Лидија Димковска, писателка
Авторка што речиси две децении живее во Словенија, меѓутоа твори на македонски јазик, со препознатлив стилски белег и во прозата и во поезијата, Лидија Димковска со секоја нова книга ја интригира читателската публика. Нејзината последна поетска книга „Гранична состојба“, издание на „Или-или“, ја доби наградата „Браќа Миладиновци“ на годинашните „Струшки вечери на поезијата“. По врачувањето во Струга, таа ќе биде гостинка на интернационалната вечер на „Скопскиот поетски фестивал“, кој ќе се одржи на 1, 2 и 3 септември во МКЦ.
Чувството дека минатото е наша сегашност и дека не можеме да му избегаме провејува низ целата книга. Колку нашиот некогашен живот нè дефинира?
– Многу, а творците и на поинаков начин: минатото е бреме што се пренесува во сегашноста, понекогаш тешко и неиздржливо, понекогаш слатко и воздушесто, но, во секој случај, инспиративно и референтно за книжевноста што ја создаваме. И кога апсолутно не сме автобиографски, тоа провејува во нови облици и метафори низ она што го пишуваме. Писател без минато е како аскет во пустина: ти остануваат само соголеното Јас и Бог, ако веруваш во Него. Минатото е полнотија, материјал, руда, ризница, бунар, кутија, небеса, совест, историја, минатото е вертикалниот столб на нашето постоење, а сегашноста е неговата хоризонтала, нашата линеарна патека, која без минатото ги нема сопствената автентичност и сепство. Животот апсолутно ја дефинира литературата и во таа смисла и „Гранична состојба“ е поетска збирка за животот и неговите тенки рабови и граници преку кои се надвиснува неговата сенка.
Ѝ велите „збогум“ на 2020 година со чувство на презир. Што може човештвото да научи од вакви времиња, а што човекот?
– За жал, 2020-та се прелеа и во 2021-та, па како што Олимписките игри оваа година си останаа под називот „Токио 2020“, така и светот како да заглави во 2020-та. Малку на шега, но изгледа ќе треба во песната „Збогум 2020“ да ја додадам и 2021-та. Да ме прашавте на почетокот на пандемијата што може да научи човекот, а што човештвото, ќе ви дадев многу оптимистички одговор, бидејќи навистина верував дека човекот ќе се заузди во своите неразумни јурења кон инстант неолибералистичките задоволувања на сопствените и само на сопствените потреби и желби, дека повеќе никој нема да биде гладен, бидејќи распределбата на капиталот ќе стане правична, дека поразумно ќе се однесуваме кон Земјата, кон искористувањето на природните ресурси, кон загадувањето на околината, дека ќе се врати квалитетот во нашиот живот на сметка на квантитетот… Но денес можам да речам дека, за жал, од историјата единствено научивме дека ништо не научивме, па и оваа пандемија, иако ќе остави големи последици зад себе, човекот ќе побрза да ја заборави и колку-толку да ја санира за да продолжи понатаму во истиот или сличен терк како и пред неа, одошто да извлече поуки и да промени клучни нешта во сопствениот живот и во општеството. Ако погледнеме околу себе, ќе видиме дека и човекот и човештвото едвај чекаат да продолжат со стариот претпандемиски живот, каков и да бил.
Ги напуштаме работите што се распаѓаат колку и да ги сакаме, за да се спасиме себеси. Во кои ситуации не би требало да ги напуштиме, да им подадеме рака и, наместо себе, да ги спасиме нив?
– Распаѓањето на куќата, на меморијата, на историјата, на земјата, на љубовта, иднината, на животот и на светот е неминовно поврзано и со распаѓањето на интегритетот на човечкото битие. Можеби 21 век е всушност вистинското столетие на декаденцијата? Не верувам дека напуштајќи ги, ние се спасуваме себеси: напротив, самите се распаѓаме и се напуштаме себеси. Всушност, токму тоа што самите сме се напуштиле себеси, во филозофска, онтолошка и иманентна смисла, води до напуштање и распаѓање на ентитетите што нè обликуваат, ни значат и се наш егзистенцијален контекст. Последиците на нашата сопствена деградација се пренесуваат на сето она што нè опкружува, го познаваме и ни е блиско, но причините апсолутно треба да ги бараме во нас самите, секој во себе. Всушност, лесно е да се сака човештвото, но тешко е да се сака одреден човек, а тој одреден човек е секој од нас.
Страдањата во животот служат за чистење на душата, па колку радоста може да нè исчисти, му недостига ли на светот едно радосно чистење?
– Чистењето е катарзичен процес и иако најчесто нè нервира и ни одзема време, на крајот чувствуваме олеснување, па и радост. Секако, различните верувања и догми различно гледаат на страдањето, но, за волја на вистината, ретко кој човек е среќен кога страда, страдањето и среќата се исклучуваат по дефиниција, иако во една поинаква, онтолошка смисла може и да се поистоветат. Секој треба да исчисти и во сопствениот дом и во сопствениот двор и пошироко, секаде каде што ќе стапне човечката нога, но, пред сè, секој треба да расчисти и да ја исчисти ‘рѓата во самиот себе.
Ќе присуствувате на два фестивала, „Струшките вечери на поезијата“, а веднаш потоа „Скопскиот поетски фестивал“. Колку се важни ваквите поетски случувања?
– Поетските и воопшто книжевните фестивали за мене се подвижни антологии на современата литература и две во едно: не само што можеме да прочитаме и да се запознаеме со литературата што ја создаваат нашите современици од различни страни на светот,туку можеме и да ги сретнеме во живо. За жал, во последниве две години почесто се гледаме на зум одошто во живо, но и тоа е нешто. Самиот факт што живееме во исто време и во истиот свет (сега глобално – пандемиски ист) е од големо значење, го доживувам како промисла, како судбина. Сè би дала да можев да бидам, на пример, современичка со мојата омилена Марина Цветаева, или со Емили Дикенсон, или со Достоевски, или со браќата Миладиновци, но и со Блаже Конески, кого го сретнав само еднаш во животот, како шеснаесетгодишна средношколка – сите нив ќе можев да ги сретнам и во живо, иако, рака на срце, никогаш не знаеме дали тоа е добро или не, дали можеби не е најдобро само да ги читаме омилените писатели. Апсолутно сметам дека за една земја се најважни културните случувања, а Македонија, заглавена во политички, економски и национални проблеми, може да се пофали исклучиво со одредени културни вредности, па во таа смила поетските случувања се уште позначајни: многу им се радувам и на „Струшките вечери на поезијата“, кои оваа година слават 60-годишен јубилеј, а тоа е цела историја на светската поезија, и на „Скопскиот поетски фестивал“, кој започнува нова, сопствена историја на крајно ентузијастички начин, без поддршка од државата, но со извонредни поетски гласови. Убедена сум дека поетските фестивали секогаш поврзуваат и се поврзани меѓу себе токму со она што не ни смее да нè дели – поезијата.
