Турција балансира по „тенка линија“ во врска со украинската војна
Неодамна во Лавов украинскиот претседател Володимир Зеленски оствари средба со својот турски колега Реџеп Таип Ердоган. Беше тоа уште една во низата средби во кои се бараат начини за решавање на конфликтот, односно за намалување на последиците од него. Но истовремено тоа беше повод повеќемина аналитичари и медиуми да ја анализираат уште еднаш специфичната позиција на Турција на геостратегиската мапа.
Два аспекта на средбата Зеленски – Ердоган
Во својата анализа, угледниот европски медиум „Политико“ разгледува два аспекта на средбата Зеленски – Ердоган.
Од една страна, тоа било „убава шанса Зеленски да му се заблагодари на турскиот лидер за посредувањето меѓу Русија и Украина за да се овозможи обновување на извозот на жито од блокираните пристаништа“. Од друга страна, средбата беше шанса за уште една благодарност на Зеленски кон Ердоган. Овој пат, благодарноста беше „воено обоена“. Имено, од турска компанија, чиј директор е зет на Ердоган, украинските сили на бојното поле беа снабдувани со дроновите „бајрактар“. Дроновите ѝ овозможија на украинската војска да направи повеќе успешни акции воздух – земја против руските сили. Во сличен контекст, како проукраински потег се сметаше оној на турскиот претседател Ердоган, со кој го затвори Црно Море за руското поморско засилување преку Босфорот…
Од трета страна, Турција се соочува со обвинувања дека е воен профитер или поточно она што експертите за санкции го нарекуваат „црн витез“ – држава што помага во избегнувањето на меѓународните ембарга за своја корист. Напливот на трговската размена меѓу Турција и Русија и усвојувањето на рускиот систем за плаќање од страна на турските банки од избувнувањето на конфликтот, поттикна шпекулации дека Анкара увидела можност во предностите од давањето помош на Москва, додека нејзината економија трпи тешки удари од неконтролираната инфлација.
Поранешниот турски дипломат Синан Улген, кој е висок соработник во експертската непрофитна организација „Карнеги Европа“, оцени дека Турција е „проукраински, без да биде антируски настроена“.
Западни дипломати обвинуваат за двојна игра на Турција
Многу западни дипломати, сепак, помалку ѝ простуваат за „двојната игра на Турција“. Во пракса, западните нации можат многу малку да направат. Постојат неколку алатки што САД и Европската Унија (ЕУ) можат да ги употребат за притисок врз Турција, но големи се ризиците ако се повикаат на нив. Грција веќе ја обвинува Турција за сè поопасен приказ на воена моќ со упади на борбени авиони над Егејско Море и за испраќање мигранти во нејзините води. Западот исто така не сака Ердоган да се врати на своето вето за влез на Финска и Шведска во НАТО. Засега, Брисел и Вашингтон само ги следат потезите на Анкара. Инаку, во пракса се зголемува трговијата меѓу Москва и Анкара. Извозот на Турција во Русија скокна од 417,3 милиони долари во јули 2021 година на 730 милиони долари во јули 2022 година. Увозот од Русија скокна од 2,5 милијарди долари во јули 2021 година на 4,4 милијарди долари во јули 2022 година. Меѓу вревата што се создаде со растот на цените на нафтата и гасот, јасно е дека Русија сега ја престигна Кина како најголем единствен извор на турски увоз. Русија имаше удел од 17 отсто од увозот во Турција меѓу април и јуни 2022 година, во споредба со уделот од 10 отсто една година претходно.
Европските компании се претпазливи за репутацискиот ризик што го носи тргувањето со Русија, дури и кога станува збор за несанкционирани стоки. Наместо тоа, тие ја користат Турција како извозна база за повторно снабдување со Русија. Иако ова може да отвори етички прашања, тоа не претставува избегнување на санкциите. Некои експерти сметаат дека Турција работи во сива зона. Ако европските компании намерно извезуваат санкционирани стоки во Турција, кои потоа се препродаваат во Русија, тоа може да се гледа како заобиколување на санкциите, рече Јан Данин-Васович, адвокат во „Хјуз Хабард и Рид“, кој се фокусира на прекуграничната усогласеност и регулаторното спроведување.
Покрај зголемувањето на трговската размена, постои и загриженост дека Турција ѝ помага на Русија да го заобиколи финансиското ограничување наметнато на Москва. Путин и Ердоган се договорија претходно на почетокот од месецов да решат дел од нивната трговија во рубли. Пет турски банки, исто така, го усвоија рускиот платен систем „Мир“, кој е алтернатива на западниот систем СВИФТ, од кој повеќето руски финансиски институции се исклучени. Разгорувајќи ги сомнежите, турскиот министер за надворешни работи Мевлут Чавушоглу исто така рече дека руските олигарси се добредојдени во Турција. Самата Турција ја отфрла загриженоста на Западот и истакна дека протокот на новите стоки едноставно ја одразува промената во шемите за тргување, при што приватниот сектор строго се држи до законските одредби. Еден турски дипломат порача дека „државата јасно ставила до знаење дека нема да дозволи да биде канал за заобиколување или избегнување на санкциите“. Според него, Турција сака да ја одржи тековната трговија со Русија, но не се преземаат нови големи чекори. Дипломатот, сепак, призна дека Анкара чекори по „тенка линија“ и дека „го прави тоа многу внимателно“.
Комплицирана врска: Анкара – Москва
Поблиската соработка меѓу Турција и Русија има јасни економски придобивки за Ердоган, кого идната година го очекуваат претседателски избори во услови на вртоглава инфлација. Анкара, исто така, едноставно не може да си дозволи да ги прекине врските со Москва, бидејќи таа ѝ обезбедуваше околу една четвртина од увозот на нафта и речиси половина од нејзините потреби за природен гас во 2021 година. Русија исто така е надлежна за турската нуклеарна централа во Акују. Русија и Турција се спротивставени на неколку конфликти во регионот, вклучувајќи и на Крим. Но дипломатското партнерство меѓу Путин и Ердоган, исто така, помогна за решавање на некои регионални конфликти во регионот, рече поранешниот дипломат Улген, посочувајќи на мировниот процес во Астана за Сирија и договорот околу спорниот регион Нагорно Карабах.
Западните земји вршеа притисок врз Турција да избегне да дејствува како центар на заобиколување на санкциите. Сега кога се намали политичкиот простор на Западот да воведе нови санкции кон Русија, фокусот уште повеќе се префрла на спроведување на постојните санкции.
Истовремено и Вашингтон упати построги предупредувања за Анкара да не оди предалеку. Американски официјален претставник рече дека доколку Турција влезе во формално економско партнерство со Русија, Вашингтон ќе размисли да им препорача на западните компании да ги повлечат или да ги намалат нивните економски врски со Анкара, се вели меѓу другото во анализата на „Политико“.
Подготвил: Марјан Велевски
