Наелектризиран од гласините за откривање сексуални скандали и од подемот на социјалното движење на најранливите професии во секторот, се очекува најголемиот филмски фестивал во светот да биде богат со барања и протести
Канскиот филмски фестивал е најомиленото место не само за вљубениците во филмската уметност туку и за „гламурозните фундаменталисти“. Прашањето што се поставува од пред извесно време е дали „празникот“ на филмот ќе биде погоден од бесните демонстранти и штрајкувачките блокади, за кои Французите го имаат тајниот рецепт, односно дали Кан повторно е политизиран, оживеан со светли бои и конечно ќе излезе од филмската магија и ќе живее со она што се случува и се слуша во општеството. Прашањето не може да не се постави на прагот на 77-то издание на најголемиот филмски фестивал во светот, исто како што грми ехото од овие клучни моменти кога во неговото срце беше огнот на протестот. Неговото основање во 1939 година, како атлантистичка синефилмска утопија, дојде за да ѝ се спротивстави на Мостра од Венеција, која падна во рацете на фашистите и нацистите. Потоа неговото суспендирање под притисок на самите филмаџии за поддршка на студентското и работничкото движење од 1968 година; анти-Буш, антиимперијалистичка награда доделена на Мајкл Мур; долгогодишната поддршка за иранските филмаџии малтретирани од режимот на ајатоласите, нивните филмски ленти транспортирани во Кан со дипломатски куфери. Или, пак, минатогодишниот говор на Жустин Трие, бесна и гневна против презирот на политиката на Макрон наспроти историското движење против пензиските реформи и идеолошката загрозеност на францускиот културен исклучок, време кога се очекуваше дека режисерката што е наградена со „златна палма“ ќе потклекне во согласност со честа што ѝ беше направена и за која добар дел од реакционерната политичка класа сметаше дека треба да се чувствува должна.
„Либерасион“, чија редакција за култура важи за една од најнезависните во француските медиуми, отворено вели дека „во време кога се подготвуваат неколку протестни фронта што, којзнае, можеби можат да го спречат фестивалот да се одвива непречено и тивко, има само причина за радост“. Филмот, популарна уметност што може да се покаже и многу радикална, може само да добие од тоа што ќе покаже заби кога се слави пред камерите на целиот свет, дури и ако тоа значи да ги направи малку невидливи големите луксузни брендови што секоја година инвестираат долари во купишта кожени куфери и екстравагантни гардероби на скалите покриени со црвениот тепих. Оние што негодуваат и бараат Кан да биде звучна табла за нивните борби не сакаат да го намалат или оштетат на кој било начин, туку, напротив, да го почитуваат на височините на она што го тврди дека е политичко во филмовите толку често, а понекогаш може пред браздите на филмовите да доведе до промени.
Минатата недела „Либерасион“ објави истрага против шефот на Националниот центар за кино и анимирани слики (ЦНЦ – француската агенција за филм), Доминик Бутонат, обвинет за сексуален напад од неговиот сосед, кој остана на својата функција и покрај протестите од секторот: околу сто професионалци демонстрираа ден пред почетокот на Фестивалот во Кан, пред ЦНЦ и уште еднаш бараа негово повлекување со мавтање со насловните страници на „Либерасион“. Нив ги предводеше актерката и режисерка Џудит Годреш, чие осудување на сексуалното насилство во филмскиот сектор во последните месеци означи сеизмичка обнова во француското движење #MeToo. Други нарушувања на фестивалот беа најавени од најранливите професии на фестивалски работници: обединети од 2023 година во колективот „Под екраните отпад“, протекционистите, програмерите, аташеите за печат и одговорните за билетарниците бараат пристап до режимот на вработените во културата и ги осудуваат неодамнешните реформи за осигурување за невработеност заедно со синдикатот ЦГТ. На крајот би биле изненадени доколку војната во Газа, која го потресува светот на културата веќе неколку месеци, на еден или друг начин не влијае на текот на свеченостите, па дури и на качувањето на скалите на носителот на олимпискиот пламен на 21 мај.
Паника на бродот? Раководството на фестивалот преку претседателката Ирис Кноблох веќе објави мерки „за случај до случај“ доколку има новинарски откритија за сексуални скандали во кои се вклучени уметници директно или индиректно поврзани со филмови претставени во различни конкурси. Тоа е минимумот, додека гласините, списоците и параноичните извици од уредниците против #MeToo и добрите луѓе во професијата продолжуваат да се појавуваат за нови скандали за сексуална злоупотреба. Списоците? Листата! Ова не е насловот на новиот трилер на Максим Чатам, туку тема на бескрајни шпекулации за написот што треба да ги осуди постапките на десетина истакнати машки лица во киносекторот, актери, продуценти, филмаџии или агенти. Како секогаш, соочени со гласини, никој ништо не знае и сите зборуваат за тоа, де факто подгревајќи ја атмосферата. Беа објавени написи во „Фигаро“, „Канар аншен“, „Паризиен“, „Гардијан“, за на крајот да дојде демант од новинарката Марин Турчи од „Медијапар“, потенцијален извор на „пожарот“, дека не постои ни најмал список што би бил терен за можна истрага („’Mедијапар’ не ни објавува списоци, туку долги, поткрепени и почитувани истраги“). А ден пред фестивалот, Тјери Фремо во долг мејл одговори на прашањата на „Медијапар“, чиј новинар се интересираше за неговите наводни конфликти на интереси.
Големото филмско семејство се наоѓа во целосна преиспитување на совеста и криза на параноја. Никој ништо не знае, а сите зборуваат за тоа. Истражувачките редакции на различните весници, вклучувајќи ги и оние што вчера воопшто не беа на оваа новинарска основа („Ел“, кој отвори непријателски оган со истрагата за дејствата на продуцентот Ален Сард само 24 часа пред почетокот на фестивалот, „Телерама“…), всушност го нагласуваат нивото на притисокот врз професијата, која долго време имаше корист од тоа што остана надвор од камерата благодарение на француската новинарска култура во голема мера фокусирана само на делата (уметнички) и на разговорите за прашања само од економијата или институционалните структури (прашање за културен исклучок, субвенции итн.). Атмосферата сега се искачи на неколку нивоа на паника, бурно време и предупредувања за бура, кои службите за односи со печатот на фестивалот се стремат да ги прикажат на сè покомичен начин под азурносините бои, „светла ѕвезда што прво кристализира за потоа да зрачи, како рефлектор“ (или порој од кал…). Во дневниот весник „Опинион“, Дејвид Лиснард, градоначалникот на Кан, и Клое Морин, есеистка сега позната по бунтот „антивоок“, кој се обидува да го обедини, го комбинираа нивното огорчено перо за дисидентите одвнатре, за да ја осудат климата на инквизиција и „хоризонтална тиранија“ што ја заменува старомодната „вертикална диктатура“ (цитиран е дури Штази!). Секој ќе ја цени споредбата.
Соочен со вистински казни од диктатура и избран во конкуренција за неговиот последен филм „Семето на светата смоква“, режисерот Мохамад Расулоф, осуден на пет години затвор од иранскиот режим за „заговор против националната безбедност“, објави на својот инстаграм-профил дека успеал да ја напушти земјата и дека е на безбедно. Расулоф веќе беше затворен во 2022 година за кривично дело и едвај излезе од затвор, кој го објави филмот за кој гласините велат дека е особено вирулентен кон исламските судови во неговата земја. Ако хипотезата за неговото присуство во Кан остане неизвесна, ништо не исклучува дека неговиот филм ќе биде почестен со симболичен гест вечерта на доделувањето на наградите.
Гласините за обвинувања поврзани со #MeToo кружат на социјалните мрежи со недели. Но, раководството на фестивалот сака да биде самоуверено.
– Нема контроверзии што доаѓаат од фестивалот во Кан – рече неговиот генерален делегат Тиери Фремо, пред самото отворање на фестивалот, додека гласините поврзани со #MeToo лебдат над фестивалот на седмата уметност. „Тиери Фремо потсети дека минатата година беше одлична година за кинематографијата (…).
– Во исто време, не оддавам тајна велејќи дека минатата година имаше некои контроверзии. Значи, го сфативме тоа и решивме да направиме фестивал без контроверзии и нема да ги има – рече Фремо.
Минатата година Канскиот филмски фестивал го претстави филмот „Жан од Бари“ на Мајвен, како филм за отворање. Филмот го обележи враќањето на Џони Деп по неговите судења за клевета околу обвинувањата за семејно насилство.
– Годинава нема контроверзии од фестивалот. Прецизно се погриживме главниот интерес на она за што сме сите овде да остане филмот – подвлече понатаму генералниот делегат.
Гласините за обвинувања поврзани со #MeToo кружат на социјалните мрежи со недели. Тие би можеле да го нарушат 77-то издание на фестивалот (14-25 мај), седум години по аферата „Харви Вајнштајн“, која го започна движењето за ослободување на говорот на жртвите на сексуален напад. Списокот на потенцијално вмешани филмски личности кружи, но не е објавена ниту една новинарска истрага што ги потврдува или негира овие гласини.
– Ако се појави случај на обвинето лице, ќе се погрижиме да ја донесеме вистинската одлука од случај до случај – увери неодамна Ирис Кноблох, претседателката на фестивалот.
Тиери Фремо инсистираше дека ако има други контроверзии, тоа не ги засега нив.
– Подготвен сум да ги коментирам, но нема смисла некој да ги коментира. Бидејќи нема контроверзии, ние ги измислуваме или ги засилуваме – повторно инсистираше Тиери Фремо во понеделникот.
Филмскиот фестивал во Кан почна со церемонија на која на Мерил Стрип ѝ е доделена почесната „златна палма“, со воведниот филм „Втор чин“ на Кантин Дупие.
Тони Гламчевски, дописник на „Нова Македонија“ од Стразбур
