Марија Дејановиќ, хрватска поетеса
Марија Дејановиќ (1992 г.), хрватска поетеса што живее и работи во Загреб и во Лариса, во 2018 година ја објавува книгата „Етика на лебот и коњот“, за која ги добива наградите „Горан за млади поети“ и „Квирин“ за млади поети. За „Средишен год“ ја добива наградата „Здравко Пуцак“. Тријазичната книга „Видлива коска“ е објавена во Грција во склоп на „Атинс ворлд поетри фестивал“ и „Версополис“, во издание на „Поетс сркл“. Во 2021 г. ја објавува книгата песни „Добрината ги раздвојува денот и ноќта“. Членка е на Хрватското друштво на писателите, на Хрватскиот ПЕН-центар и на европската поетска платформа „Версополис“. Деновиве македонската публика имаше можност да ја види и чуе на првиот „Скопски поетски фестивал“, кој се одржуваше во МКЦ. Претходно Дејановиќ беше гостинка и на „Струшките вечери на поезијата“.
Во вашата поезија некои клучни зборови добиваат различни значења во однос на другите во целината. На пример, зборот „заб“ го има дури 29 пати во „Етика на лебот и коњ“. Колку е важно поетите да го ресоздаваат јазикот?
– Мотивот на забот ми беше многу интересен (не толку) дамнешната 2017 г., кога ја пишував својата прва книга, „Етика на лебот и коњот“. Тоа што се случува со забот на некој начин означува важни промени во животот на човекот. Да речеме, кога ни излегуваат првите заби, веќе не сме новороденчиња целосно зависни од добрината и телата на другите, туку стануваме способни да ја јадеме првата храна што не доаѓа од телото на мајката. Потоа, кога ни излегуваат трајните заби мора полека да стануваме одговорни и да ги чуваме тие заби зашто ќе ги имаме до крајот на животот. Потоа, умникот ја означува менталната зрелост, затоа во различни јазици неговото име се поврзува со умот или со мудроста. Кога, пак, ќе ни снемоштат забите, тоа е знак дека полека сме почнале да ја губиме животната сила. Интересни се и забите на животните, се разликуваат кај тревопасните и кај месојадните, по нив се гледаат годините и здравјето на коњот. Мотивот на забот не е единствениот мотив што на ваков начин ме маѓепса додека ја пишував книгата. Тука е и вечниот мотив на коњот, кого го гледам како човеково алтерего. Тој со милениуми е дел од коњаничката скулптура, во исто време приказ на моќ и приказ на (коњската) потчинетост. Тој, исто така, бил есенцијален дел од предмодерниот живот. Низ историјата на уметноста на ист начин е величан, а низ човечката историја е искористуван исто како жените, децата и различните групи потчинети луѓе. Во книгата ставив и низа мотиви што прикажуваат предмети направени од метал, како своевиден пандан на забот, технолошкиот студен заб, кој е изум на човекот. Притоа, не ми беше толку битно од почеток да го создавам јазикот, колку што ми беше важно да го користам јазикот на друг начин. Сакав да покажам работи што се толку долго тука што веќе сме ги заборавиле. А тие се важни, не смеат да се занемарат. Зашто, да не беа важни, немало да се зачуваат толку долго. Мислам првенствено на различните начини на кои моќта се впишува во телата на луѓето, животните и земјите, и на начините на кои ја прикажуваме моќта.
Требаше да се слезе во својата внатрешност и сè да се започне од почеток, велите во една песна. Го гледате ли крајот како пропаст или како спас?
– За да се започне нешто, не е нужно нешто претходно да заврши. Важно е тоа што се случува во нас, тоа заминување во сопствената внатрешност, фокусот, повторното пронаоѓање на своите лични цели и себеси. Верувам дека треба да бидеме свесни за себе, за она што сме и што сакаме да бидеме, и за тоа како го поимаме доброто дејствување, за да можеме да ги започнеме работите што ни се адекватни. Да речеме, да студираме поради желба за знаење и личен развој, а не по инерција или од желба за општествен престиж. Да им помагаме на другите од уверување дека помагањето е добро, а не со цел да се чувствуваме подобро со себе или за другите да нѐ гледаат како некој што помага. Или, во мојот случај, да се отселиме поради љубов, наспроти стравот од промена. Крајот е природен дел од животот, не само од човековиот туку и од животот на растенијата, цивилизациите, планетите. Тој не е ни пропаст ни спас, тој е едноставно нешто што се случува. Крајот што автентично ќе го одбереме е секако еден вид спас. Особено ако е продуктивен и ако произведува добро. Крајот на лошите нешта е пропаст на лошите нешта и спас за добрите, додека, пак, крајот на добрите нешта е пропаст за доброто и спас за лошото.
Кога „малиот човек“ ќе успее да го смени човештвото?
– Малиот човек на неброени начини го менува човештвото. Секој изум што се појавува, секоја напишана песна, секој глас на парламентарните избори, секое добро или лошо дело, го менуваат текот на иднината, ама и одново ја пишуваат историјата. Солидарното соединување на малите луѓе може да ги забрза тие процеси, па да постигне некоја промена. Овој стих зборува токму за тоа дека не постои суштинска разлика помеѓу малите и големите луѓе. Постојат само различни позиции на моќ. Денес амбасадор, утре во долгови. Или, вчера ситен шверцер на оружје, денес пратеник во хрватското собрание. Многу луѓе се мали или големи поради околностите. Масите на кои се носат многу сериозни одлуки се често просечни, како и луѓето што седат на нив. Мислам првенствено на моралната просечност, на изразената лишеност од емпатија и отсуството на желба да се прави добро. Ме запрепастува леснотијата со која луѓето донесуваат одлуки со толку далекосежни последици по толку човечки животи. Го замислувам Бајден во тоалет како размислува „сепак, би можеле да се повлечеме од Авганистан, тоа ни е скапо, немаме никаква заработка“. Или „ќе го нападнеме селоно или не?“ Морничава ми е леснотијата на таа бирократизирана, цинично-прагматична суровост што управува со светот во кој живееме.
Кога ѝ дозволуваме на тишината да нè изеде?
– Кога ја премолчуваме вистината што постои надвор од нас или во нас, тогаш нѐ јаде тишината. Таа нѐ јаде кога не реагираме на неправдата и на опасноста, на уништувањето на работничките, женските и ЛГБТ-правата, на насилството над малцинствата, над животните, на заканата од климатските промени и еколошките катастрофи. Тишината нѐ јаде кога други ни наметнуваат да бидеме нешто што не сме или ни забрануваат да бидеме тоа што сме. Тишината најмногу нѐ јаде кога тие културни обрасци ги интернализираме, кога самите себе се цензурираме и не си дозволуваме да живееме на начинот што ни е природен, автентичен, каков и да е тој начин. Сите би требало да ја имаме слободата да живееме како што сакаме додека со тоа не загрозуваме никој друг.
Заминувањата и доаѓањата нè менуваат, меѓутоа постојат луѓе што ниту заминуваат ниту доаѓаат. Колку се важни промените?
– Промените се неизбежни кај секое битие. Тие затоа и се битни, зашто сигурно ќе се случат и ќе ни влијаат на животот. Би сакала да запознаам личност што никогаш никаде ниту отишла ниту дошла. Би имала многу прашања за таквата личност, на пример, која ѝ е омилената храна, за што размислувала вчера и како ги поминува деновите.
За вашето творештво добитничка сте на повеќе награди. Кога наградите се важни, а кога не се важни?
– Награди како награди. Убаво е да ги добиеш зашто покажуваат дека колегите ти ја ценат работата. Го поттикнуваат чувството на припадност на некоја група поети. Исто така, на книгата ѝ гарантираат видливост, читателите полесно ја забележуваат, па на авторот потоа му останува повеќе време да пишува зашто не мора да се обидува да дојде до читателот. А се може и без тие награди зашто добрата книга кога-тогаш ќе го најде својот пат до читателите. Некои одлични книги стануваат хитови без никаква поддршка од колегите, на некои книжевни генијалци им требаат 500 години за луѓето да сфатат дека тоа што тие го пишувале има смисла и било „барок“, а не неуспешен обид за ренесансна поезија. Наградите повеќе се показател за тоа дека на некое жири твојата книга му се допаднала малку повеќе од другите, а помалку некој објективен показател за тоа која книга била најдобра. Книжевноста е во суштината субјективна, и додека се пишува, и додека се чита, и додека се вреднува. А токму затоа што тоа најважното во врска со книжевноста не може да се измери со линијар ниту да се извага, останавме маѓепсани од неа веќе неколку илјади години.
Заврши првото издание на „Скопскиот поетски фестивал“
Првото издание на интернационалниот „Скопски поетски фестивал“ заврши вчера со работилница за креативно пишување, која ја предводеше универзитетскиот професор Ким Симонсен од Фарските Острови. Во трите фестивалски дена можеа да се чујат повеќе поетски имиња: Марија Дејановиќ, Сергеј Тимофеев, Танос Гогос, Ким Симонсен, Вонбјошт Ванг, Лидија Димковска, Владимир Мартиновски, Лира Бојку, Ива Дамјановски, Павлина Атанасова, Диме Данов, Ана Голејшка Џикова, Биљана Стојановска, Снежана Стојчевска, Ѓоко Здравески и Јулијана Величковска.
Беше отворена и изложба на која македонски сликари и графички дизајнери креираа дела инспирирана од песна на авторите што настапуваат. Можеа да се погледнат дела од Зоран Кардула, Ване Костуранов, Никола Пијанманов, Андреј Павлов, Воскресија Андреевска, Тони Попов, Марио Каев, Диме Данов, Александар Иванов, Наталија Лукомска, Ива Јованова, Владимир Лукаш, Емилија Мишева, Владимир Илиевски, Филип Мартиновски и Калин Маловски.
Публиката можеше да погледне и поетски филмови направени од Валентина Бактијаревиќ од Србија, а имаше и видеопроекции на шест кратки поетски филмови, презентирани во соработка со „Киноскоп“, фестивал на аналогни и експериментални филмови од Белград.
