На денешен ден пред 75 години на Генералното собрание на ОН во Париз беше прифатена Универзалната декларација за човекови права. Овој основен документ ги поврзува сите неотуѓиви права на секое човечко суштество, без разлика на неговата раса, боја на кожа, религија, пол, јазик, национална, политичка или друга припадност.
Преведен е на повеќе од 500 светски јазици. По повод годишнината се обрати генералниот секретар на ОН Антонио Гутереш.
– Сите човечки суштества се раѓаат слободни и еднакви по достоинство и права“. Таа почетна реченица на Декларацијата за човекови права е исто толку важна и денес како што беше кога беше усвоена пред 75 години. Таа овозможи да се запрат војните, да се залечат поделбите и да се промовира живот во мир и достоинство за сите луѓе. Но, светот се губи, конфликтите беснеат, нееднаквостите се продлабочуваат. Климатската криза е криза за човековите права бидејќи најтешко ги погодува најранливите. Авторитаризмот е во пораст, граѓанскиот простор се намалува, медиумите се на удар од сите страни. Родовата еднаквост е сè уште далечен сон и репродуктивните права на жените уназадуваат. Денес е поважно од кога било да се промовираат и почитуваат сите човекови права – социјални, културни, економски, граѓански и политички, бидејќи тие не штитат сите нас – потенцира шефот на Светската организација.
Во децениите по усвојувањето на Универзалната декларација, човековите права станаа повеќе признати и гарантирани низ светот. Оттогаш, таа служи како основа за проширување на полето на заштита на човековите права, кое денес ги вклучува и ранливите групи како што се лицата со посебни потреби, домородното население и мигрантите.
Но, во изминатите години на удар е ветувањето од Декларацијата за достоинство и еднаквост за сите, пишуваат од ОН. Додека светот се соочува со нови и актуелни предизвици како што се пандемии, конфликти, растечка нееднаквост, морално банкротиран глобален финансиски систем, расизам и климатски промени, вредностите и правата содржани во Декларацијата ја покажуваат насоката за колективна акција која никого не остава зад себе, наведува Светската организација.
Изгласана на 10 декември 1948 година во Париската палата Шаило со долг аплауз и овации, Декларацијата е првото големо достигнување на целосно новата организација ОН и по првпат универзален карактер и е доделен на човечката потреба за слобода, еднаквост и правда, која беше голема хуманистичка амбиција по победата Сојузниците против нацизмот.
Декларацијата нема обврзувачки карактер, но за првпат овој документ дава приоритет на правата и слободите на поединците пред правата на државите, издигнувајќи ги економските, социјалните и културните права на исто ниво како граѓанските и политичките слободи.
Човековите права повеќе нема да бидат внатрешно прашање, како што барал Хитлер со цел да спречи какво било мешање однадвор, туку станаа „универзално прашање“.
Предводен од претседавачот Елеонор Рузвелт, вдовица на американскиот претседател Френклин Рузвелт, кој почина во 1945 година, комитетот што ја состави декларацијата беше составен од експерти од различни земји.
Неколку жени учествуваа во изготвувањето на Декларацијата, која е инспирирана од Американската Декларација за независност од 1776 година и Француската Декларација за човекови и граѓански права од 1789 година, меѓу нив и Ханза Мехта, активистка за правата на жените во Индија и во странство. Токму нејзина заслуга е преформулирањето на првиот член од Декларацијата, кој требаше да гласи „сите луѓе се раѓаат слободни и еднакви“ во „Сите човечки суштества се раѓаат слободни и еднакви по достоинство и права“.
Декларацијата беше прифатена со гласовите на 48 од 58 членки, со осум воздржани (Белорусија, Украина, Советски Сојуз, Чехословачка, Полска, Југославија и Саудиска Арабија и Јужна Африка), додека две држави не се изјаснија.
Во време кога светот беше поделен на источен и западен блок, беше колосална задача да се најде заеднички именител. Комунистите се плашеа од прекумерното нагласување на индивидуалните и политичките права, а западните демократии стравуваа од опцијата Декларацијата да стане правно обврзувачки инструмент што ќе им користи на западните колонии. И, токму повикувајќи се на Универзалната декларација, бројни поранешни колонии побараа и прогласија независност.
Универзалната декларација за човекови права ги инспирираше сите повоени меѓународни договори и генерално се смета за основа за меѓународното право за човекови права.
Голем број меѓународни конвенции произлегоа директно од Декларацијата: од 1979 година против дискриминацијата на жените; од 1984 година против тортура; од 1990 година за правата на детето, како и формирањето на Меѓународниот кривичен суд во 1998 година.
И покрај бројните чекори напред, Декларацијата никаде не можеше да спречи прекршување на основните права. Универзализмот на кој се повикува, според некои земји е западен диктат. Отпорите од идеолошка, културна и религиозна природа често се манифестираа во некои суверени држави.
