Замислете дека се будите еден ден и не знаете дали надвор е рано утро или веќе паднала ноќ. Нема часовник, нема календар, нема прозорец низ кој би влегла светлина. Само вие и темнината, без прекин. Како би реагирало вашето тело? Дали вашиот внатрешен часовник ќе продолжи да чука во ритамот од 24 часа или полека ќе се приспособи на новиот чуден образец на времето? Научниците се занимавале токму со тоа прашање, а нивните експерименти откриле дека човекот е многу покомплексен отколку што изгледа на прв поглед – зашто во комплетна темнина времето станува релативно, а нашиот биоритам почнува да игра своја игра.
Експерименти
Образецот на бавно течење на времето прв го открил Маурицо Монталбини, социолог и спелеолог. Тој во 1993 година поминал 365 дена во подземна пештера блиску до градот Пезаро, Италија, која била дизајнирана во соработка со НАСА за да ги стимулира мисиите во вселената, рушејќи го на тој начин својот рекорд во времето поминато под земја. Кога излегол, бил уверен дека под земја поминал само 219 дена. Неговите циклуси на будност и сон речиси се удвоиле. Оттогаш, истражувачите откриле дека во темнината мнозинството луѓе на крајот се приспособуваат на циклусот од 48 часа: 36 часа активности следени од 12 часа сон. Причините сè уште не се јасни.
Човечкиот биоритам е усогласен со природниот циклус на денот и ноќта, кој трае околу 24 часа. Сепак, што би се случило ако човекот биде изолиран од надворешната светлина и времето, и кога би требало да живее во мрак со продолжен ден од 48 часа? Дали неговиот организам ќе се приспособи на новиот режим или ќе дојде до нарушувања и последици за здравјето? Ова прашање ги интересирало многу научници, кои спровеле различни експерименти со доброволци во контролирани услови. Еден од таквите експерименти бил и оној што во 1962 година го спровел францускиот спелеолог Мишел Сифре, кој поминал два месеца во пештера без часовник, календар и без каков било контакт со надворешниот свет. Тој самиот си го определувал ритамот на спиење и будност, па ги бележел своите физички и ментални промени. Неговата цел била да открие дали човекот има внатрешен часовник што го регулира неговиот биоритам независно од надворешните влијанија. Резултатите од неговиот експеримент се изненадувачки. Сифре открил дека неговиот биоритам не се приспособувал на 48-часовен ден, туку останал на приближно 24-часовен циклус. Неговата перцепција на времето, сепак, била нарушена, па мислел дека поминал само еден месец во пештерата, наместо два. Исто така, неговата телесна температура, крвниот притисок, пулсот и хормоните варирале во согласност со неговиот внатрешен часовник, а не со реалното време. Сифре заклучил дека човекот има вроден механизам што го одржува неговиот биоритам, дури и кога е изолиран од надворешни сигнали.
Хормони што се клучни за внатрешниот часовник
Истражувањата за многу други слични студии потврдиле дека човекот има циркадијален ритам, кој е под влијание на гените, но и на надворешната светлина. Кога човекот е изложен на светлина, неговиот мозок исфрла хормон на будност, кортизол, кој го одржува буден и активен. Кога човекот е во мрак, неговиот мозок исфрла хормон на сон, мелатонин, кој го успива и опушта. Овие хормони се клучни за усогласување на внатрешниот часовник со надворешното време. Сепак, кога човекот е изолиран од светлината, неговиот внатрешен часовник се поместува и губи синхронизација со надворешното време. Тоа води до нарушување во спиењето, промени во расположението, намалување на концентрацијата, паметењето и имунитетот, и зголемување на ризикот од депресија, анксиозност, дијабетес и срцеви заболувања.
Затоа е важно човекот да има редовен ритам на спиење и будност, кој е усогласен со природниот циклус на денот и ноќта, како и да биде изложен на доволно количество светлина во текот на денот, а во текот на ноќта да поминува време во мрак. Тоа ќе помогне за одржување здрав и стабилен биоритам, кој е неопходен за оптимално функционирање на организмот.
