Мистична Македонија: Музеј под отворено небо
Фељтон на „Нова Македонија“ според документарните серии и филмови на продукцијата „Аристон“ и книгата „Mystical Macedonia: An Open Air Museum“, објавена на „Амазон“ од Никола Ристевски, магистер по маркетинг-менаџмент, публицист и продуцент
- Добре дојдовте во Македонија, земја на волшебни предели, богата историја и уникатни знаменитости. Во овој фељтон ќе ви ги претставиме природните ресурси, културното наследство и туристичкиот потенцијал на Република Македонија
Возвишението Ѓуриште е дел од Градиштанската Планина и се наоѓа во западниот дел на Овчеполската Котлина, на надморска височина од околу 850 метри. На врвот на Ѓуриште има два благо издигнати рида, кои кај месното население од околните села се познати под имињата Долно Градиште и Горно или Старо Градиште. Во подножјето на Ѓуриште лежат селата: Горобинци, Трстеник, Сопот, Преод, Крушица, Џидимирци и Дивље. Поради географската поставеност, преку Ѓуриште отсекогаш се комуницирало во разни правци: за Скопје, за Нагоричане, за Велес, за Црешче, за Струмица, за Штип и кон Мороздвиз. Патот, кој во антиката со еден крак се двоел од Катланово и преку Ѓуриште минувал низ целото Овче Поле, активно бил користен сѐ до средниот век. Денешните локални селски патишта и видливите остатоци ја покажуваат старата траса на патот, кој порано се нарекувал и царски пат. Површинските остатоци на Ѓуриште и зачуваното усно предание на селаните од околните села говорат дека на овој локалитет уште во античко време имало тврдина. Старите камени корита што се забележуваат во селата и големите камени блокови вѕидани во селските куќи се неми сведоци за старите населби на Градиштанска Планина, топоним што сам по себе кажува за некогашните градови и градишта.
Во археолошката карта на Македонија се запишани повеќе археолошки локалитети што се лоцирани на Ѓуриште. Највисоките предели на Ѓуриште и селата од ѓуришкото поднебје кријат антички и средновековни населби, а потврдени се и остатоци од повеќе стари цркви.
На возвишението се наоѓа Ѓуришкиот манастир со црквата „Света Богородица“. Од дамнешни времиња таму постоела уште постара црква, која во 16 век била срушена. Според записи од минатиот век, тогаш во околината уште се познавале остатоци и од други стари цркви. На Алини Ниви постојат големи грамади, темели има на старо гумно, а на средно градиште биле забележани и простории со зачувани ѕидови. Во подножјето на локалитетот, кај стариот пат се распознавала некаква просторија покриена со големи плочи. Големи камени блокови има и во месноста што народот уште ја памети како Кула на Крале Марко. Над манастирот, во густата има едно култно место каде што „вода извира од старо дрво“ на кое народот остава разни белези со верување за здравје, среќа и бериќет. Во сите села на Ѓуриште постојат стари цркви што воодушевуваат со начинот на изградба и издржливоста низ вековите. Црквата во дворот на Ѓуришкиот манастир во изминатите векови повеќепати била рушена и возобновувана, за на крајот на 19 век повторно да биде изградена на истата локација каде што се наоѓа и денес.
Од 1930 година до Втората светска војна на Ѓуриште се вршела експлоатација на камен, при што биле откриени многу питоси, оружје, железни орудија, топовски ѓулиња, алати, многу монети, железни копја и мечеви, војнички гробови и други наоди. Откриениот градежен материјал – тули, ќерамиди, камени блокови – заедно со артефактите бил однесен од локациите на пронаоѓање. Во 1953 година во збирката на Археолошкиот музеј во Скопје е откупен еден гробен наод од прокопаните гробови пред Втората светска војна. Наодот го сочинуваат еден златен медалјон, од кој е зачуван само горниот дел, и една златна наушница, накит што се претпоставува дека ѝ припаѓал на некоја владетелка што како вдовица отседнала во Ѓуришкиот манастир.
Забележано е дека и на Ѓуриште постои месност нарекувана Кнежје, со што се потврдуваат народните сеќавања за „некои кнезови што живееле во Овче Поле“. Градиште е топоним што се среќава низ целото Овчеполие и означува возвишенија со иста или слична форма.
Во 1903 година, неколку седмици по Илинденското востание, се случила битката во младата дабова шума над Ѓуришкиот манастир. Повеќе за таа битка дознаваме од спомените на револуционерите.
Ѓуришкиот масив бил активно користен од револуционерните чети, за што сведочат и многуте записи за свештени лица што му помагале на револуционерното дело, спомените на локалното население и текстовите и фотографиите од старите книги, весници и списанија.
Во 1907 година во манастирот е одржан Ѓуришкиот конгрес на Скопскиот округ на ВМРО. Во 1912 година се случило големо злосторство во дворот на манастирот. Игуменот Исидор, мајка му и уште неколку селани од околните села биле свирепо убиени. Споменот за игуменот е претставен на новиот фрескопис во денешната црква.
Во 1933 година е објавена ретка стара фотографија од Ѓуришкиот манастир и е запишано дека Ѓуришкиот манастир бил надалеку прочуен по своето богатство.
Во Гласникот на Скопското научно друштво од 1936 година пишува за натписите на камените блокови што и ден-денес се чуваат во дворот на манастирот. На еден од тие камења е потврден натпис од 1595 година.
Во периодот пред Втората светска војна, на овој локалитет се вршела експлоатација на камен, при што биле откриени многу питоси, оружје, железни орудија, топовски ѓулиња, алати, многу монети, железни копја и мечеви, војнички гробови и други наоди. Откриениот градежен материјал – тули, ќерамиди, камени блокови – заедно со артефактите бил однесен од локациите на пронаоѓање.
За време на Втората светска војна, во манастирот се засолнувале партизани, а манастирот бил работен простор и на членовите на Президиумот на АСНОМ.
Во 1953 година во збирката на Археолошкиот музеј во Скопје бил содржан еден гробен наод од прокопаните гробови пред Втората светска војна. Наодот го сочинувале обетки и медалјон, накит за кој се претпоставува дека ѝ припаѓал на некоја владетелка што како вдовица отседнала во Ѓуришкиот манастир.
Првите претпоставки за Ѓуриште во средниот век ги дава проф. Томо Томоски, а проф. Иван Микулчиќ ги убицира населбите од антиката и средновековието. Накитот од манастирот е опишан од д-р Блага Алексова.
За Ѓуриште пишувале и роднокрајните автори Блаже Давчевски, Делчо Здравков, Методи Манев, Ристо Гонев, Лазар Серафимов и Никола Ристевски.
Во втората половина од 20 век во манастирот живеел дедо Варадин. Многумина од повозрасните генерации од цела Македонија, а особено народот од Светиниколско, во минатиот век го посетувале манастирот за време на летните распусти и го паметат стариот чувар. Ѓуришкиот масив со децении се користи од населението за прошетки, собирање билки и диви плодови, излети и кампувања. На Ѓуриште, кое го нарекуваат и воздушна бања, пред 40 години бил изграден и дом – одморалиште, кое по неколку години работа било запустено и веќе неколку децении оставено да се распаѓа наместо да се користи како ресурс што би бил полезен за целото население. Во изминатиот век Ѓуриште било активно користено од ЈНА, за што сведочат скривниците и бункерите што уште можат да се видат низ шумата. Радарскиот систем што е поставен на врвот и метеоролошката топка се користат за прогнозирање на временските услови во регионот.
продолжува
М-р Никола Ристевски
(Авторот е долгогодишен истражувач на македонските природни ресурси и културно наследство)
