Ликовите, обликувани со архетипска јасност, носат симболичка функција: Фредер, синот на управителот на градот, е разумот и совеста што се буди; Марија е духовното „срце“ на потиснатите; Фредерсен е ладната, пресметлива „глава“ на системот; Ротванг, научникот-алхемичар, е проблематичната врска помеѓу науката и окултизмот. Наративната нишка се движи кон клучниот концепт на „посредникот“ – идејата дека главата и рацете можат да се помират само преку срцето, што е јасна алегорија за социјална хармонија и морална интеграција во индустриската ера
Кога на 10 јануари 1927 година се одржа премиерата на „Метрополис“ во Берлин, публиката присуствуваше на револуција во филмската уметност. Фриц Ланг, веќе прочуен по своите експресионистички класици како „Доктор Мабузе“ и „Нибелунзите“, создаде дело што засекогаш ќе го промени текот на кинематографијата – епска, визуелно грандиозна симбиоза на експресионизмот, научната фантастика и филозофската алегорија. Сценариото, изградено врз истоимениот роман на Теа фон Харбоу – тогашната сопруга и креативна партнерка на Ланг – претставува маестрален спој на митолошки архетипови и футуристички визии. Во неговото средиште е вертикално поделен град: горе – блескав свет на луксуз, културна моќ и технолошка префинетост; долу – подземна механичка утроба во која работничката класа живее и умира потчинета на машините.
Еден од најголемите, најзначајните, најчудните, најлудите филмови во историјата на киното се врати со обновени исчезнати снимки. Овој нем филм е реставриран повеќепати, а најзначајните реставрации се случиле во 2002 и 2010 година. Реставрацијата од 2002 година, предводена од фондацијата „Фридрих Вилхелм Мурнау“, имаше цел да ја претстави најкомплетната можна верзија, вклучувајќи нов запис од оригиналната оркестарска партитура и користејќи описни меѓунаслови за да ги означи снимките што недостасуваа. Реставрацијата од 2010 година вклучи уште повеќе новооткриени снимки, што резултираше со она што се смета за најдефинитивно издание.
„Метрополис“ е футуристички еп, митско ширење со примеси од Јунг и Вагнер и дистописки кошмар за град-држава изградена врз робовска работа, чиј просперитет зависи од потиснување на бунтовна подземна раса чиј бунтовнички бес почнува да избувнува.
„Метрополис“ ги предвидува идеологиите на класата и расата на 20 век и постои трајно возбудување во начинот на кој работничката лидерка Марија копнее по месијанска фигура што може да најде пат помеѓу разумот и срцето, шефовите и работниците: тој ќе биде Медијаторот или „Митлер“ – збор што има застрашувачки одек кон друг лидер од реалноста, кој во времето на премиерата на „Метрополис“ имал место во Рајхстагот. Роботот Машиненменш базиран на Марија е брилијантна еротизација и фетишизација на модерната технологија, а актуелниот економски бум, кој се темели на колосален увоз на глобализирана работна сила, го прави „Метрополис“ да изгледа многу современо.
Приказната раскажува за еден голем град чии две половини – разгалените граѓани на површината и робовите на длабочините – не се запознаени една со друга. Градот го води суровиот Јох Фредерсен (Алфред Абел), бизнисмен диктатор. Неговиот син Фредер (Густав Фролих) еден ден е во Градините за задоволства кога Марија (Брижит Хелм), жена од подземниот град, носи група деца на работници на површината. Фредер, воодушевен од убавината на Марија и зачуден кога дознава за животот што го водат работниците, го бара нарушениот гениј Ротванг (Рудолф Клајн-Роге), кој ги знае тајните на долниот свет.
Она што следува е спуштањето на Фредер во длабочините и неговите обиди да им помогне на работниците, кои се собрани од револуционерката Марија. Во меѓувреме, Ротванг смислува робот, ја заробува вистинската Марија и го пренесува нејзиното лице на роботот – за да можат работниците, сè уште следејќи ја Марија, да бидат измамени и контролирани.
Ланг ја развива оваа приказна со сцени со зачудувачка оригиналност. Подземната електроцентрала, со работници што се напрегаат да ги движат тешките стрелки напред-назад, е застрашувачка. Она што го прават нема логична смисла, но визуелно врската е очигледна: Тие се контролирани како стрелки на часовник. И кога машината експлодира, Фредер има визија во која машината се претвора во чудовиште што проголтува сѐ.
Ликовите, обликувани со архетипска јасност, носат симболичка функција: Фредер, синот на управителот на градот, е разумот и совеста што се буди; Марија е духовното „срце“ на потиснатите; Фредерсен е ладната, пресметлива „глава“ на системот; Ротванг, научникот-алхемичар, е проблематичната врска помеѓу науката и окултизмот. Наративната нишка се движи кон клучниот концепт на „посредникот“ – идејата дека главата и рацете можат да се помират само преку срцето, што е јасна алегорија за социјална хармонија и морална интеграција во индустриската ера.
„Метрополис“ се одвиваше на огромни сетови, 25.000 статисти и неверојатни специјални ефекти за да се создадат два света: големиот град Метрополис, со своите стадиони, облакодери и автопатишта на небото, и подземниот град на работниците, каде што часовникот покажува само уште еден ден во работната недела. Филмот на Ланг е врвот на германскиот експресионизам, комбинација од стилизирани сценографии, драматични агли на камерата, смели сенки и, искрено кажано, вештачка театарска претстава.
Самата продукција ја направи дури и манијата за контрола на Стенли Кјубрик да изгледа бенигно. Според книгата на Патрик Мекгилиган „Фриц Ланг: Природата на ѕверот“, статистите беа принудени на брутални сцени, беа принудени да стојат со часови во ладна вода и се однесуваа повеќе како реквизити отколку како човечки суштества. Хероината беше принудена да скока од високи места, а кога беше запалена на клада, Ланг користеше вистински пламен. Иронијата беше во тоа што режисерскиот стил на Ланг не беше различен од пристапот на негативецот во неговиот филм.
Ланговата визија ја дефинира азбуката на модерната филмска дистопија. Метрополис е мегалополис со монументална архитектура инспирирана од американските облакодери на 1920-тите, преработена низ призмата на германскиот експресионизам. Модернистичките структури и механичките чудовишта, особено митската машина „Молох“, функционираат како алегории на индустриската моќ што го проголтува човекот. Роботот Марија – првиот иконичен филмски андроид – го отелотворува двојното лице на технологијата: нејзината способност да создава и да уништува, да обединува и да манипулира.
Под површината на научнофантастичната приказна, проектот е исполнет со езотериска симболика. Паралелата со Кулата на Вавилон ја открива темата на човечката гордост и неизбежната катастрофа. Лабораторијата на Ротванг е алхемиски театар, исполнет со пентаграми, кругови и херметички знаци. Марија е истовремено „Божја мајка“ и „Блудница од Вавилон“, што ја претставува двојноста на духовниот и моралниот пат. Централниот принцип „глава–рака–срце“ е ехо на алхемискиот coniunctio oppositorum – обединувањето на спротивностите во една интегрална целовитост. Иако Ланг подоцна тврдел дека се дистанцирал од политичките толкувања на делото, неговата свесна употреба на симболите укажува на суштинско разбирање на колективната митологија и моќта на визуелната алегорија.
Техничките иновации на „Метрополис“ беа еднакво револуционерни. Ланг и неговиот тим ја усовршија техниката за комбинирање минијатурни модели со живи актери, со што создадоа убедлив мегалополис во ера кога тоа изгледаше невозможно. Монтажата го следи пулсирањето на фабричките машини, создавајќи визуелна музика што влијаеше генерално врз концептот на „ритам“ во филмската монтажа.
Влијанието на „Метрополис“ врз филмската култура е огромно. Мотиви и естетика од овој халуциноген кошмар одекнуваат во голем број научнофантастични филмови што следуваат понатаму низ годините. „Метрополис“ е сметан за првиот голем научнофантастичен филм, кој ја постави трасата за футуристички град како пекол на научен напредок и човечки очај. Од овој филм потекнуваат „Темниот град“, „Блејд Ранер“, „Петтиот елемент“, „Алфавил“, „Бегство од Л.А.“, „Гатака“, „Готам Сити“ на Бетмен и многу други.
Во „Војна на ѕвездите“ влијаеше со роботските дизајни за мегалополисот Корусант; во „Бразил“ на Тери Гилијам со бирократската дистопија; во „Петтиот елемент“ со летачките автомобили и вертикалните градови; и во „Инсепшн“ со архитектонската манипулација и соништата како издвоен простор. И музичките видеа – „ Radio Ga Ga“ на „Квин“ и „ Express Yourself “ на Мадона – директно реинсценираат сцени од филмот.
Лабораторијата на злобниот гениј Ротванг го создаде визуелниот изглед на лудите научници за децениите што доаѓаат, особено откако беше отсликан во „Невестата на Франкенштајн“ (1935). Уредот на „лажната Марија“, пак, роботот што изгледа како човечко суштество, ги инспирираше „Репликантите“ од „Блејд Ранер“. Дури и на вештачката рака на Ротванг ѝ беше оддадена почит во „Д-р Стрејнџлав“
Ретко кој филм успеал да ја задржи својата уметничка и тематска релевантност речиси еден век по премиерата. „Метрополис“ не е само технолошки подвиг или култно уметничко дело – тоа е кинематографска визија што и денес резонира со несмален интензитет. Опасностите од неконтролиран технолошки развој, потребата од социјална рамнотежа и универзалната порака за емпатија ја прават оваа класика постојано актуелна. Како што предупредува филмот, без срцето што ќе ги обедини главата и рацете, секоја цивилизација е осудена на пропаст. Со „Метрополис“, Ланг создаде дело што е истовремено предупредување и визија, техничко чудо и духовна алегорија. Технологијата, како што покажува филмот, не е ниту целосно зло ниту безусловно добро – таа е алатка чија морална вредност зависи од човекот. Секој кадар е внимателно изграден како слика полна со симболичка тежина, а езотериските елементи се нејзина вградена структурна нишка. „Метрополис“ останува архетип на модерната научна фантастика, темел на филмската дистопија и потсетник дека без „срце“ секое општество ризикува да стане машина што ги голта сопствените единки.
