За мултиполарниот свет (2): Во пресрет на 28-от Меѓународен економски форум (СПИЕФ)
Главната тема на годинашниот 28. Меѓународен економски форум во Санкт Петербург (СПИЕФ), кој ќе се одржи од 18 до 21 јуни, ќе биде „Заеднички вредности – основа на растот во мултиполарен свет“. Од подготовките за економскиот форум СПИЕФ, светските новински агенции известуваат дека во врска со исклучително актуелната тема – „Мултиполарниот свет“, домаќинот Русија има намера да отвори нови гледишта за БРИКС, како една значајна форма на мултиполарноста, во насока на „градење систем на рамноправна меѓународна соработка“.
– Заедно со нашите партнери, првенствено во рамките на БРИКС, имаме намера да продолжиме да работиме на градење ефикасен систем на рамноправна и меѓусебно корисна меѓународна соработка, ослободен од каква било форма на дискриминација, диктати и притисоци – изјави за јавноста во пресрет на СПИЕФ, рускиот претседател Владимир Путин.
Како го анализираат овој став аналитичарите од регионот?
Матија Шериќ: БРИКС, АСЕАН, но и „Киндија“
Најпрвин, за читателите да издвоиме дека најважните азиски политички мултилатерални организации се БРИКС и АСЕАН (Асоцијација на земјите од Југоисточна Азија). БРИКС промовира соработка меѓу големите пазари во развој, зајакнувајќи ги економските врски и политичкото влијание во Азија, додека АСЕАН ги поврзува земјите од Југоисточна Азија во заеднички напор за зајакнување на безбедноста, трговијата и културните врски. Преку овие платформи, Азија не само што го удвојува својот економски потенцијал туку и директно влијае на насоката на глобалната рамнотежа на моќ на Истокот. Благодарение на заедничките иницијативи, азиските сили ги создаваат темелите за азиски век што треба да следува по американската хегемонија. Се чини дека американскиот век е завршен. Уште во 2005 година, Голдман Сакс во својата прогноза за земјите од БРИКС предвиде дека до 2050 година Кина ќе ја заземе позицијата на најголема економија во светот, а Индија ќе биде на второто место. Голдман Сакс истакна дека овие две сили ќе се специјализираат во различни сектори – Кина ќе стане позната како „светски индустриски погон“, додека Индија ќе прерасне во еден од водечките центри на услужниот сектор. Во текот на 21 век, Индија би можела да се наметне како лидер на Азија поради својата огромна популација, брзорастечката економија и најголемиот демократски систем во светот. Иако Кина сè уште е економски и воено посилна од Индија, предноста на Индија е демографска и политичка. Младото и динамично индиско население живее во демократија што дозволува слобода на говор и мислење, што има позитивен ефект врз развојот на нови идеи. Соработката меѓу Њу Делхи и Пекинг треба да создаде „Киндија“, која би можела да стане движечка сила на азискиот развој.
Бруно Рукавина: БРИКС го промовира принципот на суверенитет, еднаквост и отсуство на хегемонија
Бруно Рукавина, специјалист по надворешна политика и дипломатија, исто така ги коментира темата мултиполарност, БРИКС, иднината на НАТО и меѓународните односи воопшто… Имено, тој истакнува дека БРИКС се позиционира како алтернатива на западниот хиерархиски модел на глобално управување бидејќи го промовира принципот на суверенитет, еднаквост и отсуство на хегемонија, при што секоја држава има право да го дефинира својот пат на развој без наметнати услови (на пр. промени во домашната политика, прашања за идентитетот или национални интереси). За разлика од ЕУ или НАТО, БРИКС не е ниту интеграција ниту блок со еден центар на моќ. Тоа е плурицентрична рамка на соработка, во која членовите и партнерите можат да „седнат на повеќе рамноправни столчиња“ и да развиваат билатерални и мултилатерални односи според сопствените интереси. Оваа геополитичка флексибилност е особено нагласена како можност малите и средните држави да одржат простор за маневрирање во денешниот свет. Иако често се перципира како затворен сојуз, БРИКС всушност развива инклузивен и модуларен институционален модел што овозможува постепен пристап, чекор по чекор, вклучувајќи неформално членство и соработка во одредени сектори. БРИКС се позиционира како геополитичка лабораторија на постзападниот свет, во која се обликува нов наратив за суверенитет, рамнотежа, мултивекторска соработка и децентрализирана глобализација. За малите и средните сили, тоа е можност да учествуваат во светските трендови без потреба политички да се потчинат на еден центар на моќ. Сепак, зад амбициозните слогани останува прашањето за институционалната одржливост, квалитетот на персоналот и способноста за изградба на функционална институционална алтернатива, а не само реторичко спротивставување на Западот. Н.М.
Мултиполарност во ООН?
Западната епистемологија на мултилатерализмот е различна од источноазискиот конфуцијански пристап
На прашањето „дали е можна форма на мултиполарност, во која, на пример, големите 10 сили еднакво одлучуваат за глобалните прашања/предизвици на светот?“ (како на пример, реформа на Советот за безбедност на ООН, ООН како целина и други мултилатерални организации…), специјалистот по надворешна политика и дипломатија од Загреб, Бруно Рукавина, издвојува дека „западната епистемологија на мултилатерализмот е различна од источноазискиот конфуцијански пристап кон хиерархијата или рускиот пристап кон суверенитетот без мешање“…
Прашањето за „вистинска мултиполарност“ не е само прашање на моќ туку и прашање на институционален дизајн, политичка волја и културна компатибилност меѓу големите сили. Теоретски гледано, либералниот институционализам верува дека институциите се приспособливи и можат да обезбедат соработка дури и меѓу ривалите, ако се создаде рамка од заеднички интерес. Реалистите, од друга страна, тврдат дека институциите ја одразуваат моќта, така што вистинската мултиполарност преку ООН е можна само ако рамнотежата на моќта надвор од ООН веќе е препознаена и стабилна. Тоа е, секоја реформа на ООН што не претходи на фактичката реалност преку прераспределба на моќта во меѓународните односи нема да успее. Институционалната промена е последица на мултиполарноста, а не нејзина причина. Ниедна моментална постојана членка на Советот за безбедност на ООН нема интерес да делегира моќ без систематска корист од интерес. Некои постојани членки (особено Кина и Русија) го гледаат ветото не како привилегија туку како безбедносен штит против доминацијата на другите постојани членки.
Вистинската мултиполарност во ООН во форма на десет еднакви овластувања е теоретски можна, иако дури и теоретски постојат многу пречки бидејќи дури и ако десет овластувања седат на иста маса, различни нормативни системи би го спречиле консензусот. Ова не е техничка, туку онтолошка пречка. Западната епистемологија на мултилатерализмот е различна од источноазискиот конфуцијански пристап кон хиерархијата или рускиот пристап кон суверенитетот без мешање.
Сепак, во пракса, вистинската мултиполарност на ООН е уште попроблематична поради отпорот на постојните пет постојани членки на Советот за безбедност кон споделувањето таков статус, нормативните разлики во перцепцијата на моќта и суверенитетот, отсуството на јасни критериуми за тоа кој би ги сочинувал големите 10 сили, институционалните бариери за реформи, некомпатибилноста на желбата за вклучување и потребата за ефикасност. Затоа неформалната мултиполарност, формирана преку флексибилни сојузи и платформи, е многу пореална од формалната мултиполарна реформа на ООН. Затоа, спасението на светот не е во десет еднакви држави во ООН, туку можеби во нов архитектонски инклузивен пристап кон глобалното управување, повеќе мултиполарен модуларен отколку хиерархиски на ООН. Н.М.
