ЗА ПРЕСПАНСКИОТ ДОГОВОР И ПОШИРОКО (9)
Преспанскиот договор, како составен дел и на референдумското прашање, го имаат прочитано исклучително мал процент граѓани. Од друга страна, апелите и од страна на власта и на опозицијата до граѓаните се да се прочита договорот од точка до точка. Во насока на запознавање на јавноста што всушност содржи договорот, ја пренесуваме сеопфатната стручна анализа на професорката Гордана Сиљановска-Давкова, која ја објавуваме интегрално, во форма на фељтон во повеќе продолженија
Гордана Сиљановска-Давкова
Став 8 на членот 1, со влегувањето во сила на договорот, ја врзува обврската, обете страни да го користат името „Република Северна Македонија“ за сите намени и цели со ерга омнес ефект, како за внатрешна, така и за надворешна употреба. Веќе истакнав дека, на сѐ уште неодржан референдум и несменет Устав, сведоци сме на широка употреба на името „Република Северна Македонија“ не само од претставници на држави што стојат зад Преспанскиот договор туку и од домашни носители, кои го избегнуваат официјалното име, или, пак, го употребуваат новото. Нели сме сите под Уставот, или некој е само под „Преспанскиот договор“? Искрено, недоволна е изјавата дека промената на името е болна, но неизбежна на патот кон ЕУ и НАТО.
Кога со насмевка зборуваат за новото име, сугерираат дека им паднал тежок товар, ама ние се чувствуваме нелагодно и гневно, како да признаваме дека не сме го заслужиле ТЕШКОТО име, или дека сме го „позајмиле“, па и „украле“ од Грците? Ама, ако на Грците им било толку важно, ќе го одбереле сами за државно, зошто држава стекнале во 1830! Зарем промената на името е „завршена работа“, без оглед на референдумскиот резултат и сѐ уште непроменетиот Устав? Слушаме и читаме најневеројатни интерпретации за ефектите од успешниот референдум. Оние што не го прочитале, ама им паднале в раце разните пропагандни материјали, веруваат дека на 30 септември или најдоцна в година „влегуваме во НАТО и ЕУ, зошто на нив се однесува референдумското прашање, како и дека штом премиерот зборувал на македонски во Европскиот парламент (генерална проба), македонскиот јазик станал службен во ЕУ и НАТО“?! Наместо антиципативни, футуристички пораки, подобро е, во согласност со Кодексот на добри референдумски практики, да го дистрибуираа Преспанскиот договор со прецизно образложение и аргументација на промените. Жестокото навивање и неискрените и претерани фалби од дома и од надвор раѓаат недоверба и сомнеж. Па, најголемиот број гости и не знаат што пишува во него, туку повторуваат ист рефрен. Не им се лутам, зошто за нив е важно да се затвори еден проблем, а другото е „колатерална штета“. Доаѓаат и си одат, се сликаат со нашите политичари за историскиот албум, предизвикувајќи им чувство на „Пинки го виде Тито“, а ние си остануваме во (не)европска Македонија.
Најповторуваната порака е дека треба да бидеме активни граѓани, подготвени да се соочат со единствениот предизвик да одговорат со едно „да“ или „не“ на три прашања во едно. Дури и јавни личности што ни се исповедаа дека никогаш не гласеле, сега викаат: гласај за иднината, заборави ги минатото и сегашноста во која живееш. Соочени сме со сатанизацијата на бојкотот, па дури чувме дека Атлантскиот совет, веројатно заради императивот за нашата евроинтеграција, посегнал по форензика, во разоткривањето на оние што повикуваат на бојкот! А лекцијата од Camridge Analitica, a иноволвираните од Македонија. Заминаа со летото.
Да повторам: во најмногу држави во светот, меѓу кои и нашата, нема задолжително гласање, зошто избирачкото право се третира како лично право, а не како државна обврска, па апстиненцијата, чија причина и форма може да биде, и бојкотот се легална и легитимна опција, начин на изразување став во форма на граѓански протест и делегитимирање на власта! Компаративните референдумски искуства откриваат присуство и на „стратегија на бојкот“, меѓу другите референдумски стратегии! Ама, да слушате хорски апел до вашата граѓанска чест и одговорност да излезете на историски консултативен референдум, зашто власта е „жедна да ве чуе“, ама не и да ве послуша, а да му припаѓате на хорот што не настапил на референдумот за самостојна и независна Македонија од 1991-та, или повикувал на бојкот и не учествувал на оној од 2004-та на граѓански трошок, или, пак, до вчера велел дека референдумот е непотребен, зошто политичарите не смееле да се кријат зад граѓаните – е или тешка хипокризија или амнезија.
ВЕДНАШ, А НЕ ВО РАЗУМЕН РОК ДА СЕ СМЕНИ ИМЕТО ВО СЛУЖБЕНИТЕ ДОКУМЕНТИ!
И став 9 на членот 1 има наредувачки карактер, зошто повторно, Првата страна наредува, а Втората треба веднаш да ги преземе сите неопходни мерки за употреба на името и придружните термини од членот 1, став 3 во новите службени документи, при кореспонденцијата и во релевантни материјали, по влегувањето во сила на договорот. Во прашање е чин на мешање во правниот и политички систем на Република Македонија, небаре се работи за изгубена војна и/или окупација.
ДРЖАВНА, СЛУЖБЕНА АМА И ЛИЧНА ДЕНОМИНАЦИЈА ПОД БУДНОТО ОКО НА ГРЦИЈА, НАЈДОЦНА ЗА ПЕТ ГОДИНИ
Во став 10 на членот 1, Првата страна и директно се меша во правниот и административен систем на Втората, одредувајќи а) „технички“ период и б) „политички“ период, под кои се подведени активности што будат меморија за слични постапки во турско, бугарско, српско… времето на нашите мајки и татковци, баби и дедовци… репресирани во обидите за асимилација.
Во рамките на а) „техничкиот период“ (каква парадоксална синтагма) сите официјални документи и материјали на јавната администрација на Втората страна за меѓународна употреба, како и документите за внатрешна употреба што може да се користат и надвор од државата, треба да се обноват со името Република Северна Македонија, најдоцна во рок од пет години по влегувањето во сила на оваа спогодба.
Под б) во рамките на т.н „политички“ (каква бизарна формулација) преоден период, сите документи и материјали за внатрешна употреба во Втората страна ќе треба да се во согласност со новото име. Нивното реиздавање започнува со отворањето на секое поглавје во преговорите, а мора да се финализира во рок од пет години! Се прашува ли некој колку болно и скапо е ние, граѓаните, да мораме се нурнеме во кавканијански свет, во кој, како поданици треба со горчина да трошиме пари и време на промена на документи, небаре сме склучиле брак. Зарем не е ова повреда на нашиот интегритет и дигнитет и приватност, заштитени со членот 8 од ЕКЧП?
Ова решение ѝ отвора на Грција, на нашиот пат кон ЕУ, простор за понатамошно уценување на Република Северна Македонија, како оружје (непознат инструмент во меѓународното право) за условување, не само на нашиот правен и политички систем туку и на нашиот приватен живот! Не се сомневам дека еден ден, чуените професори по меѓународно јавно право, Ричард Фолк од Принстон и Франсис Бојл од Илиноис, потписници на писмото против Преспанскиот договор, ќе објават критички трудови со длабоко несогласување со ваквата „неевропска“ политика и дипломатија… ама, нивното прашање е каде се нашите и вашите колеги.
И УСТАВОТ МОРА ДА СЕ МЕНУВА БРЗО, ПА МОЖЕБИ И АМАНДМАНСКИТЕ ИЗМЕНИ ЌЕ ОДАТ ПОД ЕВРОПСКО ЗНАМЕ, А НЕ ПО ПОСТАПКАТА ЗА МЕНУВАЊЕ НА УСТАВОТ, „ЗА ДА СТИГНЕМЕ ПОБРЗО ДО ЕУ“
Во став 11 на членот 1, Првата страна наметнува „брзо усвојување уставни амандмани“ од Втората страна, по ратификацијата на договорот од Собранието, или по референдумот, ако одлучи да го организира. Очигледно е дека одржувањето на референдумот се третира како дискрециско право на Втората страна, која може, но не мора, да го спроведе. Затоа власта, за секој случај, како знак на „добра волја“ кон нас, граѓаните, реши да нѐ удостои со „консултативен“ post festum референдум. Договорот се става „над Уставот на Република Македонија, зашто Устав не се менува на брз начин, туку во сложена постапка утврдена со Деловникот на Собранието. Но кооперативната и лојална „македонска“ власт веднаш се фати во костец со битката со времето и незаконски, во скратена постапка, го изгласа Законот за ратификација на договорот, иако се работи за ИМЕТО НА ДРЖАВАТА! За разлика од постапката на „брзи прсти“ во нашето Собрание, кога се постави прашањето за ратификацијата на договорот од грчкиот парламент, опозицијата побара 3/5 мнозинство, односно 180 гласа од 300 пратеници, како што е утврдено со Уставот на Грција, на што г. Коѕијас одговори дека „не се откажува Грција од суверенитетот, па да се инсистира на такво мнозинство“. Погодете кој се откажува од него? Има ли поголемо откажување од суверенитетот од откажувањето (под духовна принуда) од наследеното државно име Република Македонија? Па, барем веднаш да влегувавме во НАТО и ЕУ… а не во условен футур! Зарем е во ред Закон за ратификација на договор за промена на името да се донесе со обично мнозинство, а да се легитимира со консултативен референдум? Какво државничко однесување… заслужува Нобелова награда за мир, ама познатиот Јохан Галтунг, норвешки социолог и математичар, основач на мировните студии, не мисли така, како еден од потписниците на протестното писмо против Преспанскиот договор. Но тој не бил кул, кулираа некои поддржувачи на договорот!
ПРОМЕНА СО ЕДЕН АМАНДМАН, со еден потег на перото, без да ви затрепери раката?
Во членот 1, став 12 е утврдено дека промената на името во Уставот ќе биде извршена со еден амандман, со еден потег на перото во сите уставни членови! Во „брзањето“ кон НАТО и ЕУ, конституционалисти „заборавиле“ дека во членот 19 и амандманот VII егзистира Македонската православна црква, како и дека во членот 36 „Републиката им гарантира посебни социјални права на борците од Антифашистичката војна и од сите националноослободителни војни на МАКЕДОНИЈА….. Замислете ја промената. Зарем за Северна Македонија се бореле Илинденците, или партизаните??
И во уставниот член 49, кој еднаш веќе го сменивме на грчко барање, се гaрантира грижа за положбата и правата на македонскиот народ во соседните земји и за иселениците од Македонија…
Веројатно Грција барала да го препишеме нејзиниот член 108 од грчкиот устав, кој гласи: „1. Државата ќе се грижо за Грците-емигранти и за задржување на нивните врски со татковината. Државата ќе ги поддржува образованието, социјалниот и професионален напредок на Грците што работат надвор од државата. 2. Со закон ќе се специфицираат прашањата за организацијата, функционирањето и надлежноста на Советот на Хелените во странство, чија мисија е изразувањето на сите хеленски заедници низ светот.“
Грчкиот устав не споменува малцинства, зошто сите се Грци. Ќе треба ли да ја избришеме заштитата на македонскиот народ, односно да измислиме дека нема македонско малцинство во соседните земји, зашто ако нема народ, нема ни национално малцинство!? Па, нели во членот 7, став 2 се вели дека со придавката „македонски“ се означуваат територијата, јазикот и народот на Втората страна! Македонците во Грција имаат право, врз основа на индивидуалното, но и колективно право на самоопределување, да си го одредат идентитетот како „македонски“ или немаат?
Република Македонија ја потпиша и ратификува Рамковната конвенција за заштита на правата на малцинствата, а Грција ја потпиша, но не ја ратификува. Македонија ја потпиша Конвенцијата за регионални и малцински јазици, но сѐ уште не ја ратификувала, иако нејзините уставни и законски решенија се целосно усогласени со неа, па дури се и над нив! Таа содржи јасни одредби за употребата на топонимите, соработката преку границата, меѓудржавната соработка во заштитата на малцинствата (членот 11, членот 17, членот 18).
(продолжува)
