Актерите во Драмскиот театар се тим – тие и работат како тим наместо како поединци. Во ансамблот на Драмскиот театар има одлични актери, но и одлични танчари, што е вистинска реткост. Уште поважно, има актери што се храбри и отворени да експериментираат. Верувам дека им беше стресно, но фала им на довербата, истакнува Филип Петковски
Филип Петковски, режисер на „Ифигенија за ништо“
„Ифигенија за ништо“ е првата претстава што е реализирана во согласност со најавената Годишна програма на Драмскиот театар за 2025 година. „Ифигенија за ништо“ е адаптација по текст и режија на Филип Петковски, кореографијата исто така е на Филип Петковски.
„Ифигенија за ништо“ е современа адаптација на античката трагедија на Еврипид, која се фокусира на личните и семејните конфликти што произлегуваат од жртвувањето во име на „високи цели“.
Наредните изведби на претставата се закажани за 21 и 30 мај. Подетално за претставата разговаравме со режисерот Филип Петковски.
Како дојде до одлуката токму „Ифигенија во Авлида“ да биде основа за оваа адаптација и со што Ве привлече нејзината трагедија?
Покрај сите „хитови“ на Еврипид, „Ифигенија во Авлида“ често е запоставувана и ретко поставувана драма. Секогаш сум бил фасциниран од античката трагедија, но не од аспект на величање на нејзиниот морал, туку како можност да се види колку тие текстови всушност се сурови и реални и колку зборуваат за нас денес. „Ифигенија во Авлида“ не е само приказна за жртва; тоа е приказна за рационализација на злото, за тоа како луѓето – особено мажите во позиција на моќ – умеат да ги оправдаат своите најгрозоморни одлуки. „Ифигенија“ ја читав и препрочитував долго време, а дополнително ме окуражи фактот дека крајот на драмата не е напишан од Еврипид, имајќи предвид дека текстот е објавен постхумно, па така, си зедов за задача да го адаптирам и да го променам текстот, односно да внесам свој личен авторски печат и да ги потенцирам сите моменти што резонираат со денешницата. Она што ме возбуди кај овој текст е тензијата помеѓу должноста и семејните врски, помеѓу политиката и емоцијата. Во таа смисла, Ифигенија за мене стана архетип: младо, женско тело, ставено во функција на туѓи наративи. Тоа е нешто што го гледаме секојдневно – па иако се работи за приказна стара повеќе од 2.400 години, темата, за жал, ни е добро позната.
Велите дека ова е „театар што не сака да биде разбран, туку почувствуван“. Што значи тоа за Вас како режисер?
Сметам дека театарот премногу често се обидува да објасни сè – да рационализира, да артикулира, да понуди некоја голема и универзална „порака“. Од тука, ако е сѐ јасно нацртано и порачано, публиката нема друга задача, освен да ја прими таа порака, но не и да ја интерпретира. Од друга страна, во современиот танц и во апстрактната уметност, на пример, лишени сме од конкретна порака или наратив, па сами пробуваме да извлечеме заклучок за тоа што го гледаме. Најчесто, оставени сме да се осврнеме на нашите емоции, односно што чувствуваме додека гледаме во делото. Тогаш, зошто театарот да биде лишен од ваквата релација помеѓу авторот на делото и публиката? Зошто да ја „тепаме публиката по глава“ со една и единствена порака или заклучок? Она што мене ме интересира е телесното, она што не може да се вербализира, но се чувствува, се провлекува низ кожата. Постдрамскиот театар прави говорот – она што многумина го сметаат како главното изразно средство кај актерите – да биде само уште еден елемент во претставата, покрај звукот, светлото, движењето. Кога велам дека работам театар „што не сака да биде разбран“ не мислам дека истиот тој треба да биде хаотичен или арогантен – туку дека перформативното дејство треба да биде отворено за интерпретација во однос на неговата симболика. Сакам публиката да не излезе од салата со конкретен заклучок, туку со прашања што чекаат да бидат одговорени. Со чувство дека нешто не е во ред. Или, можеби, дека тоа што го гледале изгледа премногу познато, но истовремено и далечно, во однос на тоа како е сервирано. Таа непријатност, тој телесен одговор е поважен за мене од интелектуалната анализа.
Зошто ја избравте симболиката на „смрт за ништо“ како централна тема – и како одекнува тоа со современите општества?
Симболиката на „смрт за ништо“ директно кореспондира со филозофиите за нихилизмот и апсурдот – идејата дека животот нема повисока цел или смисла. Оваа мисла станува централна за време на светските војни, кога бесмисленото жртвување на милиони животи ги разоткрива лажните идеали за херојството и умирањето во име на нацијата. Денес, повеќе од кога било, сведоци сме на милиони вакви примери – од млади луѓе и деца што гинат во апсурдни војни, до мигранти што исчезнуваат на границите без некој да ги спомне. Колективно, на тие жртви, решаваме да не им придаваме некоја голема важност, освен ако не се тренд-тема на социјалните медиуми. Од тука, Ифигенија, во оваа постановка, не умира за Троја, ниту за некаква голема идеја. Таа умира затоа што некој маж сака да продолжи понатаму со својот план. Таа не се противи на геноцидниот режим што го предводи нејзиниот татко. Како и многу други луѓе денес, таа е апатична и опседната само со сопствениот социјален статус. За возврат, пак, никој не тажи по неа кога умира и никој не се обидува да ѝ помогне, па така, умира сама, врескајќи за помош. Како децата во Палестина, на пример. Така што, кога велам „ништо“, не мислам на апстрактно ништо – туку на она конкретно празно значење што се создава кога вредноста на човечкиот живот станува условена.
Оваа претстава користи фрагментација, физички театар и танц. Каков предизвик претставуваше тоа за Вас во процесот на режирање?
Секој процес во кој ги терате актерите да не „глумат со очите“, да импровизираат со телото, да не се надоврзуваат на лични искуства, туку да симулираат неприроден однос што можеби не им е познат, е предизвик сам по себе. За претставата да изгледа како што изгледа, навистина вежбавме многу напорно, односно да ги подготвиме телата на актерите да можат да го изведат замисленото. Во претставата, публиката гледа фрагменти од животите на кралското семејство. Фрагментацијата беше намерна – сакав да избегнеме наративна логика што нè води кон „катарза“ или „разрешување“ на некаков заплет. Во стилска смисла, работевме многу со техниката Viewpoints (особено темпорална форма и просторна релација), но и со кореографски пристапи инспирирани од фолклорот и современиот танц. Во оваа претстава, еднакво е важно како седи или како оди актерот, како со телесно движење ги изразува својата болка, среќа или тага, наместо фокус на тоа што актерот изговара или не изговара. На пример, двајца од клучните ликови во претставата немаат реплики, па така, мораат да го користат телото за да ѝ доловат на публиката кои се. Оваа претстава бара многу од актерите – не само физички туку и емотивно. Предизвикот беше да создадеме структура без класична структура, да ја задржиме тензијата без класичен заплет и расплет.
Одлучивте наративот да не биде доминантен… како актерите го прифатија тоа?
Искрено, тоа беше процес на меѓусебно приспособување. Колку имав јас да понудам како новитет, толку и актерите беа инволвирани во многу аспекти од продукцијата, особено со драматургијата. Од нив многу научив. Со Нина Елзесер – актерката што ја толкува главната улога – веќе имам работено на неколку работилници, па веќе ѝ беше јасна мојата естетика. Нејзината посветеност, физичка и актерска спремност се фасцинантни и инспиративни и ме мотивираа да ја направам „Ифигенија“. Актерите се навикнати да „градат улога“, да имаат почеток, средина и крај. Наместо тоа, работевме со конкретни емотивни состојби, со енергетски трансформации, со физички партитури. А тоа бара доверба – еден во друг, доверба дека нешто ќе се роди, дури и кога нема текст. Имаше актерски моменти каде што некој „залутан“ гест се претвораше во носечка слика на целата сцена. Тоа е театар што настанува, не театар што се репродуцира. Со други зборови, соработката беше беспрекорна бидејќи имав чест да работам со професионалци. Актерите во Драмскиот театар се тим – тие и работат како тим наместо како поединци. Во ансамблот на Драмскиот театар има одлични актери, но и одлични танчари, што е вистинска реткост. Уште поважно, има актери што се храбри и отворени да експериментираат. Верувам дека им беше стресно, но фала им на довербата.
Претставата зборува за инструментализацијата на поединецот од страна на системите на моќ. Дали има паралели што ги гледате во современиот македонски контекст?
Речиси и невозможно е театарот да не резонира со денешницата. Театарот е медиум што го критикува, го исмева или го велича системот. Како и во многу други места во светот, Македонија е држава каде што поединецот често е невидлив, освен кога треба да стане бројка, гласач, поддржувач или „пример“ во некоја стратегија. Во секој случај, бидејќи главниот фокус во оваа драма е војна, инспирацијата за драмското дејство не ја црпев од случки од нашата земја, туку од актуелни војни за кои често забораваме и дека постојат. Меѓутоа, како што напоменав, оставам публиката сама да влече паралели и заклучоци, па можеби некои сцени од претставата ќе ги потсетат на збиднувања што се случиле и кај нас.
Има ли зрно надеж во оваа темна слика што ја прикажувате? Или токму непријатноста треба да нè размрда, разбуди, освести…?
Можеби надежта е во самото дејствување. Во тоа што телата не мируваат. Ифигенија не е пасивна. Таа танцува, се бори, паѓа и се грчи во протест до последниот здив – а тоа е надежта. Не во исходот, туку во гестот. Театарот не е тука да нè смири, туку да нè разбуди. Некогаш и да ни остави некаква лузна. А ако таа лузна остане со тебе уште неколку дена, ако се навратиш на таа сцена што те погодила, ако не можеш да заборавиш некој момент – тогаш претставата живее. Надежта не е розова. Таа е немирна и често непријатна. Но токму таа непријатност нè прави живи.
