Дали еврото е сврзувачко ткиво за уште поцврсти врски меѓу членките на ЕУ
Проширувањето на ЕУ повторно е на насловните страници, засега поради Украина, но незабележано од многумина, европската интеграција ја проширува својата територијална надлежност на други исто толку значајни начини.
Од Нова година еврото валута во Хрватска, Бугарија нема шанси ниту за 2024 година
На 1 јануари 2023 година, еврозоната ќе ја пречека Хрватска како нејзина 20-та членка. Ова отвора прашања за другиот кандидат, Бугарија. Некогашните фаворити, Бугарите, ја загубија силата по турбулентната 2021 година и трите избори. Четиринасочната реформска коалиција, создадена со голем напор, пропадна само по шест месеци на власт, на 22 јуни. Ова го прави неостварлив целниот датум на Бугарија за пристапување во еврозоната, 1 јануари 2024 година.
Членството во еврозоната не би требало да биде бесмислено за мала отворена економија што силно тргува со ЕУ и се потпира на европските финансиски институции. Благодарение на валутен одбор, Бугарија го користеше еврото, како балтичките земји Словачка и Словенија во своето време.
Дури и ако таблото е веќе пополнето, има простор за подобрување. Наднационалниот надзор преку ЕЦБ и Европскиот механизам за стабилност (ЕСМ) е клучен за поголема транспарентност и одговорност. Бугарија страдаше од повремена банкарска криза, како што е колапсот на Корпоративната трговска банка (ЦЦБ) во 2014 година. Најголемиот заемодавец во домашна сопственост стана плен на инсајдерска трговија, грабеж на имот и, на крајот, заробување на државата.
Дали еврото ќе ги намали или ќе ги зголеми проблемите за граѓаните и националните економии?
Еврозоната и ЕУ во целина ќе имаат корист и самите. Проширувањето на монетарната унија ќе ги зајакне ликвидноста и состојбата на меѓународната резервна валута на еврото, додека дополнително ќе ја интегрира економската унија. Понатаму, подобрената институционална рамка поттикната од пристапувањето во еврозоната ќе ги поттикне меѓународните инвестиции, со придобивките од поголема ликвидност и технолошки прелевања.
Но, да бидеме фер, усвојувањето на еврото не е без проблеми. Постои легитимна загриженост за зголемувањето на цените (и платите). Сепак, инфлацијата во Бугарија е веќе повисока од онаа во еврозоната и конвергенцијата на цените е брза во последниве години. Според економистите, заокружениот ефект врз цените треба да биде минимален.
Критичарите во Софија укажуваат на фактот дека Бугарија ќе влезе во Европскиот механизам за стабилност (ЕСМ) и потенцијално ќе спасува многу побогати членки на еврозоната. Сепак, овој аргумент функционира и на друг начин. Европскиот механизам за стабилност (ЕСМ) ќе создаде уште една безбедносна мрежа и за Бугарија.
Од перспектива на еврозоната, проблем би било преземањето фискална одговорност на земја со потенцијално повисоки ризици за задолжување од јадрото на еврозоната, која би можела да биде во искушение да позајми над своите можности – повторување на грчката должничка криза. Сепак, Бугарија ја одржува фискалната дисциплина со децении.
Најсериозната замерка е поврзана со губењето на монетарниот суверенитет. Сепак, Бугарија го отфрли својот монетарен суверенитет уште во пролетта 1997 година, кога го воведе Валутниот одбор за да владее во хиперинфлација. Оттогаш, таа со закон ја следи Германската централна банка, а потоа и ЕЦБ. Според тоа, членството во еврозоната би било еднакво на враќање на одреден суверенитет преку способноста да се влијае на монетарните аранжмани и реформи, наместо да се следат.
Кога ќе се земе предвид сѐ, заемен интерес и на ЕУ и на државите-членки е имањето заедничка валута
И за Хрватска и за Бугарија, крајната причина да се биде во еврозоната е всушност политичка. Да се биде дел од јадрото на ЕУ во време на неизвесност е од суштинско значење за одржување на националниот интерес и обезбедување долгорочен развој. Расте диференцираната Унија, каде што членовите се исклучени од привилегираните клубови, предизвикува проблеми за земјите што се во бизнисот да стигнат до попросперитетни и побезбедни општества на Запад.
Економската стабилност и врската со иновативното јадро на ЕУ, исто така, треба да се претворат во поголема политичка стабилност. Надворешната закана од Русија треба само да послужи за зајакнување на оваа мотивација. Особено за Бугарија, која граничи и со Украина и со Руската Федерација благодарение на Црно Море.
Геополитиката ги мотивира и сегашните членови на Еврогрупата. Европската комисија не направи врева за долгот на Хрватска, кој изнесува речиси 80 отсто од БДП (многу помал процент од Италија или Грција, да бидеме сигурни). Малку е веројатно дека Бугарија ќе се најде на тапет поради инфлацијата.
Постојано претпазливата фискална политика, и покрај неодамнешното зголемување на јавната потрошувачка како одговор на ковид-19, и политиката на Владимир Путин треба да ги убедат скептиците и во Германија или Холандија.
Така, навистина останува на бугарските политичари да го претворат еврото во своја успешна приказна. За жал, краткорочните изгледи во најдобар случај се измешани. Колапсот на владата на Кирил Петков, веројатните нови избори, популистите што се обидуваат да освојат евтини поени како бранители на националниот суверенитет против „диктатот на еврократите“, може уште повеќе да го одложат пристапот во еврозоната.
Во крајна линија, сепак, е јасно: и Бугарија и ЕУ како целина имаат економски интерес за проширување на границите на заедничката валута.
Од Димитар Бечев и Кирил Ќосев
ЗА АВТОРИТЕ:
Димитар Бечев предава на Оксфордската школа за глобални и области за студии на Универзитетот во Оксфорд и е визитинг-научник во Карнеги Европа. Основач е на Институтот за европска политика во Софија.
Кирил Ќосев е економист во Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД).
