Развојот на нуклеарно оружје во Индија и во Пакистан имаше двојно значење. Од една страна двете земји станаа нуклеарни сили, значително проширувајќи ги своите воени арсенали. Од друга страна стана јасно дека секој голем оружен конфликт меѓу нив може да заврши со загарантирано меѓусебно уништување. Оваа нова реалност додаде дополнителен слој на сложеност во веќе нестабилните односи меѓу двете држави.
Така, прашањето со Кашмир доби нова, значително поопасна димензија, бидејќи секој конфликт носеше потенцијал за нуклеарна ескалација. Поради тоа, сите идни конфликти меѓу Индија и Пакистан беа од ограничена природа, водени претпазливо и под притисок од меѓународната заедница
КАКО БРИТАНЦИТЕ ГО ПРЕТВОРИЈА ИНДИСКИОТ ПОТКОНТИНЕНТ ВО ХАОС (4)
„Геополитика“, поттикната од сѐ уште актуелниот воен инцидент на Средниот Исток меѓу двата соседа и нуклеарни сили, Индија и Пакистан, прави еден кус историски пресек на настани и потсетува на факти во кои ја става Британија (Обединетото Кралство) во фокусот на својата аналитичка опсервација, претставувајќи политики на Лондон како генератор за длабоки и перманентни безбедносна жаришта
Тестот на нуклеарно оружје на Индија во 1974 година претставуваше пресвртница во безбедносната динамика на Јужна Азија. Пакистан го сметаше овој тест како директна закана за својата национална безбедност. Тогашниот претседател на Пакистан, Зулфикар Али Буто, сфати дека Пакистан сериозно заостанува во однос на вооружувањето и дека претходната рамнотежа на моќ исчезнала. Уште во 1965 година Буто изјави: „Ако Индија направи бомба, ќе јадеме трева или лисја, дури и ќе гладуваме, но ќе добиеме своја“.
Оваа изјава јасно ја покажува решеноста на Пакистан да развие сопствена нуклеарна програма, без оглед на последиците. Пакистан формално започна со развој на нуклеарно оружје уште во 1972 година. По тестот на Индија во 1974 година, Буто го лансира Проектот-706 (исто така познат како Проект-786), кој стана централен национален приоритет. Раководител на проектот беше нуклеарниот физичар Мунир Ахмад Кан, кој денес се смета за татко на нуклеарната програма на Пакистан. Програмата продолжи дури и откако генералот Зија-ул-Хак ја презеде власта со државен удар во 1977 година. Првиот „ладен“ тест, без експлозија, беше спроведен во 1983 година. Иако Проектот-706 подоцна беше формално откажан, активностите за развој на нуклеарно оружје продолжија во тајност.
Конечно, на 28 мај 1998 година, само неколку дена по вториот нуклеарен тест на Индија (операција „Шакти“), Пакистан спроведе свој нуклеарен тест во пустинската област Харан во регионот Белуџистан. Тестот беше успешен, со што Пакистан стана седмата земја во светот – и втората во Јужна Азија – што поседува нуклеарно оружје.
Развојот на нуклеарно оружје во Индија и во Пакистан имаше двојно значење. Од една страна двете земји станаа нуклеарни сили, значително проширувајќи ги своите воени арсенали. Од друга страна стана јасно дека секој голем оружен конфликт меѓу нив може да заврши со загарантирано меѓусебно уништување. Оваа нова реалност додаде дополнителен слој на сложеност во веќе нестабилните односи меѓу двете држави.
Така, прашањето со Кашмир доби нова, значително поопасна димензија, бидејќи секој конфликт носеше потенцијал за нуклеарна ескалација. Поради тоа, сите идни конфликти меѓу Индија и Пакистан беа од ограничена природа, водени претпазливо и под притисок од меѓународната заедница.
Конфликтот во Кашмир помеѓу војната и теророт
Политичките тензии што доведоа до Каргилската војна во 1999 година имаат длабоки корени, а еден од клучните моменти беа изборите во Кашмир и Џаму во 1987 година. Имено, аспирациите за независност во Кашмир продолжија да постојат дури и откако областа стана дел од Индија. Незадоволството од централната влада беше широкораспространето меѓу населението на Кашмир, а многумина се надеваа дека изборите во 1987 година ќе донесат политичка стабилност и враќање на довербата во институциите. Сепак, обвинувањата за изборни манипулации, заплашување на гласачите и вклучување на безбедносните сили сериозно ја поткопаа легитимноста на изборниот процес во очите на јавноста. Голем број групи одлучија да ги бојкотираат изборите, дополнително продлабочувајќи го чувството на политичка маргинализација и фрустрација кај населението на Кашмир.
Иако Фарук Абдула, лидерот на Националната конференција (главната проиндиска партија во Кашмир), беше реизбран, народното незадоволство достигна врв. Уште во 1989 година избувнаа масовни протести против избраната влада, а немирите стануваа сè почести. Истата година Фронтот за ослободување на Џаму и Кашмир (JKLF) го изврши својот прв бомбашки напад во Сринагар, означувајќи го почетокот на бран насилство и политичка радикализација во регионот. Пакистан им обезбеди поддршка на бунтовничките групи преку оружје, финансии и воена обука. Како одговор, Индија распореди десетици илјади војници за да ја стабилизира ситуацијата. Сепак, военото присуство доведе до систематски кршења на човековите права, вклучувајќи и вонсудски егзекуции, исчезнувања и масовни апсења, што дополнително ја еродира довербата на локалното население во државните институции. Двете страни се подготвуваа за конфликт, но преку дипломатски канали и преговори, војната беше избегната.
И покрај фактот дека војната беше избегната, ситуацијата во Кашмир продолжи да се влошува. Во 1990 година индиската влада ја укина парламентарната власт во федералната држава Џаму и Кашмир и воспостави директна власт под гувернер назначен од Њу Делхи.
Во исто време исламистички групи, како што е Фронтот за ослободување на Џаму и Кашмир (JKLF), почнаа да ги напаѓаат членовите на заедницата хинду пандит. Заканите, заплашувањата и нападите доведоа до масовен егзодус – околу 100.000 кашмирски пандити беа принудени да ги напуштат своите домови и да избегаат од регионот. Многу хиндуси го нарекуваат овој настан „Ден на егзодусот“, а присилното раселување остави длабок и траен белег врз заедницата пандит во Кашмир.
Каргил, 1999: Кулминација на една деценија тензии
По турбулентниот период помеѓу 1987 и 1990 година, регионот накратко влезе во период на очигледна стабилност. На почетокот на февруари 1999 година, индискиот премиер Атал Бихари Ваџпаи и пакистанскиот премиер Наваз Шариф ја потпишаа Декларацијата од Лахоре. Целта на декларацијата беше подобрување на дипломатските односи и деескалација на тензиите меѓу двете земји. Посебен акцент беше ставен на спречување на трката во нуклеарно вооружување и воспоставување постојан дијалог. Во тоа време декларацијата претставуваше значаен чекор кон нормализација на билатералните односи меѓу Индија и Пакистан.
Сепак, под површината, геополитичките тензии продолжија да растат, а односите меѓу двете земји останаа длабоко нарушени. Неколку месеци по потпишувањето на Декларацијата од Лахоре, Пакистан почна да испраќа воени единици, преправени како бунтовници, преку логичкиот договор кон индиската страна во регионот Каргил.
Целата област Каргил се наоѓа во хималајските планински венци, на надморска височина над 5.000 метри, што ја отежнувало одбраната. Пакистанските сили беа добро подготвени и добро утврдени на повисоките места, со што обезбедија тактичка предност пред индиските трупи. Индиската армија набрзо откри дека наводните бунтовници всушност се членови на официјалните пакистански трупи, по што беше започната операцијата „Виџај“ за враќање на окупираните позиции. Индиските сили беа принудени да извршат фронтални напади по рид, во исклучително тешки планински услови, што резултираше со голем број жртви. Сепак, благодарение на воздушната супериорност и упорноста во копнените операции, Индија успеа да ослободи поголем дел од територијата под пакистанска окупација. Под силен притисок од меѓународната заедница, особено од САД, Пакистан беше принуден да се повлече од регионот.
Каргилската војна останува запишана како највисокиот оружен конфликт во историјата, бидејќи се одвивала на исклучителни надморски височини во хималајскиот планински венец. Исто така е важно што, и покрај фактот дека двете држави поседуваа нуклеарно оружје, конфликтот се водеше исклучиво со конвенционални воени средства – без закана од нуклеарна ескалација.
Овој конфликт имаше значајни последици за двете земји. Пакистан го наруши својот меѓународен углед поради своите постапки во регионот, кои се сметаа за кршење на Декларацијата од Лагос и Договорот од Симла. Односите меѓу цивилното и военото општество во Пакистан сериозно се влошија, а само неколку месеци подоцна, генералот Первез Мушараф – архитектот на операцијата „Каргил“ – изврши државен удар и го собори од власт тогашниот премиер Наваз Шариф.
За Индија, Каргилската војна претставуваше голема политичка и воена победа. Индиската јавност и медиумите силно ја поддржаа владата, а популарноста на премиерот Атал Бихари Ваџпаи значително се зголеми. Искуството од конфликтот ја охрабри Индија да имплементира широки реформи во одбранбениот сектор, вклучувајќи и модернизација на вооружените сили и подобро меѓуагенциско планирање.
Мислав Поховски
(продолжува)
