На 17 декември 2010 година, Тарек ел Тајеб Мохамед Буазизи, уличен продавач од Тунис, се самозапали откако државните службеници го малтретираа, го понижија и го спречија да ја продава својата стока. Неговиот очајнички чин се прошири низ интернет и низ целиот свет. Токму со тој чин започна арапската пролет. Тогаш изворот на вистината за она што се случи на теренот беа сведоци, очевидци што преку интернет со длабоки емоции ги пренесоа фактите и впечатоците. Низ целиот свет потоа луѓето се мобилизираа на интернет како поддршка на чинот на уличниот продавач од Тунис, кого го ставија на пиедесталот на „маченик“. Сепак, сакале да признаеме или не, тогаш од сите страни на светот преку интернет доаѓаа пораки на емпатија, сочувство и поддршка и, што е најважно, обичните луѓе се потрудија да ги пренесат вистината, фактите и фактичката состојба. Сега се чини дека на интернет и на социјалните мрежи се прави речиси спротивното
Виртуелниот свет на информирањето е полн со лаги, дезинформации и спротивности, не само за Газа
Угледниот американски весник „Вашингтон пост“ со право тврди дека „војната меѓу Хамас и Израел, достапна секој од нас да ја следи онлајн, ги истошти проследувачите“. Во својот осврт, „Вашингтон пост“ исто така истакнува дека треба да се биде искрен и „да се признае дека за секое вистинито сведоштво од оние што живеат со него, има и млаз од лаги“…
Но што точно значи тоа? Како се случи најистакнатите платформи на интернет да бидат генератори на пропаганда, невистини, клевети и инсинуации? Дури „Вашингтон пост“ оди дотаму што ги нарекува „оази на сливници“?!
Што се случи?
„Вашингтон пост“ во својата анализа тврди дека „популарниот одговор е дека во изминатата деценија најистакнатите платформи на Силициумската Долина се претворија од оази во сливници. Како резултат на тоа, се промени и начинот на кој ги гледаме овие страници“.
– Некогаш верувавме дека социјалните медиуми ќе ја испорачаат малата вистина: грозните факти за секоја конкретна ситуација. Тоа не беше секогаш мудро. Протестите на египетскиот плоштад „Тахрир“ во 2011 година беа ефективно пренесувани во живо до светот со коментари на учесниците. Но истражувачите велат дека она што стигна до нас на илјадници милји е мешавина од гласини и реалност. Сепак, го голтавме секое испраќање директно од оние на теренот. Никогаш претходно не сме вкусиле таков вид нефилтрирани информации.
Денес знаеме дека згрешивме што бевме толку лековерни. Гледаме наопаку на секое тврдење или барем на секое тврдење што не ги потврдува нашите приоритети: сликата на крваво момче опкружено со израелски војници што се покажа како рамка од зад сцената од краток филм; видеото од параглајдер што удира во далновод, што во реалноста беше снимка од несреќа оваа пролет во Јужна Кореја; снимките од милитантите што соборуваат хеликоптери што навистина потекнуваат од видеоиграта „Арма 3“ од 2013 година.
Сето ова нѐ направи циници. Подготвени сме да се сомневаме, и со право се сомневаме – сè додека она што го бараме е сè уште таа мала вистина.
Можеби, сепак, малата вистина не е единственото нешто што треба да го бараме, се наведува во освртот на реномираниот „Вашингтон пост“.
Онлајн платформите дозволија да процвета лагата
Да го земеме последниот најкарактеристичен пример за експлозијата во болницата „Ал ахли“ во градот Газа на 17 октомври. Што се случи?
Имено, масите на социјалните мрежи, како и многумина во мејнстрим-медиумите, вклучувајќи го и „Њујорк тајмс“, веднаш се зазедоа со тврдењето на Хамас дека виновникот е израелски проектил. До крајот на следниот ден, тие се повлекоа.
Анализата од минатата недела од „Д пост“ идентификува низа ракети лансирани од борците во Газа кон болницата 44 секунди пред експлозијата. И додека анализата на „Њујорк тајмс“ го проблематизира клучниот доказ за овој став, ниту истрагата не ја лоцира вината во израелскиот напад.
Може да кажете дека ова е уште еден момент кога онлајн платформите дозволија да процвета лагата – и ќе бидете во право. Сепак, лесно е да се разбере зошто оние на теренот го обвинија израелскиот напад за почеток.
На пример, овој месец Израел лансира повеќе од 7.000 проектили во Газа. Три дена пред мистериозната експлозија, израелска артилериска граната навистина ја погоди болницата – но тоа беше граната за осветлување што направи само мала штета. Исто така, 22 болници што лекуваат повеќе од 2.000 пациенти беа предупредени да се евакуираат токму од причина што можеби се наоѓаат на линијата на огнот. Оние што живеат под опсада гледаат како нивните домови се израмнети со проектили или нивните најблиски се убиени од проектили. Не е ни чудо што кога ќе слушнат за повеќе масакр, мислат дека еден од тие проектили е одговорен.
Вирална приказна од другата страна на нештата нуди соодветна лекција: апокрифните обезглавени бебиња во кибуцот Кфар Аза. Претседателот Бајден беше само најистакнатиот од многуте политички и општествени лидери што го повторија рикошетното тврдење дека терористите на Хамас обезглавиле бебиња – само за неговите помошници да се откажат откако поблиското испитување откри дека, барем колку што секој може да докаже, терористите не обезглавиле доенчиња, на крајот на краиштата.
Сепак, тие обезглавија мажи и жени. И убиваа бебиња. Избезумената дискусија за тоа дали Хамас бил клеветен од оние што го обвинуваат за обезглавување бебиња кога само ги застрелал тие бебиња, се чита речиси како надреализам. Да, тврдењето беше, технички, лажно. Но дали беше емотивно лажно? Што е со моралот, прашува „Вашингтон пост“.
Можно ли е некако да се добие вистината?
Дури и во нашата ера на скептицизам кон сето она што го гледаме на интернет, повеќето луѓе се чини дека се надеваат дека, со правилни интервенции, можеме да се потпреме на интернет за да ги каталогизираме фактите како што доаѓаат – и да ги архивираме за потомството. И социјалните медиуми сепак понекогаш можат да помогнат во тој проект, со изнесување на виделина приказни што инаку би можеле да бидат закопани. На пример, да го посочиме во тој контекст убиството на Џорџ Флојд…
Но, особено во моменти на криза, среде маглата на војната, поголемиот дел од времето, малата вистина не е она што ние сакаме да се добие. Она што речиси секогаш ќе го најдеме наместо тоа е понеуредно: агол на светот не како што е буквално, туку како што луѓето го чувствуваат. Израел ја бомбардираше болницата. Хамас обезглави бебиња.
Ваквата состојба на нештата додуша не е добра за расчистување контроверзии или за обнова на заедничка реалност. Позитивната страна е што емотивната и морална голема вистина што може да ја емитува интернетот низ целиот свет би можела да помогне на некој начин кон градење поголема емпатија. Платформите што овозможуваат споделување во реално време, без уредување и малку проверка, ни овозможуваат да бидеме сведоци на суровите емоции што ги доживуваат луѓе што се далеку – или луѓе што се блиску, но за разлика од нас во заднина или перспектива.
За Буазизи, човекот што се запали во Тунис, првично беше кажано дека дипломирал на колеџ, но бил принуден да продава овошје, а потоа му била ускратена и таа можност. На крајот беше откриено дека тој воопшто не одел на колеџ и можеби немал завршено ниту средно училиште. Дали е тоа воопшто важно денес? Тој на крајот се самозапали, се наведува во заклучокот на освртот на реномираниот весник „Вашингтон пост“.
Потврдениот број на деца убиени во Газа само за три недели го надмина годишниот број на деца убиени низ конфликтните зони во светот од 2019 година.
Невладината организација „Сејв д чилдрен“ објави дека од 7 октомври досега се пријавени повеќе од 3.257 убиени деца, вклучувајќи најмалку 3.195 во Газа, 33 на Западниот Брег и 29 во Израел. Бројот на пријавени убиени деца во Газа само за три недели е поголем од бројот на убиени во оружени конфликти на глобално ниво во повеќе од 20 земји, во секоја од последните три години.
Децата сочинуваат повеќе од 40 отсто од 8.005 луѓе убиени во Газа и повеќе од една третина од сите жртви низ окупираната палестинска територија и Израел.
– Со дополнително 1.000 пријавени исчезнати деца во Газа, за кои се претпоставува дека се затрупани под урнатините, бројот на жртвите е веројатно многу поголем – велат од „Сејв д чилдрен“.
