- Тригодишниот преоден период што Србија мораше да го адаптира на регулативата за механизмот за прекугранично приспособување на јаглеродот (ЦБАМ) полека завршува – треба да започне на 1 јануари 2026 година
- Неодамна завршената анализа на потенцијалното влијание на ЦБАМ, која ја подготви НАЛЕД, укажува на „висок ризик од финансиски притисоци и губење на конкурентноста за енергетски интензивните индустрии во Србија, кои вработуваат околу седум проценти од работната сила и сочинуваат 11 проценти од БДП на Србија“! Околу 70 проценти од извозот на производи од ЦБАМ од Србија е пласиран на пазарот на ЕУ, што ја прави оваа индустрија особено ранлива
Европската група на оператори на преносни системи за електрична енергија ENTSO-E ја повика Европската комисија да размисли за одложување на преодниот период за механизмот за прекугранично приспособување на јаглеродот (ЦБАМ) на ЕУ по 2026 година. ENTSO-E предупредува дека во спротивно овој механизам би можел да предизвика пазарни аномалии, особено во земјите што не се членки на ЕУ.
Официјален претставник на европскиот енергетски регулатор АЦЕР изјави дека клучните политики на ЕУ – за механизмот за прекугранично приспособување на јаглеродот (ЦБАМ) и за поврзувањето на европските пазари на електрична енергија – се „на пат на потенцијален судир“ поради статусот на земјите што не се членки на ЕУ.
– Иако и двата механизма имаат цел да ги усогласат енергетските системи со целите за декарбонизација, нивното коегзистирање во истиот регулаторен простор „би можело да создаде сериозно триење“, особено со трговијата со електрична енергија меѓу ЕУ и земјите од Енергетската заедница – изјави за јавноста Зоран Вујасиновиќ, експерт за политика во Агенцијата за соработка на енергетските регулатори (АЦЕР), на Атинскиот форум за електрична енергија на почетокот на јуни.
Тој рече дека клучното прашање е што се случува кога овие два система ќе се судрат, осврнувајќи се на Енергетската заедница, која е составена од земјите кандидатки за ЕУ: Србија, Босна и Херцеговина, Македонија, Албанија, Црна Гора, Молдавија, Украина и Грузија.
– Според моменталниот состав на пазарот, при тргувањето со електрична енергија не знаете дали со електричната енергија ќе се тргува кон Босна или кон Унгарија. Дополнително, тоа нема да го знаете дури ни по трговијата – рече тој, според Агенцијата за енергетика на Србија (АЕРС).
ЦБАМ е планирано да започне во јануари 2026 година и има цел да го ограничи увозот на производи со висок процент на јаглерод – вклучувајќи и електрична енергија од земји надвор од ЕУ, што ефективно претставува данок, иако земјите од Енергетската заедница силно лобираат за нивно изземање, за што треба да разговараат со Европската комисија на 1 јули. Овие земји треба да се приклучат и на единствениот механизам на ЕУ за поврзување на цените на енергијата за еден ден однапред најдоцна до 2027 година. Но, според Вујасиновиќ, овој облик на трговија би било невозможно да се постигне.
– Без безбедно заобиколно решение, последиците би можеле да бидат сериозни – рече тој, додавајќи дека ризикот не е само административен туку и структурен.
Тригодишниот преоден период во кој Србија мораше да ја прифати регулативата за механизмот за приспособување на јаглеродните граници (ЦБАМ) полека завршува, а од 1 јануари 2026 година ЕУ ќе почне да го оданочува увозот на производи со високи емисии на јаглерод диоксид (CO2), што ќе значи дека српските производители ќе се соочат со повисоки цени за производите што ги извезуваат на пазарот на ЕУ, а истовремено и со нелојална конкуренција на домашниот пазар од трети земји што немаат воспоставен национален систем за данок на CO2.
Сето ова може последователно да има драстично негативно и дестабилизирачко влијание врз конкурентноста на домашната енергетски интензивна индустрија, која во моментов бара итен и соодветен одговор од државните институции.
– Неодамна завршената анализа на потенцијалното влијание на ЦБАМ, која ја подготви НАЛЕД, укажува на висок ризик од финансиски притисоци и губење на конкурентноста за енергетски интензивните индустрии во Србија, кои вработуваат околу седум проценти од работната сила и сочинуваат 11 проценти од БДП на Србија. Околу 70 проценти од извозот на производи од ЦБАМ од Србија е пласиран на пазарот на ЕУ, што ја прави оваа индустрија особено ранлива. Во земјите на ЕУ просечниот процент на јаглерод кај ЦБАМ-производите е значително помал отколку во Србија. За да се одржи конкурентноста на домашната индустрија во почетната фаза од нејзината зелена транзиција, потребно е што поскоро да се обезбедат механизми за намалување на јаглерод диоксидот, преку пакет национални регулаторни мерки, а потоа да се воспостави национален механизам што би вклучувал примена на данок на јаглерод за домашната индустрија и во исто време национален механизам за ЦБАМ (според моделот на ЕУ), односно данок на увоз на ЦБАМ стоки од трети земји каде што климатските политики се помалку амбициозни отколку во Србија. Само на овој начин би се обезбедиле еднакви услови за пласирање енергетски интензивни производи на српскиот пазар во однос на трошоците поврзани со емисиите на CO2, како што е случајот во ЕУ. Дополнителните буџетски приходи што би се обезбедиле на овој начин првенствено би се користеле за декарбонизација на енергетски интензивната индустрија – вели Слободан Крстовиќ, директор на Одделот за одржлив развој во НАЛЕД.
Резултатите од анализата исто така покажуваат дека воведувањето национален данок на емисии на CO2 со проектирана цена на јаглерод од интегрираната, Нацрт-националниот план за енергија и клима за 2034 година би ја чинел економијата до 539 милиони евра годишно (без секторот за електрична енергија), додека дополнителните државни приходи преку домашниот механизам ЦБАМ би се зголемиле од 13 милиони евра во 2027 година на дури 128,6 милиони евра во 2034 година.
Оправдувањето за таква мерка, која би ги насочила средствата во државниот буџет на Србија наместо во касата на ЕУ, би било одржливо доколку државата претходно обезбеди регулаторни механизми за индустријата да ги намали своите емисии на CO2.
Во отсуство на државен одговор, проценетото намалување на трошковната ефикасност на домашната индустрија неповратно би го загрозило извозот на Србија на пазарот на ЕУ, како и конкурентноста на нашата индустрија на домашниот пазар, поради нагло зголемување на увозот на ЦБАМ-стоки од земји надвор од ЕУ. Ова неизбежно би резултирало со губење голем број работни места или финансиска одржливост на целата енергетски интензивна индустрија што работи во Србија. Р.С.
