Изјава на Мисирков од 1925 година
Пишува: Блаже Миневски
„Јас сум Македонец, со македонска свест, и како таков имам свое македонско гледиште врз минатото, сегашноста и иднината на мојата татковина… Како Македонци мора да нѐ прашаат за сите работи што нѐ засегнуваат нас и нашите соседи. Ние, македонската интелигенција, без сомнение, ја носиме најголемата одговорност за положбата во која денеска се наоѓа нашата татковина… Јас не се каам што уште пред 28 години се објавив за македонскиот сепаратизам. За мене тоа беше и останува единствениот излез, најдобриот пат по кој македонската интелигенција би го исполнила и ќе го исполни својот долг пред татковината и пред нашиот народ, оти само со Македонци Македонија ќе биде на Македонците… Нека ми биде простено, но јас, како Македонец, на прво место ги ставам интересите на мојата татковина и моите сонародници…“, пишува Мисирков во весникот „Мир“ од 12 март 1925 година.
Коските треба да ги оставам
каде што сум се родил!
Во истиот весник, две недели подоцна, тој го објавува својот втор текст, кој, всушност, е одговор на лавината напади предизвикани од неговата претходна статија посветена на „македонскиот национализам“. Во текстот, меѓу другото, пишува: „Јас многу добро знаев дека ќе бидам нападнат за мојот ’македонски национализам’, дека тој на никаков начин нема да биде отпечатен во весникот ’Илинден’, и дури не бев уверен дека ќе го отпечати и весникот ’Мир’. При сето тоа ја напишав статијата и ја испратив во Редакцијата на ’Мир’. На другиот ден по нејзиното печатење, весникот ’Слободна реч’ направи од мене човек што уште не си ја знае народноста. За жал, ’Слободна реч’ не можеше да ме одучи од моите ’простачки умувања’. Јас пак наоѓам дека Македонија денеска е раскината, дека Грците успеаја да ѝ ги земат најдобрите делови, да го испадат оттаму македонското население и да го заменат со азијатски доселеници што се трупаат покрај српската и бугарската граница, како што едно време византиските императори се трупаа на бугарската граница, образувајќи воени населби од азијатски колонисти… Но соседите мора да се помират со тоа дека Македонците се тука, дека постојат и дека имаат ’свои, македонски национални чувства’, дека создаваат македонска култура, ’како што сме го правеле тоа со векови и кога нашата татковина не влегувала во една од соседните држави’. Како Бугарин јас одамна би рекол: Каква Македонија! И тука ми е добро, нема зошто да мислам за она што е веќе загубено. Но како Македонец, јас во Бугарија се чувствувам како на туѓина, каде што навистина се наоѓам меѓу родни браќа, но не сум дома, во својата татковина. Таа е таму, каде што сум се родил и каде што јас треба да си ги оставам коските, каде што треба да отиде мојот син, ако не ми биде судено да отидам јас лично. Свеста и чувството дека сум Македонец треба да стојат повисоко од сѐ друго на светов… Безусловната и безгранична љубов кон Македонија, постојаното мислење и работење за интересите на Македонија, македонскиот национален дух, јазикот, народната поезија, обичаите е мојот национализам. Тоа е македонското национално чувство, тоа е историскиот повик на Македонецот што може да го исполни само како слободен и рамноправен граѓанин на кого му е дозволено да мисли, да чувствува, да зборува и да дејствува како Македонец“, ја завршува Мисирков својата статија во весникот „Мир“. Неполна една и пол година потоа Мисирков умира. Бил погребан на Софиските гробишта. Според спомените на неговата сопруга Екатерина, шест недели Крсте бил лекуван, умира во Александровата болница без точно утврдена дијагноза, но со претпоставка дека е менингитис или енцефалитис. Подоцна е утврдено дека умрел од тумор во мозокот. Познато е дека мртов цел ден лежел во креветот, до него била само сопругата. Немало кој да го пренесе во мртовечницата, а таа немала пари за гроб и погреб. Свеќите што ги запалила ги донеле милосрдни сестри. Болницата понудила да го остават телото за секцирање, но Екатерина и синот Сергеј одбиле. До гробот за сиромашни во Софиските гробишта го испратиле само десетина души.
„Немам ни парче хартија за
спомен од прадедо ми Крсте!“
Во еден новинарски разговор со единствениот директен потомок на Крсте Петков Мисирков, Борис Мисирков, фотограф, филмски снимател и продуцент со диплома од театарската академија „Крсто Сарафов“, и со специјализација во центарот за уметност ФАБРИКА (FABBRICA) на Оливеро Тоскани во Италиjа, реализиран пред 17 години во Софија, дознав дека во гробот на неговиот прадедо на Софиските гробишта, освен неговите, се наоѓаат и посмртните останки на неговата сопруга Екатерина Михајловна-Мисиркова, нивниот син Сергеј и нивниот внук Борис Мисирков, татко на мојот соговорник. Разговорот со тогаш 33-годишниот Борис Мисирков за неговиот прадедо го водевме во неговото продукциско студио „Агит-проп“ во Софија. Во тие неколку часа дружење, Борис не направи никаква гестикулација ниту ја промени интонацијата на гласот, па гледајќи го осветлен од есенските зраци на сонцето можев да го замислувам Крсте Петков Мисирков на таа возраст пред 97 години како ги пишува своите „Белешки по јужнословенска филологија и историја“ за списанието „Македоно-одрински преглед“. Во репортажата што ја објавив есента во 2004 година остана запишано дека „момчето зборува тивко, со паузи во кои размислува дали треба да додаде уште нешто или, пак, можеби кажал сѐ“, а потоа текстот продолжува со прашањето дали знае дека во Македонија веќе неколкупати е поведувана иницијатива за пренесување на моштите на Крсте од Софија во Скопје. Тогаш, пред 17 година, правнукот на Крсте, момчето што сега има завлезено во шестата деценија од животот, меѓу другото рече: „Во гробот на Крсте, во истата парцела 89, ред 17, роб 4, пред шеесет години, во 1960 година бил погребан неговиот единствен син Сергеј, мојот дедо. Во 1971 година таму беше погребана и сопругата на Крсте, Екатерина Мисиркова, а пред пет години (во 1999 год. н.з) во тој ист гроб го погребавме и татко ми Борис Мисирков. Во лозата на мојот прадедо Крсте, почнувајќи од него, сите имале по еден син. Сега јас сум единствен директен негов потомок, кој можеби ќе ја прекине таа традиција“, вели со насмевка. „Инаку, знам дека баба Екатерина по Втората светска војна има дадено согласност за пренесување на посмртните останки на Крсте во Македонија, но подоцна нешто се случило и тоа, за жал, не е реализирано. Истата иницијатива била обновена и подоцна, ама по смртта на дедо ми Сергеј, а потоа и по смртта на сопругата на Крсте, можноста за такво нешто стана речиси невозможна.
Татко ми Борис пред десетина години сосема ја отфрли таа можност, па затоа при последните контакти со една делегација од Скопје, јас само ја пренесов неговата желба да не се чепка гробот на Мисиркови, затоа што во него сега не почива само Крсте. Од друга страна, освен гробот каде што се сите директни потомци на мојот прадедо Крсте, јас немам ништо друго од него овде. Дел од неговата оставина била преземена од Централниот архив во Софија, а она што приватно го зачувала баба ми Екатерина му го дала на Блаже Ристовски, па јас сега немам ни парче хартија за спомен. Мајка ми работи за ООН во Казахстан, се враќа напролет и тогаш планираме да направиме убав споменик на гробот на Мисиркови, па секој што го почитува Крсте ќе може да му запали свеќа и да му остави цвеќе таму каде што е веќе скоро осумдесет години“.
Во тоа време, Борис Мисирков продуцираше и продаваше документарци на телевизиски куќи низ Европа, а во фаза на формирање беше и неговиот проект за „Балкански документаристички центар“, финансиран од европските фондови за документарен филм но и од УНЕСКО, а во кој се предвидуваше да членуваат продуценти на документарни филмови од Софија, Скопје, Белград, Букурешт, Атина и Тирана. Пред шест години, во 2015 година, Борис Мисирков беше член на официјалното жири на интернационалниот филмски фестивал „Астерфест“ во Струмица. Тој за своите проекти во изминативе дваесеттина години има добиено повеќе награди на престижни светски фестивали за документарен филм. Во меѓувреме, како што рече, веќе подолго време се подготвува за снимање документарен филм посветен на прадедо му Крсте. Приказната, ни рече тогаш, ќе го следи неговиот животен пат од Постол, преку Белград, Петроград и Одеса до Софија, а ќе се снима и во Битола и во Скопје, како дел од неговиот веќе остварен сон. На крајот од разговорот имав чувство дека Борис Мисирков како да жали што неговиот прадедо Крсте Петков Мисирков сепак не е во Македонија. Иако не оставил тестамент и, веројатно, веќе нема реални изгледи неговите посмртни останки да се пренесат во Македонија, според неговиот текст објавен во весникот „Мир“ една година пред смртта, сосема е јасна неговата желба за тоа каде би сакал да биде погребан: „Како Македонец, јас во Бугарија се чувствувам како во туѓина, не сум дома, во својата татковина. Таа е таму, каде што сум се родил и каде што треба да ги оставам коските…“
Документ на Мисирков од 6 август 1914 година
Како „претставник на Македонците“ барал обединување на Македонија!
На општословенското собрание, одржано пред сто и седум години во Одеса, Мисирков одржал говор, зачуван во неговата архива. Над текстот, отчукан на машина, со своја рака допишал: „Говор на претставникот на Македонците К.Мисирков одржан на општословенското собрание во Одеса на 6 август 1914 година.“ Во говорот Мисирков, меѓу другото, вели: „Сегашната борба со Германците бара од Словените најтесно обединување и полно и искрено заемно уважение. Борбата на словенството со германството, по сe изгледа, се јавува како конечна ликвидација на целото словенско прашање, на сите очекувања на словенските народи. А во словенскиот свет постои и една несреќна Македонија, разделена со Букурешкиот договор на три дела. Македонија има законско право на свое обединување и востановување на царството на царот Самоил и на кралот Волкашин. Меѓутоа, иако Македонците се борат за слободата на словенското дело, како што се бореа и за општословенското дело во Првата балканска војна, сепак се уште Македонија нема добиено никаков манифест за обединувањето во една држава. Борејќи се за словенското дело, македонскиот народ не може да не сака што побрза и полна победа на руското, словенското и сојузното оружје над суетното и горделиво германство. Како резултат на таа победа македонскиот народ очекува да зацари мир, правда и слобода во словенскиот свет, а исто така да бидат уништени и творбите на непријателите на словенството – Берлинскиот и Букурешкиот договор, првиот со кој и се врати на Турција ослободената од руските војски Македонија, а вториот со кој Македонија се распарчи на три дела, давајќи им ги на Србија, Грција и Бугарија.“
Во продолжение Мисирков додава: „Како татковина на словенските апостоли, светите Кирил и Методиј, на словенското писмо и на древниот литературен и црковен јазик на целото православно словенство, имајќи ја најдревната словенска култура, како земја што ја одбрани својата национална словенска самобитност во текот на 1.400 години, издржувајќи ја најупорната борба со исконските непријатели на словенството на Балканот – Грците и Турците, – при што последниве 20 години во историјата на Македонија претставуваа постојано и сеопшто востание на Македонците против Турците, Македонија со учеството во Првата балканска војна против Турција и во борбата на Србија со Австро-Унгарија ги заслужи истите ветувања и истата награда како раздробената на три дела Полска.“
