Србија
- Примерот на Македонија јасно ги покажува последиците од политиката на отстапки. И покрај промената на името на државата и Уставот, европската интеграција останува блокирана. Овој пример служи како предупредување дека откажувањето од идентитетот не води кон стабилност, туку кон трајна зависност
Во свет што ја напушта униполарната хегемонија и влегува во нова епоха на мултиполарност, и Србија се соочува со судбоносен избор – помеѓу економско потчинување и зачувување на територијалниот интегритет, помеѓу притисокот од санкциите и можноста за суверен опстанок во новиот глобален поредок.
Мотивот од Петтата симфонија на Бетовен, најцитираниот во историјата на класичната музика, со векови го симболизира моментот кога судбината тропа на вратата на човештвото. Тој моќен ритам, кој започнува во темнина и завршува со триумф, стана метафора за историски пресвртни точки кога нациите мора да донесат одлуки од кои зависи нивното постоење. Денес, на прагот на нова глобална архитектура на моќ, Србија се наоѓа токму во таков момент: помеѓу Истокот и Западот, помеѓу понудата за интеграција и заканата од дезинтеграција, помеѓу ветувањата за економски мир и предупредувањата за територијална фрагментација.
Светот што беше обликуван по Втората светска војна – со системот на Обединетите нации како гаранција за мир, меѓународното право како универзална норма и рамнотежата на моќта како основа на стабилноста – почна да се урива. Униполарниот модел, базиран на хегемонијата на САД по завршувањето на Студената војна, ја покажа својата неодржливост. Принципите на кои Западот ги повикуваше другите почнаа да се применуваат селективно и условно. Прво санкциите, потоа бомбардирањето без одлука на Советот за безбедност, потоа наметнувањето територијални решенија – сето ова покажа дека меѓународното право престана да биде штит на слабите и стана инструмент на моќите на посилните.
Србија е првата европска земја што го искуси овој нов облик на геополитика – каде што војната не се објавува, туку се води; каде што санкциите не се воведуваат заради мир, туку заради притисок; каде што територијата не се губи со пораз на бојното поле, туку со одлука на силите што го бараат правото да дефинираат граници. Она што се случи со Југославија не беше изолиран инцидент туку геополитички преседан – порака што беше испратена не само до Белград туку и до Москва, Пекинг и до секој што би можел да го доведе во прашање униполарниот поредок. Така, Србија стана геополитичко огледало во кое се одразува судбината на многу поголеми сили. Таа ја тестира политиката на условеност, принудни договори и прекројување на границите. Она што се претставува како локален конфликт всушност е сигнал од глобални размери: државите што ја отфрлаат униполарната хегемонија можат да бидат изолирани, санкционирани и територијално намалени. Денес, таа порака се пренесува до Русија преку секундарни санкции, а до Србија преку нова фаза на политички притисок.
Сегашните американски санкции против Белград не се само казнена мерка – тие се сигнал дека трпението на Вашингтон е исцрпено. Администрациите на Клинтон, Буш, Обама, Бајден и Трамп се разликуваа во реториката, но не и во целта: Србија мора да донесе јасна одлука. Ако ја прифати западната рамка, ќе добие гаранции за економски опстанок и формално зачувување на територијалниот интегритет. Ако одбие, очекува продолжување на политиката на условеност, финансиска изолација и отстапки по прашањето на Косово, Република Српска и внатрешна реорганизација на сопствената државност.
Според професорот по меѓународно право Миленко Креќа, едностраните санкции „не се израз на права, туку на сила; нивната цел не е да се коригира однесувањето, туку да се принуди суверената држава да се потчини на политичката волја на некој друг“. Токму во ова се наоѓа Србија денес: санкциите не се реакција на потезите на Белград, туку средство за принудување на Белград да донесе геополитичка одлука.
Денешната меѓународна сцена повеќе не е унисекс. Русија инсистира на рамнотежа на интересите, Кина постигнува глобален економски подем, земјите од Глобалниот Југ создаваат нови механизми за соработка преку БРИКС и ШОС. Во тој редослед, Србија не е само набљудувач туку територијална и политичка раскрсница помеѓу евроатлантската зона и евроазиската алтернатива. Затоа се бара од неа да ја напушти неутралноста и да донесе јасна одлука. Западот вели: признавањето на Косово, ограничувањето на соработката со Русија и Кина и целосното усогласување на надворешната политика со ЕУ се услов за економски опстанок и формален мир. Мултиполарниот свет, од друга страна, ѝ нуди на Србија можност да го одржи својот територијален интегритет без такви отстапки, но по цена на политички притисок и економски ризици.
Под притисок на секундарни санкции и условеност, Србија се соочува со клучно прашање: дали да се согласи на „мала Србија“ во замена за статус на партнер на Западот, или да инсистира на интегритетот на државата во рамките на мултиполарен свет, кој сè уште не е институционално завршен, но обезбедува нов баланс на моќ?
Примерот на С. Македонија јасно ги покажува последиците од политиката на отстапки. И покрај промената на името на државата и Уставот, европската интеграција останува блокирана. Овој пример служи како предупредување дека откажувањето од идентитетот не води кон стабилност, туку кон трајна зависност. Од друга страна, влегувањето во мултиполарниот свет, иако комплексен и неизвесен, ѝ дава простор на Србија да дејствува како субјект на меѓународните односи.
Жељко Шајн
