Како неоконзервативците ја избраа хегемонијата над мирот (2)
Џефри Сакс е американски економист, политички аналитичар, директор на Центарот за одржлив развој на Универзитетот „Колумбија“ и претседател на Мрежата за решенија за одржлив развој на Обединетите нации, познат по храбрите и ефективни стратегии за справување со сложени предизвици, кои ги вклучуваат бегството од
екстремната сиромаштија, глобалната борба против климатските промени,
меѓународните долгови, финансиската криза и националните економски реформи. Двапати беше вклучен меѓу стоте највлијателни светски лидери. Тој сега објави авторски текст насловен „Како неоконзервативците ја избраа хегемонијата над мирот, почнувајќи од раните 1990-ти“, кој „Нова Македонија“ ќе го пренесе во целост, во неколку продолженија
Вреди тука да се цитира нашироко од мојата статија во „Вашингтон пост“ од ноември 1991 година за да ја претставам суштината на мојот аргумент во тоа време.
Победничка (не)чесност
Ова е третпат во овој век Западот да се сврти кон победените. Кога германската и Хабсбуршката Империја се распаднаа по Првата светска војна, резултатот беше финансиски хаос и социјална дислокација. Кејнз во 1919 година предвиде дека овој целосен колапс во Германија и Австрија, во комбинација со недостигот од визија за победниците, ќе предизвика заговор за да создаде жестока реакција кон воената диктатура во Централна Европа. Дури и таков брилијантен министер за финансии како Џозеф Шумпетер во Австрија не можеше да го запре бранот на хиперинфлација и хипернационализам, а САД паднаа во изолационизам во 1920-тите под „водење“ на Ворен Г. Хардинг и сенаторот Хенри Кабот Лоџ.
По Втората светска војна, победниците беа попаметни. Хари Труман повика на финансиска поддршка од САД за Германија и Јапонија, како и за остатокот од Западна Европа. Сумите вклучени во Маршаловиот план, еднакви на неколку проценти од БДП на земјите приматели, не беа доволни за вистинска обнова на Европа. Сепак, тоа беше политички спас за визионерските градители на демократскиот капитализам во повоена Европа.
Сега Студената војна и колапсот на комунизмот ја оставија Русија исто толку ужасна, страшна и нестабилна како што беше Германија по Првата и Втората светска војна. Внатре во Русија, западната помош би го имала истиот стимулативен психолошки и политички ефект што го имаше Маршаловиот план за Западна Европа.
Психата на Русија беше измачувана од илјада години брутални инвазии, кои се протегаа од Џингис-кан до Наполеон и Хитлер.
Черчил оцени дека Маршаловиот план е „најпрекрасниот чин“ во историјата, а неговото мислење го делат милиони Европејци за кои помошта беше првата трошка надеж во пропаднатиот свет. Во распаднатиот Советски Сојуз имаме извонредна можност да ги подигнеме надежите на рускиот народ преку чин на меѓународно разбирање. Западот сега може да го инспирира рускиот народ со уште еден прекрасен чин.
Разочарувачки став на Клинтон
Овој совет не беше послушан, но тоа не ме спречи да продолжам со моето застапување. Во почетокот на 1992 година бев поканет да го презентирам случајот во информативната емисија „Извештајот Мекнил-Лерер“ на Пи-би-ес. Бев во етерот со вршителот на должноста државен секретар, Лоренс Иглбургер. По шоуто, тој ме замоли да се возам со него од студијата на Пи-би-ес во Арлингтон, Вирџинија, назад во Вашингтон. Нашиот разговор беше следниов. „Џефри, те молам дозволи ми да објаснам дека твоето барање за голема услуга нема да се случи. Дури и под претпоставка дека се согласувам со вашите аргументи – а полскиот министер за финансии (Лешек Балцерович) ми ги кажа истите точки минатата недела – тоа нема да се случи. Дали сакате да знаете зошто? Знаеш ли која година е ова?“, праша тој, „1992 година“, одговорив јас. „Дали знаете што значи тоа?, праша тој, „изборна година“, одговорив јас. „Да, ова е изборна година. Тоа нема да се случи“, истакна тој.
Економската криза во Русија нагло се влоши во 1992 година. Гајдар ја укина контролата на цените на почетокот на 1992 година, не како наводен чудотворен лек, туку затоа што официјалните фиксни цени од времето на Советскиот Сојуз беа ирелевантни за планираниот план каков што беше преземен од Полска. Но таков план беше финансиски недостижен (поради немањето надворешна поддршка) и политички недостижен (бидејќи недостигот од надворешна поддршка значеше и недостиг од внатрешен консензус што да се прави). Кризата беше влошена со колапсот на трговијата меѓу новонезависните постсоветски нации и колапсот на трговијата меѓу поранешниот Советски Сојуз и неговите поранешни држави сателити во Централна и Источна Европа, кои сега добиваа помош од Запад и ја пренасочуваа трговијата кон Западна Европа и далеку од поранешниот Советски Сојуз.
Во текот на 1992 година продолжив да се обидувам, без никаков успех, да го мобилизирам големото западно финансирање за кое верував дека е сè поитно. Моите надежи ги положив во новоизбраното претседателство на Бил Клинтон. И тие надежи брзо беа уништени. Клучниот советник на Клинтон за Русија, професорот на „Џонс Хопкинс“, Мајкл Манделбаум, ми кажа приватно, во ноември 1992 година, дека тимот на Клинтон што доаѓа го отфрлил концептот за масовна помош за Русија. Манделбаум набрзо јавно објави дека нема да служи во новата администрација. Се сретнав со новиот советник на Клинтон за Русија, Строуб Талбот, но открив дека тој главно не бил свесен за итната економска реалност. Тој ме замоли да му испратам некои материјали за хиперинфлација, што уредно го направив.
Препораките наишле на глуви уши
Кон крајот на 1992 година, по една година обиди да ѝ помогнам на Русија, му реков на Гајдар дека ќе се повлечам бидејќи моите препораки не беа послушани во Вашингтон или во европските престолнини. Меѓутоа околу Божиќ добив телефонски повик од идниот руски министер за финансии, господинот Борис Фјодоров. Тој ме замоли да се видиме во Вашингтон во раните денови на 1993 година. Се сретнавме во Светската банка. Фјодоров, господин и високоинтелигентен експерт што трагично почина млад неколку години подоцна, ме молеше да останам негов советник во текот на 1993 година. Се согласив да го сторам тоа и поминав уште една година обидувајќи се да ѝ помогнам на Русија да го спроведе планот за стабилизација. Во декември 1993 година поднесов оставка, а во првите денови од 1994 година јавно објавив дека заминувам од функцијата советник.
Моето континуирано застапување во Вашингтон повторно падна на глуви уши во првата година од администрацијата на Клинтон, а моите сопствени претчувства станаа поголеми. Во моето јавно говорење и пишување постојано се повикував на историски предупредувања, како во овој напис во „Њу репаблик“ во јануари 1994 година, набргу откако се повлеков од советничката улога.
Пред сè, Клинтон не треба да се теши со помислата дека ништо премногу сериозно не може да се случи во Русија. Многу западни креатори на политики самоуверено предвидуваа дека ако реформаторите заминат сега, тие ќе се вратат во рок од една година, откако комунистите уште еднаш ја покажаа својата неспособност да владеат. Може да се случи, но шансите се дека нема да се случи. Историјата веројатно ѝ даде една шанса на администрацијата на Клинтон да ја врати Русија од работ; и открива алармантно едноставна шема. Умерените жирондисти не го следеа Робеспјер назад на власт. Со неконтролираната инфлација, социјален неред и пад на животниот стандард, револуционерната Франција, наместо тоа, се одлучи за Наполеон. Во револуционерна Русија, Александар Керенски не се врати на власт откако политиката на Ленин и Граѓанската војна доведоа до хиперинфлација. Превирањата од раните 1920-ти го отворија патот за доаѓањето на власт на Сталин. На владата на Брунинг не ѝ беше дадена друга шанса во Германија откако Хитлер дојде на власт во 1933 година.
Автор: Џефри Сакс
Продолжува
