Поставката во Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија не го опфаќа само холокаустот, туку и многу повеќе
Мајкл Беренбаум, изучувач на холокаустот
Мајкл Беренбаум e автор на поставката во Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија, која е трајна и неодамна е изложена во просториите на музејот. Тој е американски научник, професор, писател и режисер, специјализиран за изучување на холокаустот. Работел како заменик-директор на претседателската комисија за холокаустот (1979-1980), проект-директор на Меморијалниот музеј на холокаустот (1988-1993) и како директор на Институтот за истражување на холокаустот на САДХМ (1993-1997). Беренбаум играше водечка улога во создавањето на изложбата во Меморијалниот центар на холокаустот во Скопје и содржината на постојаната изложба.
Што опфаќа поставката во Музејот на холокаустот?
– Поставката го опфаќа холокаустот, но не само холокаустот, и многу повеќе. Почнува со ориентациски филм, кој раскажува за Евреите и холокаустот затоа што сметаме дека не сите посетители се запознаени со оваа тема. На таванот им се одава почит на 7.144 македонски Евреи што се убиени. По ѕидовите покрај скалите ги презентираме македонската и еврејската историја, а потоа почнува изложбата за Стоби и синагогата. Македонија е дом на најстарата синагога надвор од Израел. Потоа започнуваме со изложба за еврејскиот живот во Шпанија пред инквизицијата, времето кога Евреите, муслиманите и христијаните живееле заедно. Ова е проследено со изложба за најважниот еврејски артефакт на Балканот, сараевскиот Агада, осветлен ракопис на службата Пасха Еве Седер, првата комисија во Шпанија во 1350 година, испратена во егзил со инквизицијата во 1492 година, наоѓајќи пат до Италија до семејството што го поседуваше, а потоа и до Балканот, каде што беше спасено трипати од уништувањето во Првата светска војна, за време на холокаустот и за време на опсадата на Сараево. Важно е да се напомене дека муслиманите го спасиле овој свет еврејски артефакт ризикувајќи го својот живот.
Потоа се селиме во шпанската инквизиција и го гледаме редоследот на прогонство од Фердинанд и Изабела и каде што биле Евреите. Продолжуваме со изложба на она што Евреите го донесоа со себе на Балканот, вклучувајќи печатарска преса, челик, дипломатија, трговија, медицина и меѓународни контакти, еврејскиот живот на Балканот, културата, музиката. Па еврејскиот живот во Македонија со трите значајни заедници Битола, Скопје и Штип. Потоа изложба за Кралството Југославија, филм за растот на нацизмот, бугарската окупација, борбата за живот, филм за депортацијата.
Потоа влегуваме во возот што го користеле Бугарите за транспорт на Евреите од Монопол до „Треблинка“, нацистичкиот логор на смртта во окупираната Полска…
– Тука гледаме модел на „Треблинка“, а потоа и филм со сведоштво за последниот преживеан од „Треблинка“, кој почина во 2017 година, Самуел Виленберг. Може да се види советскиот мотор на тенк, чиј гас бил користен во гасните комори на „Треблинка“. Сите 7.144 македонски Евреи што се качија на воз за „Треблинка“ беа убиени при пристигнувањето, никој не преживеа, ниту еден. Мобилните убијци убија повеќе од 1,5 милион Евреи. Имаме сведоштва и изложби на петте логори на смртта, „Челмно“, „Белзец“, „Собибор“, „Мајданек“ и, се разбира, „Аушвиц“. Следната изложба e за криењето, зад лизгачки врати учиме за Евреите што се криеја и за храбрите македонски Евреи што ги криеја. Поставена е и изложба за ослободувањето од нацистите, за оние што го продолжиле својот живот во Израел. Последната изложба го прикажува еврејскиот живот во Македонија денес, оние што го обновиле својот живот во Македонија и нивните следни генерации, деца, внуци, дури и правнуци за да го прослават еврејскиот живот и да се сетат на минатото.
Колку време работевте на поставката? Кој беше најтешкиот сегмент за реализација?
– Почнавме во 2011 година, прво работевме на специјална изложба за 70-годишнината од депортацијата и од 2013 година сме фокусирани на постојаната изложба.
Изложбата е богата и сеопфатна, има добро обмислен концепт, со многу емоции и информации. Кои мисли ве водеа цело време?
– Бевме водени од две обврски: како најсоодветно да ја пренесеме историјата и како да ѝ ја понудиме таа историја на една генерација посетители што не ја доживеале, а треба да научат од неа емоционални потези и морално убедливи лекции.
Што симболизира оваа изложба за вас? Како ја перципирате вие?
– Како што ќе влезете во музејот гледате фотографии од мртви Евреи во рамки, некои се празни, за безимените жртви и има и огледала затоа што тоа можев да бидам и јас. Над тоа е меморијалната соба со фрагменти од надгробни плочи, посмртни останки од „Треблинка“ и, најважното, имињата на 7.144 евреи што се депортирани до нивната смрт. Ги гледаме нив, се сеќаваме на нив, сведочиме за нив. Тие ни велат, не дозволувајте светот да заборави, никогаш повеќе, ниту на еврејскиот народ, ниту на кој било народ.
Кога ќе се спомене холокаустот, на што прво помислувате…
– Помислувам на што сѐ се способни човечките суштества, ужасното зло, храброто добро и болното, бескрајно страдање.
Какви пораки се провлекуваат низ вашиот труд, низ вашата поставка?
– Можеме подобро, мораме подобро. Се сеќаваме на минатото за да се залагаме за човековото достоинство и пристојност, за да го зголемиме доменот на морална одговорност. Се сеќаваме на минатото за да ја трансформираме иднината. Ние мора да го спасиме животот од пепелта.
