Преспанскиот договор, како составен дел и на референдумското прашање, го имаат прочитано исклучително мал процент граѓани. Од друга страна, апелите и од страна на власта и на опозицијата до граѓаните се да се прочита договорот од точка до точка. Во насока на запознавање на јавноста што всушност содржи договорот, ја пренесуваме сеопфатната стручна анализа на професорката Гордана Сиљановска-Давкова, која ја објавуваме интегрално, во форма на фељтон во повеќе продолженија
ЗА ПРЕСПАНСКИОТ ДОГОВОР И ПОШИРОКО (11)
Гордана Сиљановска-Давкова
ЧЛЕН 3
Со став 1 на членот 3, се потврдува трајноста на границата меѓу договорните страни, се декларира отсуство на територијални претензии една кон друга како и гаранција за нивно неподдржување од трета страна. Република Македонија веќе еднаш го дополни членот 3 на Уставот, по инсистирање на Грција и предлог на Бадентеровата комисија, само една година по донесувањето на Уставот, односно во 1992 година. Амандманот I гласи: 1. Република Македонија нема територијални претензии кон соседните држави; 2. Границата на Република Македонија може да се менува само во согласност со Уставот, а врз принципот на доброволност и во согласност со општоприфатените меѓународни норми.
Од формирањето на Република Македонија до денес, никогаш не сме манифестирале територијални претензии кон Грција. Цитирањето на фамозната изјава, дадена на еден од конгресите на ВМРО- ДПМНЕ дека „следниот конгрес ќе се држи во Солун“, е момент на националистички фолклор. Но, од денешна перспектива, таа не може да има врска со територијални претензии, зашто историски непобитен факт е дека „ВМРО“ е формирано во Солун, па во услови на добрососедски односи, држењето конгрес таму би било симболичен чин! Како инаку да се толкува славењето на 100-годишнината од формирањето на албанската држава во Скопје или прославата на Денот на албанската азбука во Битола: како иредентизам? Или, зарем српски иредентизам беше прославата на Кумановската битка на наша територија? Ама ние не можеме да го прославуваме АСНОМ во манастирот „Прохор Пчињски“, па измислуваме локации, како Пелинце, а дури и дарувањето книги во Пустец од една политичка партија, кој навистина е запустен во секој поглед, наиде на остра реакција од албанските власти!
Инаку, во еден симетричен договор, правно логично би било она што уставно го гарантиравме ние да го гарантира и Грција, зашто нема поиредентистички повик од оној: Македонија е грчка! Членот 27 од Уставот на Грција гласи: Промената на границата на земјата може да се изврши само со закон донесен со апсолутно мнозинство од вкупниот број пратеници во парламентот! Споредено со одредбите од членот 3 на македонскиот устав, во кој е утврдено дека постојната граница на Република Македонија е неповредлива (став 2) и дека границата на Република Македонија може да се менува само во согласност со Уставот (став 3), дополнета со амандманот I, но и во светлината на членот 74 од Уставот, според кој: „Собранието донесува одлука за менување на границата на Република Македонија со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници (став 1), која е усвоена на референдум, доколку за неа гласало мнозинството од вкупниот број избирачи“, е многу посилна гаранција од грчката. Ама грчката тежи повеќе, зашто Грција има славно минато и две имиња.
Од каде грчкиот страв од „иредентизам“? Од историската меморија за анексијата на Егејска Македонија, со доминантно македонско население кон грчката држава во 1913 година! Од историскиот факт дека на АСНОМ имало претставници од Егејска и од Пиринска Македонија, од сознанието дека во документите на АСНОМ им се оддава благодарност за учеството во антифашистичката борба на Македонците од Бугарија и Грција, како и на македонската емиграција во Бугарија и се повикува на бришење на искуствените граници на разединетиот брат од брата.
Но тоа е документирано минато, а не сегашност или иднина. Македонското малцинство во Грција, многупати идентификувано од овластени меѓународни организации и претставници, заслужува гаранција на малцинските права, во согласност со релевантните европски документи. Македонците во Грција, Бугарија и во Албанија се лојални државјани и граѓани на овие земји, Европејци, кои своите малцински права се обидуваат да ги реализираат преку своите културни здруженија, но и преку политичките партии! Македонија ниту се мешала ниту може да се меша во внатрешните работи на овие држави (малиот Давид), за разлика од нивните влади, кои постојано се мешаат во внатрешните работи на Република Македонија! Па, тие среде Македонија праќаат пораки за референдумот, за уставни промени, па дури предлагаат и други уставни промени, во духот на carpe diem!
Факт е дека Грција не се задоволува со каква било гаранција, без оглед на нејзината силина, зошто проблемот е во неа, односно во непризнавањето на реалното постоење на македонското малцинство, кое е домородно и има право на себеперецепција и респект на истата таа.
КОЈ ВО ЧИИ ВНАТРЕШНИ РАБОТИ СЕ МЕША?
Ставот 2 на членот 3, со кој страните се обврзуваат на меѓусебно почитување на суверенитетот, територијалниот интегритет и политичката независност, е меѓународна норма, вградена како во Уставот на Република Македонија (членот 8, алинеја 11 и членот 118), така и во Уставот на Република Грција (членот 2, став 2 на членот 28), па нема потреба од повторување. Но Грција, со толерирање на ОН, ЕУ и НАТО, со принудувањето на Република Македонија за преговори за името, историјата, културниот идентитет, уставниот и политичкиот систем, ГИ КРШИ овие меѓународни гаранции, иако се ius cogens, со мешање и ограничување на суверенитетот на Република Македонија, негирање на нејзиното суверено право на СВОЈ Устав и свој модел на политички и правен систем!
ЛАРПУРЛАРТИЗАМ
Ставот 3 на членот 3, во кој се договара, во рамките на ОН, воздржување од закани и употреба на сила, вклучувајќи ја и онаа насочена кон промена на меѓусебната граница е „уште едно од многуте повторувања на меѓународните норми. Но Република Македонија многупати била цел на закани од различен тип од страна на Грција (економско ембарго, затворање на границата, воените вежби и трупањето војска на границите, повреди на македонскиот воздушен простор, недозволување прелет на авион во кој се наоѓаше претседателот на Република Македонија), а да не говорам за навредливите и бизарните пораки на војниците на грчката војска кон Македонците и Албанците дека „од нивната кожа ќе прават облека!
ЛОГИКАТА НА „СОМНИТЕЛНО ЛИЦЕ“
Ставот 4 на членот 3 бара од страните да не преземаат, поттикнуваат или поддржуваат и/или толерираат дејности или активности од непријателски карактер против другата страна, како и гаранција дека нема да дозволат нивната територија да се користи од трета страна (организации, групи, поединци) за субверзивни и сецесионистички активности, заканувачки за мирот, стабилноста или безбедноста на другата страна и ќе ја информираат другата за истите тие! Сакам да верувам дека членот има врска со светската нестабилност и со терористичките закани, ама се плашам дека има параноична нота, во услови на европски амбиент, заборава на меѓународното (па и она за правата на малцинствата), но и на националното право на двете земји, на официјалното членство во НАТО на првата, но и de facto членството на Втората, на членството на првата во ЕУ и кандидатскиот статус на Втората, досегашната соработка на Грција и Македонија во прашања врзани за регионалниот мир и безбедност! Но, се разбира, добро е што се декларира заемна подготвеност за соработка во регион што е „на линијата на огнот“, односно во кој се вкрстуваат геостратегиските интереси на големите сили, низ кои помина и ќе минуваат реки од бегалци, кој е транзитна маршрута на трговијата со луѓе, дрога, деца, во кој цветаат криминалот и корупцијата…
(продолжува)
Поради технички и просторни причини, во печатеното издание се изоставени фуснотите и референците, кои, пак, се застапени на нашата веб-страница.
