Анализа на можна промена во американската надворешна политика поради растечкиот јаз во трансатлантските односи
Помина тој краток униполарен момент кога Америка беше хиперсила и можеше да се преправа дека има надзор врз сите региони во светот. Во денешниот контекст на постојани буџетски кризи (доаѓа уште една) и сè поголем долг, Вашингтон ќе мора да направи избори
Андреас Клут
Тажен тренд во глобалните теми, што лично ме засега, претставува растечкиот јаз на Атлантикот. Не зборувам за геолошкиот подводен јаз (кој се проширува за повеќе од една педа годишно), туку за геополитичката грешка меѓу САД и Европа. Како двоен државјанин, на САД и на Германија, јас ја земав трансатлантската врска здраво за готово во текот на мојот живот. Но ќе се олабави, ако не биде и прекината.
Овие две тектонски плочи на геополитиката одамна се движат во спротивни насоки. Неколку европски членки на НАТО со децении штедат на одбранбените трошоци, шлепајќи се на американската воена моќ, што прво ги фрустрираа, а потоа ги разбеснуваа американските даночни обврзници и креаторите на политиката. Дури и ако некои сега трошат повеќе за своите армии, промената може да биде недоволна и задоцнета.
Вашингтон се оддалечува од стратегискиот трансатлантизам
Вашингтон во меѓувреме се оддалечува од својот стратегиски трансатлантизам за време на Студената војна. Претседателите по Барак Обама се обидоа, но досега не успеаја, да се „свртат“ настрана од Европа и Блискиот Исток кон Индопацификот, каде што гледаат поважни и опасни раседни линии и чувствуваат потреси.
Помина тој краток униполарен момент кога Америка беше хиперсила и можеше да се преправа дека има надзор врз сите региони во светот. Во денешниот контекст на постојани буџетски кризи (доаѓа уште една) и сè поголем долг, Вашингтон ќе мора да направи избори.
Тие ќе се разликуваат во зависност од следниот претседател. Во својот прв мандат, Доналд Трамп, кој сака да ги омаловажува американските сојузници и да им ласка на нејзините противници, се закани дека ќе ги извлече американските трупи од Германија и дека целосно ќе се повлече од НАТО. Во вториот мандат тој може да го стори тоа или, едноставно, како што сугерира еден негов близок аналитички центар, да ја прогласи Алијансата за „нефункционална“.
Спротивно на тоа, Камала Харис би ги потврдила традиционалните заложби на Америка, како што направи и нејзиниот шеф. Но, за разлика од Џо Бајден, таа е од генерација што повеќе ја чувствува трансатлантската врска во главата отколку во внатрешните органи. Покрај тоа, Харис е опкружена со советници и аналитички центри што се дистанцираа од повоеното кредо на хегемонистички интернационализам. Изборот денес е помеѓу брутален МАГА-изолационизам или посуптилно ограничување наречено „воздржаност“.
За да го разгледам сето ова, седнав со Ема Ешфорд, стратег во тим со „антигрупно размислување“ во центарот „Стимсон“ во Вашингтон. Таа ги проучува сценаријата за американско повлекување и нивниот ефект врз Европа. Некои се само загрижувачки, други предизвикуваат чувство на ужас.
Се разликуваат можните сценарија за американското повлекување
Сценаријата се разликуваат по два параметра. Прво, дали американското повлекување е ненадејно и брзо или постепено и бавно? Второ, дали е тоа намерно или ненамерно – т.е. преземено по избор или присилено од некоја итност?
Напуштањето на Европа под водство на Трамп би било намерно, дискреционо и брзо. Спротивно на тоа, Харис реторички би се обврзала повторно кон Европа. Но, како и Трамп, таа сепак може да биде принудена да се оддалечи од континентот поради непредвидени ситуации.
Тоа може да се случи брзо: ако, на пример, избие голема војна во Азија и САД треба прекуноќ да преместат војници, оружје, муниција, бродови, авиони и сѐ друго во Пацификот. Или бавно: САД би можеле да имаат фискална криза, принудувајќи го Вашингтон да заштеди на своите војници во странство; со тоа што Азија би останала приоритет, кратењата би ја погодиле Европа и постепено би го „издлабиле“ НАТО.
Намерното и брзо повлекување на Трамп би било страшно за Европа. Бидејќи за деталите би зависеле од претседателот, северните и источните земји, како што е Полска, кои веќе трошат многу на своите армии, ќе се обидат да му ласкаат во билатерални безбедносни договори (Ешфорд замислува дека нуди да плати за „Форт Трамп“ во Полска, да речеме).
Ова пазарење на едни, но не и на други, би ги компромитирало остатоците од НАТО и Европската Унија. Веќе разбиени, овие континентални институции ќе се расплетат во крпеница од мини-сојузи и средни армии, секоја дефицитарна на свој начин и без координација со другите.
Не би било забавно ниту бавното продлабочување на трансатлантската алијанса предизвикано од американска фискална криза (или нешто слично). Европејците ќе продолжат да креваат врева (како што креваа врева уште од 1950-тите години) за „европска армија“ и ќе навлезат повеќе во самитот околу нивната „заедничка безбедносна и одбранбена политика“, која веќе постои на хартија. Но ништо не би испаднало од тоа, бидејќи кризата е премногу бавна, а секоја земја доживува различни закани.
Менувањето на курсот на САД би било пресвртница за Европа
Големите земји, како што е Германија, не би биле подготвени да ги жртвуваат своите надуени системи на социјална помош на сметка на воената подготвеност. Французите (и Британците надвор од ЕУ) би разговарале цврсто, но нема да ги прошират своите сопствени (и мали) нуклеарни чадори над нивните европски сојузници. Кремљ ќе ужива во ова шоу и ќе купува време, како што Наполеон еднаш гледаше како се распаѓа Светото Римско Царство пред да го распушти.
Ненамерен но остар прекин, како што е војна во Азија, би бил поинаков. За светот, овој пресврт би бил катастрофален, особено затоа што Кина, Русија, Северна Кореја и Иран сѐ повеќе се однесуваат како „оска“ и би можеле да се координираат. Но бидејќи нема да има смисла да се пазарат со американскиот претседател, Европејците веднаш ќе сфатат дека можат да пловат заедно или да потонат одделно.
Изнуденото и ненадејно американско менување на курсот би можело на тој начин да стане задоцнета „пресвртница“ за Европа. Со заминувањето на Американците во Азија, Европејците ќе треба да преземат иницијатива во Брисел, во ЕУ, како и во седиштето на НАТО. Тие би споделувале разузнавачки информации, системи за оружје, па дури и команда и контрола, сè за да го одбранат својот заеднички континент. Европа, како што вели клишето, би била „зацврстена во криза“.
Сето ова ве тера да се запрашате зошто Европејците не се определуваат за помалку апокалиптично сценарио и не се сложуваат без светот прво да се запали. (Ако имате добар одговор, ја заслужувате наградата Карло Велики). Во најмала рака, стариот свет мора конечно да разбере за што зборуваат Американците од другата страна на Атлантикот, каде што прашањето за раскинување не е дали, туку кога и како.
Авторот е колумнист на „Блумберг“ специјализиран за американска дипломатија и геополитика
