Состојбата на глобалниот пазар на енергенти е застрашувачка – гориво има сѐ помалку во понудата, а државите се снаоѓаат која како знае, во зависност од можностите. Најпогодени се сиромашните земји, кои во случајов се жртва на зголемената побарувачка на Европа. Во ситуација кога синџирот на снабдување е нарушен, Европа се најде пред сериозен проблем за да обезбеди доволно енергија за индустријата, а и за граѓаните. Упатените тврдат дека богатите земји во Европа во моментов обезбедиле енергија и за индустријата и за граѓаните. Но сметката ќе ја платат – сиромашните земји!
Во безмилосната трка по енергенти, богатите земји ги прегазија земјите во развој
Трескавичната трка по енергенти ќе биде на товар на најсиромашните земји во светот, анализираат независни енергетски експерти. Имено, тие тврдат дека „во беспоштедната трка за енергенти ќе страдаат сиромашните земји во светот, кои беа исклучени од пазарот на природен гас поради ненадејната голема побарувачка на Европа“.
Имено, тоа ги остави земјите во развој на пазарот да не можат да ги задоволат денешните или утрешните потреби, а најверојатните последици – затворање на фабриките, почестиот и подолготраен недостиг од електрична енергија, поттикнувањето социјални немири – може да се прошират сѐ до следната деценија!
– Загриженоста за енергетска безбедност во Европа предизвикува енергетска сиромаштија во светот во развој. Европа цица гас од другите земји без разлика на цената – рече Саул Кавоник, енергетски аналитичар во „Кредит суис груп АГ“.
Посвежото време и обилните дождови ја ублажија непосредната енергетска криза во Пакистан, Индија, Бангладеш и Филипините, иако секое олеснување според сите показатели ќе биде само привремено. Пониските температури се на пат, што навестува дека делови од Јужна Азија може да бидат многу позагрозени во однос на снабдувањето со енергенти од Лондон, на пример, а мали се шансите да се обезбедат долгорочни резерви. Силниот американски долар само ја искомплицира ситуацијата, принудувајќи ги нациите да избираат помеѓу купување гориво или плаќање на долгот. Под овие околности, глобалните доставувачи на гориво сѐ повеќе се претпазливи да им продаваат на земји што би можеле да се насочат кон неисполнување на обврските.
Центарот на прашањето е одговорот како Европа ќе одговори на затегнатите резерви на гориво и војната во Украина. Исклучени од рускиот гас, европските земји се свртеа кон пазарот на оние места каде што енергијата е достапна за испорака на краток рок. Со зголемените цени, некои доставувачи во Јужна Азија едноставно ги откажаа претходно навремено закажаните испораки во корист на подобри приноси на друго место, велат трговците.
– Доставувачите не треба да се фокусираат на обезбедување на нивниот ЛНГ на пазари со ниска достапност. Повисоките цени што можат да ги добијат на самото место на пазарот им носат поголем приход, па дури и по плаќањето какви било казни што би можеле да ги платат за избегнување на планираните пратки. И таа динамика, веројатно, ќе трае со години – вели Рагав Матур, аналитичар во „Вуд Мекензи Лтд“.
Штетите предизвикани од глобалното затоплување, како што се разорните поплави во Пакистан, исто така предизвикуваат економски хаос во земјите во развој, што ги поттикна лидерите на климатските разговори на ОН во Египет овој месец да разговараат за тоа како побогатите земји можат да помогнат да обезбедат поголема поддршка.
Во исто време, Европа ја забрзува изградбата на пловечки увозни терминали за да донесе повеќе гориво во иднина. Германија, Италија и Финска ги обезбедија погоните. Холандија почна да увезува ЛНГ од новите пловечки терминали во септември. Европската побарувачка за природен гас се очекува да се зголеми за речиси 60 отсто до 2026 година, објави „Блумберг“.
Се раскинуваат и долгогодишни договори
Извозниците во Катар и Соединетите Американски Држави сега имаат примамливи понуди од европските увозници, кои бараат да купат гориво за да го пополнат новиот капацитет. За првпат, земјите во развој како Пакистан, Бангладеш и Тајланд се принудени да се натпреваруваат по цена со Германија и другите економии неколкупати поголеми од нивната големина.
– Позајмуваме енергетски резерви што биле планирани за други луѓе. Тоа не е голема работа – рече главниот извршен директор на „Витол груп“, Расел Харди.
Вообичаено кога има краткорочен недостиг, нациите можат да потпишат долгорочни договори за снабдување, плаќајќи фиксна стапка за осигурување на сигурни испораки со години. Тоа овој пат не функционира. Дури и понудите за испораки што се одвивале со години, за во иднина се одбиваат.
Индија не успеа во својот последен обид да ги заклучи пратките почнувајќи од 2025 година. Бангладеш и Тајланд во суштина се откажаа од напорите да постигнат договори што започнуваат пред 2026 година, кога големите нови извозни фабрики во Катар и во САД планираат да започнат со испорака на гориво. Пакистан минатиот месец не беше во можност да го затвори шестгодишниот договор што би започнал следната година, откако неколку обиди за краткорочни набавки исто така не успеаја.
– Мислевме дека кризата ќе заврши до крајот на годината, но нема да заврши. Ако цените на ЛНГ продолжат да растат, Владата ќе мора да размисли за мерки како што се затворање продавници и други високоенергетски бизниси – рече Кулит Сомбацири, постојан секретар на Министерството за енергетика на Тајланд, на брифингот во понеделникот.
Доставувачите на ЛНГ стравуваат дека овие нации нема да можат да платат за ветените испораки. Горивото се цени во американски долари, а една пратка моментално чини речиси 100 милиони долари. За споредба, испораката на ЛНГ во просек изнесуваше 33 милиони долари во текот на 2010-тите. А трошоците сѐ уште се повисоки во домашните валути, бидејќи доларот забрзано поскапува, што го зголемува притисокот врз загрозените финансии на земјите.
Девизните резерви на Пакистан минатиот месец паднаа на најниско ниво во последните три години, туркајќи го кредитниот рејтинг на нацијата од страна на „Мудис инвеститор сервис“ сѐ подлабоко. Резервите за Бангладеш, Индија и на Филипините се на најниско ниво во последните две години. Во Тајланд, каде што инфлацијата е веќе на највисоко ниво во последните 14 години, а резервите на најниско ниво во последните пет години, централната банка предупреди дека ситуацијата ќе се влоши доколку валутата наскоро не се стабилизира.
Без проток на руски гас во Европа, глобалните пазари на гас ќе останат тесни. Цените на самото место ќе останат високи, а без можност за обезбедување долгорочно снабдување, земјите во развој може да бараат понечисти горива или други партнери.
Недостигот од енергија ги зближува земјите во развој и Русија?
Моментот зад растот на природниот гас во економиите во развој е забавен, особено во Јужна и Југоисточна Азија, ставајќи вдлабнатина во ингеренциите на гасот како преодно гориво, објави Меѓународната агенција за енергетика во својата светска енергетска перспектива за 2022 година. Природниот гас е најчистиот фосил што гори гориво и испушта помалку јаглерод диоксид од јаглен кога се согорува.
Недостигот од енергија веќе ги зближи земјите во подем и Русија. Русија беше повеќе од среќна да им понуди гориво на Пакистан, Индија и на другите што беа исклучени од пазарот.
– Воспоставивме контакт со руската страна. Ние, се разбира, сме многу заинтересирани за набавка на ЛНГ. Ако богатите земји го одземат целиот ЛНГ, што ќе се случи со нас? – изјави Шафкат Али Кан, пакистански амбасадор во Русија, за државната новинска агенција „Тасс“.
Додека увозот на ЛНГ во Кина се намали севкупно, делумно поради високите цени, Кина го зголеми купувањето на руски ЛНГ со голем попуст. Испораките од Русија до Кина се зголемени за околу 25 отсто досега оваа година, според податоците за следење бродови собрани од „Блумберг“.
Посиромашните земји може да се свртат и кон поевтини горива како јаглен и нафта. Или ќе бараат да ги развијат сопствените домашни ресурси. Меѓународната стопанска комора на Бангладеш ја повика Владата да се движи побрзо со истражување на природен гас и на брегот за да го замени скапиот ЛНГ.
Критичарите на пакистанската влада прашуваат зошто не ги искористиле резервите на гас во делови од земјата.
– Единствената благодат за заштеда ќе биде ако не стане премногу студено. Ова е последното средство, но затворањето не е опција. Ова лето, за првпат по 25 години, компанијата доби само половина од потребниот гас. Доколку е потребно, може да се потпре на електрична енергија и енергија произведена од јаглен – рече Шаик Џавед, управен директор во „ЈК Груп“, пакистански снабдувач на текстил за глобалните хотелски синџири.
За луѓето што се загрижени за климатските промени и животната средина, ниту една од нив не е добра опција. Јагленот и нафтата се многу повалкани од гасот. Процесот на екстракција на нови фосилни горива е енергетски интензивен и поврзан со зголеменото загадување и земјотресната активност.
– Доколку природниот гас биде над нашите можности, очигледно е дека сакате да се вратите на јаглен до одреден степен затоа што ви треба основното ниво на електрична енергија за да се генерира. И тоа едноставно не може да се направи само преку сончева или ветерна енергија – рече Нирмала Ситараман, министер за финансии на Индија, минатиот месец.
Земјите во Јужна Америка, како Бразил и Аргентина, можеби се малку поизолирани, со оглед на инвестициите во хидроенергијата. И покрај тоа, сметката за увоз на Бразил се зголеми повеќе од двојно во текот на првите седум месеци од оваа година на 3,7 милијарди долари, резултат на зголемените цени во странство и доцнењето на проектот за домашен гасовод. Ако сезоната на дождови доцни оваа година, Бразил можеби ќе треба да купи време со уште поголем увоз на ЛНГ.
Подготвил: Mарјан Велевски
