Неуспехот да се најде заедничка мејнстрим-политика, маневрирањето помеѓу полибералните и порестриктивните мигрантски политики, недостигот од стратегија за интеграција, надоврзувањето и на други кризи (пандемија, енергија, инфлација) итн. доведоа до сегашната ситуација, кога континуираниот притисок на мигрантите на границите на европските земји се зголемува и резултира со отсуство на политика што може прецизно и педантно да каже дека сака мигранти: некои за хуманитарни, некои за работни потреби…
Европски мигрантски теми и дилеми
Последните истражувања на јавното мислење во земјите на ЕУ, повеќе од кога било укажуваат на фактот дека прашањето за имиграцијата е едно од тежишните, ако не и најитните за решавање меѓу политичките проблеми.
Имиграциските предизвици и внатрешната политика на ЕУ-членките, а и на Брисел
Токму прашањето за имиграцијата и емигрантите им користи на партиите, кои редовно се нарекуваат десничарски популистички, антиимигрантски, дури и екстремно десничарски. Таа тема е познато дека секојпат предизвикува емоции кај гласачите. Прашањето за имиграцијата е тесно поврзано и со односот кон овластувањата на наднационалните централни тела на ЕУ, наспроти поединечните држави/влади, како и со односот помеѓу традиционалните и либералните/модернистичките вредности. Имено, прашањето за имиграцијата како политичко прашање не се појави во 2015 година, по големата бегалска (подоцна мигрантска) криза. Тоа тогаш само се засили и го означи влегувањето на „либералната демократија“ во друга криза (приближно трета по терористичките напади од 2001 година и економската криза на крајот на првата деценија на 21 век). Имиграцијата претходно го окупираше вниманието на претежно (екстремно) десничарските политички опции, кои најмногу се фокусираа на создавање наратив дека имигрантите „одземаат работни места“ и „културно ги менуваат западните општества“, особено кога станува збор за муслиманските мигранти.
Впрочем, 2015 година означи нова поинтензивна етапа во политизацијата на прашањето за имиграцијата
Токму 2015 година и бегалската криза, која многу брзо се претвори во општа мигрантска криза, означи нова поинтензивна етапа во политизацијата на прашањето за имиграцијата, главно мажи од Блискиот Исток и од Северна Африка. Ова претставуваше сериозен удар за „либералниот политички поредок“, кој беше прогласен за „најдобар од сите можни светови“ уште од падот на Берлинскиот ѕид. Се наметна прашањето „дали либералната демократија може да биде универзалистички модел за секого“?! Или, пак, „до каде може да се прошири и доследно да се имплементира принципот на отворени граници и гостопримство“?
Наскоро се случи брегзит, поттикнат во голема мера од наративот против имигрантите, а Доналд Трамп стана американски претседател на платформа на протекционизам, затворање граници и национален дискурс. Во Европа, освен оние што веќе беа на власт, има јакнење на десничарските популистички опции, без разлика дали се работи за Исток или Запад на Европа. Подемот на АфД во Германија, вечно силната (иако секогаш втора) позиција на Марина Ле Пен во Франција, зајакнувањето на Лигата на Матео Салвини во Италија (некогаш Северна лига, денес тој простор го пополнија Браќата од Италија на актуелната премиерка Џорџија Мелони), зајакнувањето на шведските демократи во Шведска, подемот на Герт Вилдерс во Холандија итн. За сите нив, каков-таков пример беше моделот на владеењето на завртување кон себе, односно првенствено кон одржливоста и просперитетот на својата нација, на унгарскиот премиер Виктор Орбан. Се разбира, таквиот политички дискурс нема намера да ги загрози другите нации и држави или да им нанесе штета. Туку, таквите политики немаат намера на штета на својата нација да прават неразумни отстапки во името на некаква наднација или сојуз. Особено треба да се истакне дека овие и таквите политички опции се разликуваат по многу политички и идеолошки прашања, но нивна заедничка одредница е односот кон имиграцијата и официјалната политика на наднационалните тела на ЕУ.
Политиките на Меркел, на левичарските и центристичките партии го зедоа само хуманитарниот аспект на кризата со мотото „бегалците се добредојдени“
Наспроти гореспоменатите политики, стоеше политиката на тогашната германска канцеларка Ангела Меркел, официјалните ставови на органите на ЕУ, а особено политиката на левите, левичарските и центристичките партии, кои практично безрезервно го зедоа само хуманитарниот аспект на кризата и прогласија дека „бегалците се добредојдени“ и „отворени граници“, речиси до таа мера што секој, дури и најмал, скептицизам кон него може да се означи како расизам и исламофобија.
Политичарите што имаа одговорност, вклучувајќи ги и Меркел и раководството на ЕУ, набрзо сфатија дека реалноста на бегалскиот/мигрантскиот бран ги надминува границите на хуманитарноста и добрата волја, па Меркел и турскиот претседател Ердоган се договорија за договор, според кој, тој го задржува „клучот за Европа“, кој во повеќе од една пригода е искористен за уценување на европските политичари со ослободување милиони мигранти што се наоѓаат во Турција. Генерално, мејнстрим-европската политика стануваше сè позатворена, поради што мировните и хуманитарните здруженија и левичарските организации ја нарекоа „тврдината Европа“. Исто така, „коректната“ и всушност контрадикторна миграциска политика беше и средство за уцена на земјите, како што е Хрватска, да влезат во шенген-зоната. Се очекуваше да ја чува „надворешната граница“ на ЕУ, а во исто време да ја повика полицијата на построг третман кон неидентификуваните мигранти пронајдени во шумите Кордун, Лика и Банија. Хаосот создаден на грчкиот остров Лезбос во 2020 година доволно зборува за неможноста на ЕУ веднаш да апсорбира огромен број мигранти на ограничен простор.
Политички пресврт и конфузија на мејнстрим-политиката
Политичкиот пресврт, неуспехот да се најде мејнстрим-политика, маневрирањето помеѓу полибералните и порестриктивните мигрантски политики, недостигот од стратегија за интеграција, калемењето на други кризи (пандемија, енергија, инфлација) итн. доведоа до сегашната ситуација, кога континуираниот притисок на мигрантите на границите на европските земји се зголемуваат и кога веќе нема дури и политика што може отворено да каже дека сака сѐ повеќе мигранти (некои за хуманитарни, некои за работни потреби).
Дури и силната Германија ги почувствува последиците од големиот прилив на мигранти – на пример, видливото зголемување на криминалот по 2016 година. Десничарските популистички опции, по нивната смиреност од 2019 до 2022 година, сега се во незапирлив пораст, а мејнстримот (левичарските и централнодесничарските партии) веќе не може да ги игнорира, па дури понекогаш и влегува во коалиција со нив. Во многу либерални и модерни земји, како Финска и Шведска, влегоа во владата или во владејачкото мнозинство по поразот на левиот центар на изборите, АфД е втора опција според истражувањата на јавното мислење во Германија, а во некои сојузните држави и прва, во Италија се на власт, во Холандија се релативни победници на неодамнешните парламентарни избори…
Каква е реалната слика за мигрантското прашање, односно имиграциската политика, а со тоа и политичките одговори на проблемите поврзани со него? Од неколкудецениската работна миграција и големиот бран бегалци (главно поради војната во Сирија), дојдовме до точка кога има илјадници и илјадници, па дури и милиони, главно млади мажи што Турција не може да ги задржи и кои европските општества не може да ги интегрираат.
Илегални мигранти талкаат низ териториите на балканските држави
Мигрантските маршрути главно се нелегални, па се случува мигрантите да заглават во некои „џебови“, како што се пограничните области во БиХ, а оние што поминуваат талкаат низ шумите. Да замислиме колку може да биде огромно нивото на „нерешение“ кога толпи бегалци и мигранти поминуваат месеци и месеци заглавени на територијата на северозападните босански градови Бихаќ и Велика Кладуша?!
Земјите што доживеале години, па дури и децении на големо имигрантско население во градовите имаат различни искуства. На пример, тешко е да се слушне за проблеми во Швајцарија, која има најмногу мигранти по жител во Европа, но затоа често слушаме за проблеми во Франција. Исто така, Германија некогаш беше модел на интеграција, а денес сѐ почесто слушаме за сериозни проблеми со мигрантската популација во големите градови. Понатаму, Шведска, благодарение на својата дарежлива социјална држава, долго време го одржува социјалниот мир, но конфликтите на бандите на улиците на Малме и другите градови станаа секојдневие. Од друга страна, истите проблеми ја мачат Данска, која имаше нешто порестриктивна мигрантска политика (и покрај тоа што во неа на власт е левиот центар, кој – за чудо – таму не добива поддршка).
Двете страни на медалот
Аналитичарите детектираат проблеми од двете страни: и од страната на европските држави и Брисел, а и од страна на мигрантите.
1. Од една страна, европските држави и општества со години не работеа доволно на интеграцијата на мигрантите, особено на оние со повеќе културни разлики. Наместо интегративни политики што ќе поддржат усогласеност со политичката, социјалната и културната рамка на домицилната заедница и ќе придонесат за фактот дека мигрантите се чувствуваат како членови на таа заедница како и сите други, тие често беа оставени сами на себе и создаваа посебни населби, гета, па дури и сопствени паралелни поредоци.
2. Од друга страна, значителен дел од мигрантската популација, поради занемарување, како одговор го гледаше создавањето поцврсти врски со „своите“, кои ги вклучуваат сите традиционалистички културни карактеристики на општествата од кои дошле. Ова често резултира со тоа што мигрантите едноставно „не сакаа да ги прифатат“ рамката и правилата на општеството во кое дојдоа. Ситуацијата секогаш би била полоша ако повеќето се невработени и зависни од социјална/државна помош, а не ако се интегрирани во работниот систем. Фактот дека во Франција, земјата со најмногу проблеми во овој поглед, втората и третата генерација имигранти стануваат политички порадикализирани од нивните родители и/или баби и дедовци, кои се првата генерација што дошла, кажува многу за односот на политичкиот систем и домицилната заедница кон мигрантското население во Франција. Тешко е да се претпостави дека случаите би биле различни во други земји со слични миграциски политики.
Притоа се судираат два принципа: едниот е оној на кој се заснова „модерната либерална држава и рамката на либералната демократија“, а тоа е универзалноста на вредностите на еднаквоста и човековите права, што подразбира и еднакво гостопримство. Вториот е вкоренетиот традиционализам на имигрантските заедници, чии вредности нужно доаѓаат во конфликт со модернистичките достигнувања на европските (најчесто западните) земји и либералната демократија.
Или, со други зборови, граѓаните од европските западни држави во анкетите самите го поставуваат прашањето: зошто да ги толерираме оние што ги сметаат жените за помалку вредни суштества, кои влегуваат во договорени бракови, кои се за протерување на хомосексуалците и слично?
Суштински длабоки дилеми на Европејците наспроти имигрантите:
Како и кога да се толерираат нетолерантните?
Овде се поставува прашањето за „толеранција на нетолерантните“ – односно колку толеранција можеме да толерираме без таа да остане толеранција. Не е само стариот парадокс на толеранција на Попер туку и забелешката на филозофот Славој Жижек, кој во својот текст „Норвешка не постои“ укажа на неможноста за заемно толерирање на идеите за универзализам, еднаквост и слобода и културен релативизам, мултикултурализам и традиционализам. на „другите“. Со други зборови, зошто да ги толерираме оние што ги сметаат жените за помалку вредни суштества, кои влегуваат во договорени бракови, кои се за протерување на хомосексуалците и слично?
И сите овие појави, кои во повеќето европски земји се на самата маргина, се карактеристични за општествата од кои потекнува голем дел од имигрантската популација (главно муслиманската). Во оваа смисла, донекаде е парадоксално да се наречат сите антиимигрантски опции „екстремно десничарски“ или „крајно десни“. За некои од нив радикалниот либерализам е многу посилна идеологија, а не некаков неофашизам или стар конзерватизам.
Тоа е особено видливо во случајот со победникот на изборите во Холандија, Герт Вилдерс, а исто така и во случајот со Мари Ле Пен, која се оддалечи од реториката на нејзиниот татко, антисемитист и носталгичар по Виши. Тие многу често го легитимираат својот антиимигрантски став борејќи се за зачувување на либералните, секуларните и модернистичките вредности, што не може да се каже за нивните колеги, на пример, во Унгарија, Полска, Словачка итн.
Постои несомнена поврзаност помеѓу зголемувањето на криминалот и особено нападите врз ранливите членови на општеството (како жени, хомосексуалци, стари лица, лица со посебни потреби и деца) и зголемувањето и радикализацијата на мигрантската популација во одредена област. Многу градови имаат т.н „забранети“ зони, во кои полицијата едвај или воопшто не влегува. Исто така, постои несомнена врска помеѓу повеќегодишната експлоатација на имигрантските заедници (прво преку колонијализмот, а потоа како евтина работна сила во „нивната“ земја) и гневот на мигрантите, кои, затворајќи се во својот идентитетски круг, се обидуваат да се заштитат себеси и да се постават наспроти неефикасна и студена, честопати лицемерна либерална демократија. Сепак, нема оправдување и разбирање за тоа кој било невин „обичен“ човек да се чувствува загрозен на улица во страв да не биде нападнат и да избегнува одредени места за да го зачува својот телесен интегритет, а можеби и животот! Не можеме и не смееме да молчиме за овој проблем.
Цела Европа, особено Западна Европа, се соочува со сè подраматични кризи, од кои една од најголемите е демографската. Се намалува стапката на плодност, опаѓа наталитетот кај домашното население, недостига работна сила во голем број сектори (од секторот „евтини“, па сè до експерти и високообразовани професионалци), а пензиското прашање стана едно од клучните општествени прашања откако се доведе во прашање одржливоста на стариот бизмарковски модел на меѓугенерациска солидарност.
Формулата за пристап кон проблемот со мигрантите (покрај прашањата „кој“, „колку“ и „за што“) е да се освестат луѓето дека секој скептицизам кон масовната и неконтролирана имиграција не е расизам, ксенофобија, исламофобија, исто како што и „секој прием и интеграција на мигрантите не е прекршување на европскиот начин на живот“…
Европа има проблем, миграцијата е клучно прашање во годините што доаѓаат
Решението е некаде на средина, но каде?!
Во сите овие околности, несомнено е дека имиграцијата е крајно неопходна (меѓу другото) на Стариот Континент. Целосното затворање на границите и спречувањето на миграцијата би било контрапродуктивно од економска и социјална гледна точка, а морално сомнително од гледна точка на некои универзални вредности. Меѓутоа, она што можат и мораат да го направат државите е да се соочат со проблемите предизвикани од масовната, неконтролирана и непланирана миграција, особено имиграцијата од одредени области.
Тие можат и мора да дадат приоритет и да одредат кого, во колкав број и за што го сакаат, а потоа соодветно да ги креираат соодветните интегративни политики. Од друга страна, не доаѓа предвид и почитувањето на средината во која се пристигнува и подложувањето на Уставот, законите и другите позитивни прописи, како и непишаните културно-вредносни обрасци на земјата/општеството во кое се пристигнува. Годините на криење на овие проблеми под тепих резултираа со сегашната состојба и дивеење на десничарските популисти, кои сега имаат ингеренции да се претстават како заштитници на „нашиот начин на живот“.
Прашањето за мигрантите во моментов е најважното политичко прашање на секое европско општество. Тоа е прашање што ја одредува не само актуелната едномандатна миграциска политика туку и општите трендови и односи кон општеството, економијата и вредносните обрасци во наредните децении. Што и како да се постапува со мигрантите е и проблем и предизвик за сите политички партии во Европа и за населението, без разлика дали е жител или емигрант. Дека ова е најважното прашање, доволно е да се каже дека оваа тема, односно пристапот кон овој проблем, практично ги одредува сите избори, некои ги крева на политичко небо, а некои успева да ги закова на политичкото дно и целосно го уништува политичкиот мејнстрим. Формулата за пристап кон овој проблем (покрај прашањата „кој“, „колку“ и „за што“) е да се освестат луѓето дека секој скептицизам кон масовната и неконтролирана имиграција не е расизам, ксенофобија, исламофобија, исто како што и секој прием и интеграција на мигрантите не е прекршување на нашиот начин на живот.
