За Преспанскиот договор и пошироко (3)
Преспанскиот договор, кој е составен дел и на референдумското прашање, го имаат прочитано исклучително мал процент граѓани. Од друга страна, апелите и од страна на власта и на опозицијата до граѓаните се да се прочита договорот од точка до точка. Во насока на запознавање на јавноста што всушност содржи договорот, ја пренесуваме сеопфатната стручна анализа на професорката Гордана Сиљановска-Давкова, која ја објавуваме интегрално, во форма на фељтон во повеќе продолженија
Гордана Сиљановска Давкова
Во став 3 на членот 1, под а) се нотира дека официјалното име на „Втората страна“ (без да се спомене нејзиното официјално име, иако е предмет на промена) ќе биде „Република Северна Македонија“, како уставно име што ќе се употребува ерга омнес, а скратеното име ќе биде „Северна Македонија“! Да потсетам, името „Северна Македонија“ беше германски предлог од 1994 година за кој известија грчките медиуми. Имено, министерот за надворешни работи на СР Германија, г. Клаус Кинкел, заедно со планот во шест точки за решавање на спорот, предложи две можни имиња: Нова Македонија и Северна Македонија.
Се заборава дека името на државата, како суштински елемент на правната личност, е нејзино суштинско право, а како такво stricto sensu е нејзина внатрешна надлежност, а не право на друга држава (Република Грција, Хеленска Република) или на мултилатерална организација, како ОН. Проф. Хенкин ќе укаже дека: … не постои основа или, пак, практика во меѓународното право за грчката позиција да се услови признавањето на Македонија додека таа не го смени името. Да потсетам на некои примери: Ја поделија сојузниците Германија на западна и источна, ама тие во нивните устави беа: Сојузна и Демократска и како такви членуваа во ОН. Го поделија големите сили Виетнам на Северен и Јужен, ама во уставите и во ОН, тие се Демократска Република Виетнам и Република Виетнам! Истово важи и за Северна и Јужна Кореја.
Иако географската одредница на државата се аргументира со потребата за нејзино разграничување од трите административни региони, со назив Македонија во Грција (Источна, Централна, Западна), воведени во 1987 год., се поставува прашањето: Има ли потреба и логика да разграничите држава од регион? Зарем не е поедноставно да се стави префикс или суфикс пред грчките административни региони? Зошто не се смени името на Министерството за Македонија и Тракија, во Грција, кога сугерира дека станува збор за цела географска и историска територија? Зошто не се врати старото име „Микра“ на прекрстениот аеродром „Македонија“, кога се смени името на нашиот аеродром? Се нижат и други прашања и дилеми: ако има Република Северна Македонија, а нема Република Јужна Македонија, што од што се разграничува? А Пиринска Македонија? Би било логично разграничување на регион од регион, ама не и на држава од регион, со предност на името на регионот? Дали Грција има проблем со географијата, или со македонската нација, кога како причина за барањето промена на нашето име го истакнува нашиот „иредентизам “, не само по „Скопје 2014“ туку и многу порано.
Зарем не му ставија крај на „стравот“ мислењето на Бадентеровата комисија и пресудата на Меѓународниот суд во Хаг, со констатацијата дека нема иредентизам, а ние со уставните измени од 1992 година? По мене, токму новото име може да иницира иредентизам на двете страни, зошто каде што има северен и јужен, западен и источен, горен и долен ентитет, постои тенденција за обединување, што е видливо од историските примери, но и од современите тенденции, на што укажува професорот Џејмс Петифер од универзитетот „Оксфорд“. Методолошки, јасно е дека нема(ше) никаков проблем во коегзистенцијата на трите грчки региони со име Македонија, Централна, Источна и Западна и државата „Република Македонија“, зошто не се споредуваат различни, туку само слични и исти ентитети. Ако е можна коегзистенција меѓу регионот Бретања и Велика Британија, Северна Ирска и Република Ирска, белгиската провинција Луксембург и државата Луксембург, областа Монголија и државата Монголија, САД и Јужна и Централна Америка, ЕУ и државите што се во Европа но не се во ЕУ, а таа си ја зела придавката… зошто не би можеле да коегзистираат државата Република Македонија и трите грчки региони (Западна, Источна и Централна Македонија) формирани во 1987 година? Квалификативот „република“ пред Македонија, со кој се утврдува обликот на државното управување е differentia specifica во однос на Македонија како generalis, односно како историска и географска категорија. Античка Македонија не е ексклузивна сопственост на Република Грција, туку заедничко културно наследство. Македонија и Грција мора да најдат интелигентен начин за споделување и зачувување на заедничкото наследство, наместо да парничат по меѓународни судови, вели проф. Франческо Месинео.
Во науката и во меѓународните односи не се конкурентни различни ентитети, во случајов, регионалниот и државниот! Но македонското малцинство беше и сѐ уште е реалност во Република Грција и, кога тогаш, Грција ќе мора да ја ратификува рамковната конвенција за заштита на правата на малцинствата, а можеби и конвенцијата за регионални и малцински јазици. Впрочем, за кого беше отпечатен Абецедарот од 1925 година и зарем во документот за пописот од 1920 г., спроведен под притисок на Лигата на народите, експлицитно не се споменува македонскиот јазик? Историски факт е дека во 1926 година, со декрет беа сменети словенските имиња на многу градови, села, реки во Северна Грција. Егзодусот од 1946 до 1949 год. беше реалност. Република Грција не е етнички хомогено општество како што тврдат грчките политичари, ами, напротив, хетерогено, како и сите други на Балканот. За малцинствата во Грција, меѓу кои и славомакедонското со барања за јазични и културни права, научно аргументирано пишува професорот Адамантија Полис, чија основна теза е неодржливоста на концептот на грчкоста како органска целина на грчкиот етнос, грчката црква и грчката држава и нужноста од нејзино надминување со ратификација на рамковната конвенција за заштита на правата на малцинствата и потпишување на повелбата за регионални и малцински јазици! Со Преспанскиот договор, покрај „грчкоста“, се потхранува мегали-идејата, се зацврстува и „грчкиот македонизам“ иако е contradictio in adjecto.
Се разбира, свесни сме дека консензуалното одлучување за прием во НАТО и ЕУ е политичка реалност, иако, кога е во прашање ЕУ, јасно е дека ваквиот начин на одлучување се заканува со парализа на процесот на одлучување преку (зло)употреба на ветото, па гласно се зборува за воведување двотретинско мнозинство наместо консензусот. ЕУ не е држава, туку sui generis демократски политички систем, во кој постои нарушена рамнотежа меѓу парламентот, комисијата и советот, па научната критика укажува дека сѐ уште не е по мера на европскиот демос, туку по мера на политичките и бирократските ЕУ-структури, а најмногу на претставниците на извршната власт на земјите-членки, што ѝ оневозможува да биде polity (Џозеф Х.Х. Вајлер). Во оваа смисла, неминовно се наметнува потребата од компромис со соседот, но тој не треба да биде надвор од границите на ius cogens основата. Промената на името Република Македонија во „Република Северна Македонија“, за надворешна и за внатрешна употреба, не само што се коси со правото (меѓународно и национално) туку и со добрите обичаи.
Непознат современ правен и политички феномен е сосед и/или меѓународна организација да ви нареди да си го смените историското и уставно име на државата, во неоколонијален стил, заради отворање на патот кон НАТО и ЕУ, кои постојано истакнуваат дека владеењето на правото е нивен modus vivendi и modus operandi! Предложената промена e непочитување на нашето непотрошно право на самоопределување и суверенитет од Грција, од една страна, но и наше себенепочитување/себенегирање како рамноправен меѓународен државен субјект, од друга страна. На ова, во процесот пред Меѓународниот суд во Хаг, инициран од Република Македонија vѕ Република Грција заради кршење на Привремената спогодба, укажа и проф. од Кембриџ, Крафорд, предупредувајќи дека „единствено правило на општото меѓународно право е дека секоја држава си го избира своето име, како што си го утврдува своето знаме, или националниот грб. Националната химна на Полска, посочува тој, почнува со зборовите „О, Латвијо“, но никој нема проблем со тоа! Грчкиот монопол врз името Македонија „е неодржлив и од следниве причини: прво, дел од регионот на Македонија првпат во историјата дојде под грчка власт во 1913 година, по Втората балканска војна, односно по поделбата на Македонија со Букурешкиот мировен договор; второ, Република Македонија со својата вкупна територија е сместена во Македонија, а северната грчка провинција што сега го носи името Македонија е само еден мал дел од вкупната територија на Грција; трето, македонскиот народ своето име го носи со векови, а неговата држава повеќе од педесет години, што не е случај со грчката северна провинција.
Парадоксално е една провинција да има предност во однос на една меѓународно признаена држава! Парадоксот станува уште поголем во услови кога барањата за промена на името Република Македонија немаат ниту правна ниту историска основа. Спротивно од Грција, Република Македонија нема никакви аспирации на монопол на името, иако на нејзина страна се историските и правните аргументи. На Република Македонија не ѝ пречи што северната грчка провинција се вика Македонија, исто како што на Велика Британија не ѝ пречи областа Бретања во Франција или на големото војводство Луксембург – провинцијата Луксембург во Белгија. На Република Македонија, меѓутоа, многу ѝ пречи тоа што таа е единствената држава во досегашната историја на меѓународните односи чиј прием во ООН е условен со промена на сопственото име.
Овој договор, во духот на целосна политизација на правото, „се апстрахира“ од Мислењето бр. 6 на Арбитражната комисија на Европската заедница, составена од пет претседатели на уставни судови (Франција, Шпанија, Белгија Германија и Италија), на чело со Роберт Бадинтер, претседател на Уставниот совет на Франција, која едногласно предложи Република Македонија да биде признаена како нова држава под нејзиното уставно име, квалификувајќи ги грчките аргументи како ирационални. Според неа, „употребата на името Македонија не може да имплицира никакви територијални претензии против друга држава!“ По иницијатива на Република Грција и предлог на Бадинтеровата комисија, Собранието на Република Македонија го смени Уставот во 1992 година (амандман I на членот 3 и амандман II на членот 49). Со првиот декларира дека нема територијални претензии кон соседните држави, а со вториот се обврзува дека нема да се меша во суверените права на други држави и во нивните внатрешни работи! Ова се „дополнителни“ уставни гаранции, зашто во членот 8 на Уставот, во алинеја 11, една од темелните вредности е „почитување на општоприфатените норми на меѓународното право“! Но тоа на што уставно се обврзува Република Македонија не важи за Грција! И во нејзиниот устав има одредба за можни територијални промени со апсолутно мнозинство гласови од пратениците (членот 27).
(продолжува)
