Преродбенските пројави на македонството (10)
Во Македонското научно-литературно другарство во С. Петербург е донесен и Уставот на другарството, а со него првпат и официјално како задолжителен е воведен македонскиот литературен јазик во службена употреба, според правописните принципи претставени во книгата „За македонцките работи“
Пишува д-р Блаже Ристовски
Српско-бугарското псевдозближување се правеше заедно со засилената борба на соседните држави за зачувување и засилување на позициите на Србите, Бугарите и на Грците во Македонија, не без учество на Русија во тој процес, кога по руско барање со посебен акт султанот ја забрани употребата дури и на името Македонија, па се употребуваше само композитот „трите вилаети“. Од друга страна, Мирцшегските реформи ја опфаќаа само територијата на Македонија, без Одринско и Косово, и со тоа на меѓународен план геополитички се индивидуализираа македонските вилаети како една етногеографска целина.
Истовремено во Македонското научно-литературно другарство во С. Петербург е донесен и Уставот на другарството, а со него првпат и официјално како задолжителен е воведен македонскиот литературен јазик во службена употреба, според правописните принципи претставени во книгата „За македонцките работи“. За реализацијата на уставните одредби, другарството води преговори со амбасадите на Турција и на Австро-Унгарија во руската престолнина и со турска дозвола во април 1904 година се праќаат двајца емисари во Македонија за подготвување почва за отворање училишта на македонски јазик, заради што се подготвуваат македонски буквар, како и други учебници за 34-те села што писмено изјавиле желба децата да им се школуваат на мајчиниот јазик. А во рамките на реформскиот процес во европска Турција и со подготовките за пописот на населението, се прават потфати за обновување на Охридската архиепископија како македонска црква и со тоа во милетскиот систем да се обезбеди и македонски нуфус.
Ни Бугари ни Срби
Сè во тоа време претседателот на Тајниот македонско-одрински кружок во С. Петербург, Христо Шалдев, ги клевети другарството и неговиот претседател Чуповски директно пред бугарскиот егзарх во Цариград, пред бугарската влада и непосредно пред Врховниот комитет во Софија, но и кај претставниците на привремениот ЦК на ТМОРО во Солун. На 22 јуни 1904 година Шалдев во врска со дејноста на другарството му пишува на солунскиот ЦК:
„Тоа се група Македонци, бивши српски воспитаници, што не се признаваат ни како Бугари ни како Срби, војуваат за автокефална македонска црква, одделен македонски јазик и стојат врз целоста на Турската Империја. Заслужуваат внимание, зашто од една страна се во врска со овдешното Турско конзулство, и од друга, зашто се јавуваат како одделна група што го дели уште на една единица словенското население во Македонија. Тие, на пример, како што дознаваме, имаат со себе 34 села во Битолскиот и во Скопскиот вилает. Наскоро ќе печатат 1.500 примероци словеномакедонски буквари за 34-те села што изјавиле желба децата да им се обучуваат по нив“.
На ова, претставникот на ЦК на ТМОРО, Иван Сапунаров, на 9 јули од Солун одговара: „Вашите Словеномакедонци изгледа се вистински шпиони на Турците кога сакаат да работат со нив (за спас на Империјата). Претпазувајте се од нив и следете ги“.МН: Македонски јазик во училиштата
На 26 јули 1904 година Шалдев го известува и бугарскиот егзарх: „Како што Ви ветив, во прилог Ви го праќам одговорот на ’светогорците‘ ЦК на ТМОРО што го добивме овде на 14 јули… Како што ќе видите од писмото ’светогорците‘ се запознаени со активноста на Словеномакедонците… И така ’светогорците‘ сега се убедени дека Словеномакедонците, коишто не се признаваат ни за Срби ниту за Бугари, им се вистински шпиони на Турците. Морам да признаам, Ваше Блаженство, таквата верзија е пуштена од мене со цел да им ги пресечам врските на Словеномакедонците со Револуционерната организација.
Инаку, тие во Турција исто така гледаат непријател, со којшто треба само да се води политика за да им се исполни нивната идеја. Како и да е,,светогорците‘ во нив гледаат свои непријатели и ќе направат сè што е можно за да не им дозволат да шетаат по Македонија и да ја шират заразата во народот. Впрочем, тоа беше Ваша идеја и јас сметам дека добро ја извршив… Истовремено Ве молам да отпуштите извесна сума пари за да можам овде да придобијам некои поколебливи студенти што мизеруваат без стипендии“.
Независно од сите клевети и пречки, идејата за воведување на македонскиот јазик во училиштата во Македонија се прошири и во европскиот печат, па и во Белград и во Софија. Уште на 29 јули 1904 год. српскиот дипломатски застапник во Софија извести: „Хилми-паша со сите сили работи да уништи сè што е бугарско во Македонија“, дека „подготвува предлог христијанските училишта да се претворат во државни (веќе и поставил, велат, неколцина христијани учители по селата во Битолскиот вилает – ги плаќа со државни средства)“ и дека „подготвува предлог по сите помали места во Македонија да се отворат четирикласни гимназии, а во секој санџак по едно занаетчиско училиште“.
И весникот на Стефан Дедов „Куриер“ (19 март 1905) објави вест дека генералниот инспектор Хилми-паша издал окружно писмо за забрана на предавањата по историја и географија во бугарските училишта во Македонија, заедно со веста дека Мисирков во Одеса повел иницијатива да издава списание на македонски јазик „Вардар“.
Мисирков на нишан
Сето тоа ги иритира балканските престолнини. На 16 јуни белградскиот „Српски књижевни гласник“, по повод излегувањето на првиот број на софиското списание „Македонски преглед“, објави информација од бившиот српски дипломатски застапник во Софија Јован Јовановиќ: „Никола Наумов, некогашниот секретар на Бугарското трговско агентство во Скопје, уредник на познатиот Мемоар на Внатрешната организација (Македонија и Одринско, 1892-1902), покрена во Софија двонеделно списание ’Македонски преглед‘. Овој лист требаше да ја има девизата ’Македонија за Македонците‘, да ја застапува Внатрешната револуционерна организација, да војува против надворешната револуционерна организација. Требаше, но ја нема. Веднаш во првиот број ’Мак. преглед’ почнува да ги застапува бугарските интереси во Турција… И најпосле, во листов се пишува на бугарски јазик, а не на оној што го зборува македонското население, а на кој почнува да пишува Мисирков… Фирмата македонска, а есапот бугарски…“.
Уште во наредниот број непотпишаниот уредник на „Македонски преглед“ Наумов остро реагира под наслов „Мисирковштина“ и нагласува дека е сосем нормално што списанието ги заштитува интересите на „Бугарите во Македонија“, па вели: „…не требало да го пишуваме нашево списание на бугарски, туку на македонски, т.е. да ја прегрнеме мисирковштината… Не очекувавме г. Јовановиќ, шефот на српската пропаганда во Македонија, да мисли толку лесно и површно за најелементарните работи во македонското дело. Тој ни зборува за работи што го составуваа првобитниот обид на српската пропаганда во Македонија и кој денеска одново се покренува од еден мрднат Мисирков…“.
(продолжува)
