мека во 610 година. Новата вера ќе стане позната како ислам – потчинување на Бога. Тоа е монотеистичка религија што инкорпорирала одредени еврејски и христијански традиции и се проширила со нов збир на закони што ги регулирале сите аспекти на животот, вклучувајќи ја и политиката.
За разлика од христијанството, кое се води според принципот „царот е император, Бог е бог“ и кој ги подготвува верниците за живот по смртта, исламот е религија што сака да воспостави политички исламски поредок на Земјата. Затоа, секој ислам е истовремено и политички. Исламот без политичка конотација не е вистински ислам според повеќето муслимански мислители.
И сунитите и шиитите немаат несогласување во однос на пророкот Мухамед. Секој безусловно го прифаќа неговото учење. Откако се преселил од Мека во Медина во 622 година (хиџра), во следната деценија воспоставил управа заснована на принципите на исламот. Во првата половина на 7 век, Мухамед создаде вистинска теолошка држава – Исламска држава Медина. Во таа земја религијата и државата биле нераскинливо поврзани. Во 630 година, Мека, која била центар на арапската провинција Хиџаз, била освоена и на тој начин завршила една ера. Потоа, муслиманската заедница (уммет) можеше слободно да се шири понатаму во Арабија. Со неговата ненадејна и неочекувана смрт во 632 година, Мухамед несомнено ја консолидирал моќта и ја обезбедил иднината на новата вера. За помалку од еден век, неговите непосредни следбеници изградија исламска држава што ќе се протега од Централна Азија до Шпанија. Меѓутоа, по смртта на Мухамед се случува внатреисламски конфликт.
Тројца калифи
Што е проблемот? Мухамед умре ненадејно и не одреди прецизно кој ќе биде негов наследник. Освен тоа, тој немал живи машки деца, што дополнително ја комплицирало работата. Во периодот по неговата смрт, најблиските соработници на Мухамед, по жестоки дебати, за негов наследник го избрале истакнатиот муслиман Абу Бакр, кому самиот Мухамед му ја дал титулата Искрен (Сидик). Абу Бакр му бил особено драг на Мухамед бидејќи тој бил еден од првите што го преобратиле исламот, учесник во хиџра и татко на неговата сакана сопруга Ајша. Со оглед на таквата импресивна биографија, не е чудно што тој беше избран за наследник на пророкот со титула калиф (регент) што управува со исламската држава – калифатот (официјално Калифат на Праведниците/Рашидун), и е врховен водач на сите муслимани (амир-ул-муминин). Донекаде, споредлива титула со римскиот папа во христијанството.
Но, за разлика од Мухамед, Абу Бакр речиси исклучиво се занимавал со политика и не бил божји гласник. Всушност, тој успеа да го замени Мухамед како политички и воен лидер, но тој не стана духовен водач. Во политичкото и военото раководство на калифатот со седиште во Медина, Абу Бакр беше многу успешен. Тој владеел нешто повеќе од две години и умрел во 634 година.
Него го наследил калифот Омар ибн ал Катаб, кој владеел десет години. Владеењето на Омар беше импресивно. По консолидирањето на моќта на калифатот во Хиџаз и Арабија, тој започна воени кампањи и подигна под исламска власт огромни територии вклучувајќи ги Ирак, Персија, Палестина, Сирија, Египет и делови од Северна Африка. Поради воените успеси, исламските научници му ја дадоа титулата фарук (спасител). Во 644 година, него го наследил калифот Осман ибн Афан, чие владеење траело 12 години. Неговата најголема заслуга е составувањето и стандардизирањето на Куранот. Под негово водство, калифатот започна кампањи за освојување делови од Авганистан, Иран и Ерменија. И покрај импресивните достигнувања на првите тројца калифи, тие се препознаени само од сунитите, додека за шиитите тие се предавници и узурпатори, кои се главните виновници за расколот на умметот.
Враќање на сцената на зетот на Мухамед, Али
За време на владеењето на тројцата калифи, на маргините на општеството живееше уште еден претендент за водство на умметот – Али ибн Абу Талиб. Тој му беше внук на Мухамед (најблизок машки роднина), а исто така и зет (сопруг на ќерката на Мухамед Фатима) и татко на двајца од внуците на Мухамед: Хасан и Хусеин. Во 656 година, калифот Осман бил убиен од пучисти поради внатрешна криза и Али конечно бил избран за калиф.
Сепак, не сите исламски научници го прифатија неговиот избор. Во Дамаск владеел роднина на убиениот Осман, Муавија, од династијата Омајади. Тој беше аспирант за позицијата калиф бидејќи неговиот брат беше убиен и не сакаше лесно да му го предаде на Али. Следуваа неколку години војни меѓу двете страни, но ниту една не можеше да ја надмине другата. Умметот несомнено се подели (фитна) за сите времиња.
Муавија ги контролираше Сирија, Палестина и Египет, а Али го контролираше Ирак. Ирачките Арапи го прифатија Али како единствен легитимен наследник поради неговата крвна врска со Мухамед и затоа што тој беше скромна личност со голема духовност. Како дете во Мека, тој беше меѓу првите што го прифатија исламот, работеше како бележник на Мухамед и беше еден од најистакнатите експерти за шеријатското право. Покрај сето ова, тој бил величествен воин на кој Мухамед му го предал својот познат меч зулфикар. Следбениците на Али ќе станат познати како шиити (од арапската партија за името), а следбениците на првите тројца калифи како сунити. Сунитите се нарекуваат така затоа што го следат сунетот (делата на Мухамед) и веруваат дека пророкот не оставил наследник, туку тој е избран.
Појавата на хариџиите
Во моментите кога Маувија и Али се бореле за власт, група муслимани се отцепиле од нив и основале нова фракција на исламот. Тие биле хариџии. Тие тврдеа дека божјата волја се манифестира во војна и дека кој и да победи во војната има право да го води умметот. Хариџиите првично го поддржувале Али, но откако тој потпишал примирје со Муавија во 661 година, тие се свртеле против него. Всушност, тие сакаа да ги ликвидираат и двајцата претенденти за калиф. Успеале само да го ранат Муавија, но Али бил убиен со отруена кама во 661 година додека бил пред џамијата, пред молитвата.
Во следните векови, хариџиите биле агресивни муслимани што ги убивале сите оние муслимани што ги сметале за недоволно побожни. Тие беа првата фракција во исламот што го сметаше насилството за легитимен облик на борба. Хариџиите никогаш не се придржувале ниту кон сунизмот ниту кон шиизмот и станале познати како ибади со седиште во Оман. Со текот на времето, тие се смирија, што му овозможи на Оман да се развие во напредна земја.
(Продолжува)
