Посетата на кинескиот лидер Си Џинпинг на Саудиска Арабија внесе нов силен импулс за унапредување на соработката
Кинескиот лидер Си Џинпинг пристигна во Ријад, Саудиска Арабија, во средата со протокол предвиден како за лидерот на најважниот стратегиски сојузник на кралството – САД. Четири борбени авиони на кралските саудиски воздухопловни сили го придружуваа авионот на Си откако навлезе во воздушниот простор на земјата. Потоа следуваа шест аеробатски авиони што испуштаа зелен чад при слетувањето.
Саудиската државна телевизија го прикажа кинескиот претседател како се спушта по скалите од својот претседателски авион на меѓународниот аеродром „Крал Калид“, каде што беше примен од принцот Фајсал бин Бандар бин Абдулазиз, гувернер на регионот Ријад, и принцот Фајсал бин Фархан бин Абдула, саудиски министер за надворешни работи. Послаа виолетов тепих за кинескиот лидер, а беше испукана и почесна артилериска стрелба. Повеќедневната посета вклучуваше две конференции што ги собраа лидерите од целиот арапски свет, а беа потпишани десетици трговски, економски и воени договори во вредност од десетици милијарди долари.
Слободно може да се каже дека екстравагантни изрази на пријателство ги зачинија дипломатските процедури, сѐ со цел да се нагласи продлабоченото партнерство меѓу Пекинг и Ријад.
Но она што внимателните набљудувачи на состојбите веднаш го забележаа е фактот што добредојдето за кинескиот лидер беше нешто сосема поинакво, нешто уште подобро од посетата на американскиот претседател Џо Бајден на Ријад летово. Ненасмеаниот престолонаследник Мохамед бин Салман го поздрави Бајден со тупаница, а потоа продолжи со јавна критика за време на телевизискиот состанок на тркалезна маса, најавувајќи ограничување на зголемувањето на производството на нафта, неуспехот на Ријад да ги исполни барањата на САД. Додека Бин Салман ја донесуваше одлуката, саудиската државна телевизија прикажа видно лут Бајден, кој изгледаше како да е затекнат од пресврт на настаните за кои не бил подготвен.
Неколку месеци подоцна, Саудиска Арабија двојно го намали намалувањето на производството на нафта.
За разлика од посетата на Бајден, раскошот на патувањето на Си во Саудиска Арабија испраќа имплицитна порака до САД. И покрај постојаните молби на Вашингтон до своите арапски сојузници во Заливот да ја отфрлат кинеската трговска мамка, односите на регионот со Пекинг продолжуваат да се развиваат, напредувајќи не само во трговијата туку и во безбедноста.
– Првата порака е дека ова е новата Саудиска Арабија. Ова е новиот залив. Ова е новата реалност. Новата реалност е дека Кина расте, Азија расте и дали тоа им се допаѓа на САД или не, ние мора да се справиме со Кина – изјави експертот од ОАЕ и постар колега од универзитетот „Харвард“ Абдулхалек Абдула, за Си-ен-ен.
Посетата претставува „пресвртница“ во кинеско-арапските односи, изјави висок арапски дипломат за Си-ен-ен претходно минатата недела. Тоа, исто така, претставува голем дипломатски триумф за Мохамед бин Салман. Западот го држеше „на мраз“ со години по убиството на новинарот Џамал Кашоги во саудискиот конзулат во Истанбул во 2018 година, а сега МБС, како што многумина го нарекуваат, треба да свика состаноци со Си и најмалку 14 други арапски лидери, во краток временски период.
Во исто време, тоа е можност за Кина да го прошири своето геополитичко влијание во поранешниот двор на САД, а на Пекинг ќе му треба повеќе саудиска нафта, откако конечно ќе почне да ги олеснува мерките за коронавирусот.
Пред две децении, кинеските лидери беа персона нон грата во цврсто антикомунистичка Саудиска Арабија, која се усогласи со Вашингтон. Во тоа време, САД беа најголемиот потрошувач на саудиска нафта.
Постамериканскиот Блиски Исток
Денес, САД трошат само дел од понудата на Саудиска Арабија, а Кина ѝ е најголемиот клиент и трговски партнер на Саудиска Арабија. Извозот во Кина минатата година надмина 50 милијарди долари, што е повеќе од 18 отсто од вкупниот извоз на кралството.
Промената во трговските односи, исто така, поттикна промена во односот на САД кон нивните арапски сојузници. Во 2016 година, кога администрацијата на тогашниот претседател Барак Обама потпиша историски нуклеарен договор со Иран, Вашингтон ги оддалечи од себе своите арапски сојузници во регионот, традиционалните непријатели на Иран, од преговарачкиот процес. Американската толеранција за автократскиот стил на управување на земјите од Персискиот Залив и лошата ситуација со човековите права, исто така, почна да опаѓа. Военото присуство на САД во регионот – еден од најголемите во светот – се намали.
Водачите од Персискиот Залив почнаа сѐ почесто да зборуваат јавно за постамериканскиот Блиски Исток. Заливот, рекоа официјалните лица, ќе мора да се обиде да продолжи понатаму без неговиот главен безбедносен гарант, САД. Се чини дека тој став го забрза бранот на нормализација на односите со Израел поттикнат од Трамп, познат како Авраамски договор, и покрај континуираната популарност на палестинската кауза меѓу арапските маси. Тоа, исто така, предизвика неволно зближување меѓу Саудиска Арабија и Иран и целосно обновување на односите меѓу Абу Даби и Техеран.
Се чини дека во текот на минатата година арапските земји од Заливот ја унапредија својата независна политика. Иако со децении беа во чекор со надворешната политика на САД, неодамна се оддалечија од таа линија. Водачите од Персискиот Залив јасно ставија до знаење дека ќе останат неповредени со тоа што ќе застанат цврсто со Русија откако Русија започна инвазија на Украина оваа година, попречувајќи ги меѓународните напори за изолирање на Москва. На моменти, лидерите од Персискиот Залив се чинеше дека работат заедно со рускиот претседател Владимир Путин на нафтената политика.
Што се однесува до Кина, Заливот отфрли многу предупредувања од САД за зајакнување на партнерствата со Пекинг и кинеските компании. Минатата година, претставници на Емиратите ги обвинија САД дека ги „присилуваат“ да затворат кинески објект на територијата на ОАЕ. Кога САД се заканија дека ќе го повлечат историскиот договор за продажба на борбени авиони „Ф-35“ на ОАЕ поради договорот за 5Г-мрежата на богатата со нафта земја со кинескиот технолошки гигант „Хуавеи“, Абу Даби остана на договорот.
Време е за разделба?
Односите со Кина, за жал, на САД, се развиваат и на воен план.
– Саудиска Арабија, се разбира, не е рамнодушна кон САД, кои остануваат клучен партнер. Но кралството на потешкиот начин научи дека не може да се потпре на САД како конзистентна поддршка. Кралството мора да ја надмине таа реалност и да развие повеќе клучни односи во сè повеќе мултиполарен свет. Тоа е процес што започна пред неколку години и е неповратен. Посетата на Си ќе биде државна посета што ќе ја круниса оваа растечка врска со Кина – рече Али Шихаби, саудиски аналитичар запознаен со начинот на размислување на саудиското раководство.
Кога Трамп го посети Ријад во 2017 година, тоа беше негово прво патување во странство како американски претседател. Во тоа време, таквиот негов потег се чинеше дека сигнализира целосен пресврт во однос на повлекувањето на администрацијата на Обама од регионот. САД повторно беа во „таборот“ на Арапите од Персискиот Залив и тие ќе ги прегрнеа со раширени раце.
Ова ја постави сцената за затегнати односи меѓу Ријад и администрацијата на Трамп. Додека МБС го потиснуваше несогласувањето – што кулминира со убиството на Кашоги – поддршката на Трамп за младиот принц беше непоколеблива. Трамп, исто така, се чинеше дека, барем делумно, му ги исполнува желбите на кралството со повлекување од нуклеарниот договор на Обама со Иран, наметнувајќи нов бран санкции врз земјата, и покрај тоа што Техеран се држеше до својата страна од договорот.
Но потоа во 2019 година, проектилите лансирани од јеменските бунтовници Хути, поддржани од Иран, ги погодија нафтените рафинерии во Абкаик и Кураиса во Саудиска Арабија, уништувајќи речиси половина од производството на нафта во кралството. Администрацијата на Трамп не им помогна на својот сојузник и земјите од Арапскиот Залив ја добија пораката – безбедноста на регионот повеќе не може да им се препушта на САД, без разлика кој седи во овалната соба.
– Ако Америка е расположена да бара подобри односи, тогаш мора да биде повеќе посветена. Ако не успееме во тоа, можеби е време да се разделиме еден од друг, постепено, полека. Топката е на теренот на Вашингтон – заклучува Абдулхалек Абдула.
Подготвил: Mарјан Велевски
