Загрижувачката појава на ширење дезинформации во Бугарија доспеа и до вниманието на Брисел, каде што веќе се третира и како „сериозна закана за безбедноста на Европската Унија“, односно како „структурна ранливост во системот на европскиот блок“. Целосната ерозија на бугарските државни институции не нуди надеж за скорешно справување со проблемите…
Лажните вести метастазираат во медиумскиот вакуум во Бугарија создаден од долготрајниот политички хаос во земјата, при што е забележано зголемено ширење лаги за домашните случувања и општествени процеси, но и за Македонија, во однос на историјата, македонскиот јазик и култура и воопшто за нашето постоење. Ваквата загрижувачка појава доспеа и до вниманието на Брисел, каде што веќе се третира како закана за безбедноста на Европската Унија, односно како структурна ранливост во системот на европскиот блок. Но целосната ерозија на бугарските државни институции не нуди надеж за скоро справување со проблемите, како што се забележува во пишувањето на „Балкан инсајт“.
Лажните вести виреат таму каде што институциите се видливо слаби
Истражувањата покажуваат дека бугарските граѓани се поранливи на дезинформации во однос на преостанатото население во ЕУ. Анкетите за јавното мислење укажуваат на земја што длабоко не им верува на властите и е подложна на конспиративно размислување. Бугарија, исто така, има највисока стапка на избегнување на следењето вести и најниска стапка на медиумска писменост во Европа, при што само една третина од населението поседува основни дигитални вештини.
Поттикнувањето на овие општествени трендови во Бугарија претставува институционална приказна на која Брисел би требало да обрне внимание додека стапува во сила долгоочекуваниот Закон за слобода на медиумите во Европа (ЕМФА). Траекторијата на Бугарија покажува дека дезинформациите виреат таму каде што институциите се видливо слаби, а демократските процеси перформативни. Ваквите заробени медиумски средини бараат растечки корпус на закони. Она што сега ѝ треба на Европа е вистинска посветеност на спроведувањето на стандардите што веќе ги поставила.
Бугарија излегува од продолжена политичка криза, обележана со седум циклуси на избори во три години и влади што брзо се менуваа. Оваа нестабилност ги поткопа слободата на медиумите и борбата на земјата против дезинформациите. Бугарската влада не успеа да развие национална стратегија за дезинформации, а работата на клучното тело со повеќе засегнати страни, бугарската коалиција против дезинформации, е замрзната од 2023 година поради недостиг од политичка ангажираност.
Дезинформациите метастазираат во политичкиот вакуум
Во јули, Советот за електронски медиуми по третпат не успеа да избере нов директор на Бугарската национална телевизија (БНТ), оставајќи го на чело актуелниот провладин функционер Емил Кошлуков. Тој се соочи со постојани повици за оставка откако ја презеде функцијата во 2019 година, обвинет дека ѝ дал повеќе време на владејачката партија, особено околу изборите, и дека отпушта новинари без основана причина.
Ваквите дисфункционални случувања не се изолирани политички неуспеси. Тие одразуваат подлабока ерозија на демократските институции што започна со неуспехот на властите да одговорат смислено на протестите против корупцијата во 2020 година, кога Бугарите побараа судска реформа што сè уште не се материјализирала.
– Во овој вакуум, дезинформациите метастазираат, не како спонтан феномен на локално ниво, туку како нуспроизвод на заробување на медиумите и перформативно управување. Политичарите и обвинителите редовно користат потпалувачки тврдења за да победат во краткорочни наративни престрелки, претворајќи ги и традиционалните и социјалните медиуми во оружје во бесконечна војна на кредибилитетот, во која вистината станува колатерална штета – заклучува „Балкан инсајт“
Политички поврзани сопственици ги користат медиумите како оружје
Мрежите на политички поврзани сопственици на медиуми долго време ги користат традиционалните медиуми како оружје за да купат услуги и да ги нападнат своите противници, голем дел од нивната активност е скриена преку фиктивни компании и непроѕирни корпоративни структури. Сега истата динамика се одвива на Фејсбук, Телеграм и на Тикток, благодарение на многу од истите извори на финансирање.
Проблемот е што овие платформи ги засилуваат дезинформациите со брзина и обем со кој искусната заедница за проверка на факти во Бугарија едноставно не може да се справи, а сега и самите проверувачи на факти сè повеќе стануваат цел на напади, заедно со новинарите.
А кога медиумите стануваат инструменти во циклична политичка војна, нивното заробување создава токсична комуникациска средина што не само што ја поткопува јавната доверба туку и самата вистина.
Предизвик за колективната безбедност на ЕУ
Освен што создава замор на гласачите, демократски сомнежи и генерализирана апатија, хроничната нестабилност во државата од Бугарија создава погодна платформа за странско влијание. Минатата година, бугарскиот колектив „БГ елвес“ откри мрежа од 51 бугарска компанија, поврзани со сомнителни сопственички синџири, кои спровеле голема кампања на социјалните мрежи за која се смета дека ги целела изборите во Бугарија во октомври минатата година и ги отсликувала тактиките на мешање видени во изборниот циклус на Романија во 2024-2025 година.
Усвојувањето на еврото од страна на земјата годинава ја направи Бугарија цел на дезинформативни кампањи. Постојаните избори и реконструкциите на владиниот кабинет го одложуваа гласањето за влез во еврозоната со години, а кога предлогот помина изминатата пролет, бран дезинформации, кои потекнуваа странски онлајн мрежи, но кои исто така беа пропагирани од една од најбрзо растечките крајно десничарски партии во земјата, предизвикаа протести поради лажни тврдења дека заштедите на Бугарите се крадат, меѓу другите дезинформации.
Во последниве години, Бугарија стана жртва и платформа за ширење дезинформации, при што феномен не е случаен, туку претставува структурна ранливост во системот на ЕУ. Р.С.
