Позицијата на Анкара меѓу Москва и Западот зборува за визијата на турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган за Турција да стане незаменлив играч, ако не и голема сила во преминот кон еден мултиполарен свет
Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган со одлучна и итна реакција во дипломатијата успеа да го спаси загрозениот договор со Украина за испорака на жито, со ублажување на неговата одлука да се запре проширувањето на НАТО. Со ова, повторно во центарот на вниманието се најде нијансираниот отворен став на Турција додека руско-украинскиот конфликт влегува во својот деветти месец.
Украинскиот претседател Володимир Зеленски и американскиот државен секретар Антони Блинкен му се заблагодарија на Ердоган што успеа да ја вклучи Русија во мултилатерален договор за континуиран извоз на украинско жито, набргу откако Кремљ соопшти дека го напушта договорот. Пресвртот следуваше по телефонскиот разговор во меѓу Ердоган и рускиот претседател Владимир Путин. Ердоган ја обезбеди посветеноста на Путин за повторно влегување во договорот, кој беше постигнат со посредство на Турција и Обединетите нации во јули, во замена за гаранции насочени кон ублажување на растечката листа на безбедносни, политички и логистички поплаки на Москва со договорот.
Оживувањето на договорот за жито од страна на Анкара дојде по објавата на Ердоган во октомври дека го прифатил претходниот предлог на Путин да ја претвори Турција во „центар на природен гас“ од Русија. Техничките детали за предлогот не беа објаснети од руската страна, која активно бара алтернативни патишта за гас во услови на силен пад на извозот на енергија во Европската Унија (ЕУ). Путин го пофали Ердоган како сигурен партнер, бидејќи „бил човек од збор, а исто така со Турција му било полесно да се контролира Црно Море“.
Успешен посредник
Ердоган постојано и во значителна мера успешно се позиционираше како водечки посредник во украинскиот конфликт, кршејќи ги копјата со сојузниците во НАТО за да ја потврди позицијата на квалификувана неутралност. Иако Анкара ја осуди Москва за почетокот на инвазијата и претходно ја поддржуваше Украина, со пратки на беспилотни летала „бајрактар TБ2“, Турција се истакна како силен поборник за решение преку преговори за ставање крај на конфликтот во време кога таквите повици се осудуваат од Киев и од некои западни лидери како навредливи и неморални. Турскиот министер за надворешни работи, Мевлут Чавушоглу, во август сугерираше дека некои земји од НАТО „сакаат конфликтот да продолжи“, дополнително нагласувајќи ја острата разлика во пристапот меѓу Анкара и некои западни земји за клучното прашање како треба да заврши конфликтот во Украина. Турција дополнително ја зајакна својата улога на посредник со приклучувањето на Саудиска Арабија минатиот месец за да посредува за огромен договор за размена на затвореници меѓу Русија и Украина.
Условување на земјите-кандидатки за членство во НАТО
Дури и додека Ердоган работи да се етаблира како клучен моќен посредник во конфликтот, тој го омекна својот став како еден од ретките што се противеа на кандидатурите за членство во НАТО на Шведска и на Финска. Анкара речиси сама го каменуваше процесот на пристапување за кој шефот на НАТО, Јенс Столтенберг, претходно уверуваше дека „ќе оди многу брзо“, држејќи ги нивните барања како услов за низа безбедносни и политички прашања. Списокот на Ердоган вклучува укинување на ембаргото за продажба на оружје за Анкара и екстрадиција на шведски и фински државјани што турските власти ги класифицираат како терористи. Шведската и финската влада сигнализираа на својата подготвеност да се согласат со некои од барањата на Анкара, при што Шведска се обврза да го укине ембаргото за продажба на оружје, но ги одолжуваше другите. Финските власти, наводно, рекоа во септември дека нема да ги поништат претходно одбиените барања за екстрадиција од Турција, опишувајќи ги тие одлуки како конечни.
Чавушоглу за време на скорашната прес-конференција со Столтенберг рече дека Шведска и Финска сè уште не ги исполниле своите обврски од претходниот договор со кој се укинуваат приговорите на Анкара за нивните кандидатури за НАТО. Ердоган се согласи да се сретне со новиот шведски премиер, Улф Кристерсон, за дополнително да разговараат за ова прашање, но инсистираше на тоа дека Турција нема да ги ревидира своите барања.
„Блумберг“ објави дека Турција најверојатно нема да даде зелено светло за кандидатурата на Шведска за НАТО до крајот на годината, цитирајќи „официјални лица запознаени со ова прашање“. Додека Финска очигледно е на поцврста основа, Анкара планира да гласа за двете апликации истовремено, забележа „Блумберг“. Експертите велат дека Ердоган нема многу причини да се откаже од својата единствена моќ над Хелсинки и Стокхолм сè до парламентарните избори во Турција, во јуни 2023 година, додавајќи дека формалните барања на Анкара од двете земји-кандидатки се димна завеса за отстапки, веројатно вклучувајќи и продажба на борбени авиони „ф-16“ што сака да го извлече од Вашингтон.
Експанзивна визија
Постои широкораспространет консензус дека вештата дипломатија во постигнувањето на договорот за испорака на жито на Ердоган и тешките пораки до НАТО се делумно наменети да ја зајакнат неговата домашна позиција, но има и подлабока пресметка на дело. Позицијата на Анкара меѓу Русија и Западот зборува за експанзивната визија на Ердоган за Турција како незаменлив играч на моќ, ако не и голема сила, во транзицијата кон мултиполарен свет. Амбициите на Ердоган, кои се протегаат многу години наназад и се информирани од еклектичен спој на идеологии, не беа предизвикани од избивањето на руската воена операција во Украина, на 24 февруари. Наместо тоа, руско-украинскиот конфликт воспостави поволна геополитичка клима за Анкара да води ефективна отворена надворешна политика.
Брзата и одлучна руска победа би ја отфрлила потребата од неутрален посредник како Турција, како и подготвеноста на западните политичари да се вклучат во директни преговори со Москва. Поставената природа на конфликтот, неговиот повеќеслоен политички поттекст и далекосежните економски реперкусии негуваа уникатни можности за турската дипломатија, а Ердоган покажа дека има намера да ги искористи максимално.
