Во неколку продолженија, авторот на фељтонот Бруно Рукавина, аналитичар од Хрватска, низ исклучително интересен дискурс за односите меѓу Западот (од една страна засебните западни држави, вклучувајќи ги и евроатлантските институции ЕУ и НАТО) и Русија (од другата страна), анализира зошто тие односи се „исклучително затруени“ и со „ниско ниво на меѓусебна доверба“. Анализата/фељтонот се состои од три дела:
1. Што значи всушност да се има доверба во меѓународните односи
2. Поглед на меѓународните односи од западни позиции
3. Поглед на меѓународните односи од руски позиции
Во државните политички заедници довербата се заснова на институции, закон и на општествени норми. Меѓутоа, на меѓународната сцена, која се карактеризира со анархија на меѓународниот систем, недостиг од врховен авторитет и гаранција за спроведување на преземените обврски, довербата е повеќе изложена на кршливост и постојана закана од предавство
Довербата во меѓународните односи: Како и кому да му се верува во анархијата?
Довербата претставува еден од фундаменталните, но во исто време и предизвикувачки концепти во анализата на меѓународните односи. Во најширока смисла, довербата се дефинира како очекување дека другиот актер ќе дејствува на предвидлив и обврзувачки начин, дури и во меѓународни анархии. Етимолошки, довербата може да се толкува како дејствување врз основа на верувањето дека сите актери ќе се придржуваат до одредени правила, договори, ветувања или обрасци на однесување. Тоа е однос во кој една страна кон друга или две или повеќе страни меѓусебно го прифаќаат како вистина она што се тврди. Во државните политички заедници довербата се заснова на институции, закон и на општествени норми. Меѓутоа, на меѓународната сцена, која се карактеризира со анархија на меѓународниот систем, недостиг од врховен авторитет и гаранција за спроведување на преземените обврски, довербата е повеќе изложена на кршливост и постојана закана од предавство. Затоа довербата во меѓународните односи често се смета за исклучително редок, но стратешки важен ресурс.
Постојат различни теоретски толкувања на довербата во литературата. Реалистичката теорија нагласува дека довербата во анархичен систем е речиси невозможна, бидејќи државите секогаш мора да сметаат на сопствената сила и капацитети и да ги следат своите национални интереси. Според Моргентау и Валц, меѓународниот поредок се заснова на рамнотежата на моќта, а не на меѓусебната доверба, бидејќи фундаменталната динамика на меѓународните односи се карактеризира со неизвесност и постојана конкуренција. Спротивно на тоа, либералните автори тврдат дека довербата може да се изгради преку меѓународни институции, режими и економска меѓузависност, што ги намалува трансакциските трошоци и ја зголемува предвидливоста на однесувањето на државите, бидејќи ниедна држава нема да дејствува спротивно на сопствените финансиски и економски индикатори, затоа што секој се однесува рационално. Читателите веднаш можат да видат дека претходно споменатата либерална позиција не е вистинита, односно е длабоко идеалистичка и утописка (со скриени дистописки тенденции), бидејќи политиката е ирационална активност во која владеат страст и пристрасност, а политичките актери се подготвени да претрпат големи економски и финансиски загуби (и санкции) за други политички аспекти, како што се перцепцијата за егзистенцијална безбедност или идентитетот.
Конструктивистичките теоретски анализи ја нагласуваат улогата на идентитетот, нормите и дискурзивните практики во формирањето на довербата. Довербата не е само функција на материјалните капацитети или институционалните аранжмани, туку и социјална конструкција: таа се гради преку меѓусебно признавање и обликување на очекувањата за однесувањето на другиот, што на крајот создава конструирана слика за другиот. Така, довербата може да стане репродуктивна сила што ги менува самите структури на меѓународниот систем – од непријателска во безбедносна заедница.
Сепак, голем број емпириски студии покажуваат дека довербата во меѓународните односи често останува ограничена и условна. Политичките научници предупредуваат на безбедносна дилема во која одбранбените потези од едната страна можат да изгледаат навредливо за другата, со што ја еродираат довербата и создаваат спирала на недоверба. Затоа, некои автори прават разлика помеѓу „рационална“ и „морална“ доверба, при што првата е поврзана со пресметката на интересите, а втората со подлабоко верување во намерите на актерите засновано на вредности. Оваа дихотомија покажува дека довербата во меѓународната политика не може да се сведе само на интерес или норма туку претставува комплексна комбинација од интереси и норми во зависност од толкувањата и позициите на поединечните актери.
Затоа, иако меѓународниот систем често се опишува како средина на постојана неизвесност, довербата останува клучен елемент за одржување на стабилноста и решавање на конфликтите. Нивото на доверба меѓу државите може да определи дали ќе преовлада логиката на конфликтот или соработката, краткорочниот прагматизам заснован на интереси или долгорочната институционализација. Анализата на довербата отвора простор за интердисциплинарен истражувачки пристап – политички, правен, социолошки и психолошки – кој го сместува овој концепт меѓу оние ретки но неопходни мостови помеѓу теоријата и практиката на меѓународните односи.
Автор: Бруно Рукавина
продолжува
