Хрватска
Хрватската јавност со загриженост ги регистрираше најновите податоци на Евростат за состојбата со демографијата во рамките на Европската Унија, но пред сѐ на оние информации што се однесуваат на Хрватска. Имено, податоците на Евростат покажаа дека во ЕУ стапката на фертилитет паднала на рекордно ниско ниво, додека во исто време расте процентот на постаро население и јазот помеѓу потребите на пазарот на трудот и отпорот кон имиграцијата.
Статистиката утврдила дека во 2023 година, во ЕУ се родени 3,67 милиони деца; околу 5,4 отсто помалку отколку во 2022 година, што е најниска бројка од почетокот на водење на статистиката во 1961 година. Стапката на фертилитет беше 1,38 живородено дете по жена, далеку под нивото од 2,1 потребно за едноставна репродукција. Најниските стапки се забележани во Малта (1,06) и Шпанија (1,12), а највисоките во Бугарија (1,81) и Франција (1,66). Во Хрватска беше 1,47. Просечната возраст на жените при раѓањето на нивното прво дете во ЕУ била 29,8 години – најниска во Бугарија (26,9) и највисока во Италија (31,8). Овој тренд на одложување на мајчинството го намалува вкупниот број деца што жените ги имаат во текот на нивниот живот.
Стареењето на населението претставува дополнителен товар врз демографската слика на ЕУ. Ова оптоварување може да се изрази преку таканаречениот коефициент на зависност од возраста – кој го претставува процентот на луѓе над 65 години во однос на бројот на лица на работоспособна возраст на возраст од 15 до 64 години. На почетокот на 2024 година, индексот за ЕУ беше 33,9 отсто, што значи дека имало околу 34 постари лица на секои 100 лица на работоспособна возраст. Најниските стапки се забележани во Луксембург (21,7 отсто) и Ирска (23,6 отсто), а највисоките во Италија (38,4 отсто) и Португалија (38,2 отсто). Во Хрватска беше 37,5 отсто. Во 2024 година, имало 1,39 работник по пензионер, што е недоволно за стабилен пензиски систем.
Имиграцијата е неопходна?!
Со оглед на намалувањето на стапката на наталитет и стареењето на населението, имиграцијата се појавува како клучен фактор за одржување на работната сила и економскиот раст во ЕУ.
– Квалитетните, одржливи политики за миграција и интеграција секако се неопходен дел од решението, но без добар квалитет на животот, поддршка за младите луѓе, семејствата и активно стареење, перспективите за социјален и демографски развој се слаби – вели д-р Тео Матковиќ, од Институтот за социјални истражувања во Загреб.
Сепак, имиграцијата, од друга страна, е политички многу чувствително прашање. Во многу земји од ЕУ, радикалната десница добива на сила, главно поради противењето на имиграцијата. Овој отпор често произлегува од стравот дека доаѓањето на голем број странци би можело да ги загрози националниот идентитет, јазикот и традициите на домородното население.
Д-р Маргарета Грегуровиќ од Институтот за миграција вели дека истражувањето од 2024 година за ставовите на хрватските граѓани покажува негативна промена во ставовите кон имигрантите, особено оние од исламската вероисповед.
– Исто така, податоците од Европското социјално истражување покажуваат посилна перцепција за културната закана од мигрантите меѓу хрватските граѓани, што се продолжува преку посилен антиимигрантски наратив меѓу политичките и општествените актери – во јавните говори и дискусии, мигрантите и нивните разлики сѐ повеќе се прикажуваат како реална, економска и симболична, културна закана за хрватското општество. Хрватска треба да дефинира долгорочна стратегија за миграција и за квалитетна интеграција. Ова во моментов е оставено на ЕУ, глобалните актери и засегнатите страни од деловниот сектор. Се забележува напредок со измените на Законот за странци, првенствено поврзани со регулирањето на вклучувањето на пазарот на трудот и квалитетот на домувањето за работниците мигранти во Хрватска, но сè уште не сме ги виделе далекосежните ефекти – објаснува таа.
Грегуровиќ вели дека Индексот на политиката за интеграција на мигранти (MIPEX) покажува дека пристапот на Хрватска кон интеграцијата на имигрантите (вклучувајќи пристап до здравствени услуги, семејно обединување, образование итн.) е класифициран како „еднаквост на хартија“.
– Како и во повеќето земји од Централна и Источна Европа, имигрантите во Хрватска уживаат основни права и безбедност, но не и еднакви можности, што ја става Хрватска под просекот за земјите од MIPEX – објаснува таа.
Несигурност на пазарот на трудот
Високата невработеност кај младите, несигурните работни места и долгото чекање за стабилен приход и домување се уште една карактеристика на економиите од југот на Европа. Младите луѓе често доцна го напуштаат родителскиот дом, доцна основаат семејства и живеат во несигурни услови подолго време. Така, младите луѓе во Хрватска го напуштаат родителскиот дом во просек на 33 години, додека просекот во ЕУ е 26,4.
Ова, заедно со ниската плодност, е дополнителен голем проблем за Хрватска бидејќи младите, образовани луѓе се оние што најмногу ја напуштаат земјата. Според расположливите податоци, од 2013 до 2023 година, од Хрватска емигрирале 389.197 луѓе, а се доселиле 253.043 луѓе. Овој тренд на емиграција е особено изразен по влегувањето на Хрватска во ЕУ.
Грегуровиќ вели дека во 2022 и 2023 година, Хрватска регистрирала поголема имиграција отколку емиграција, со забележително зголемување на бројот на имигранти од азиските земји.
– Поизразената културна специфичност на оваа група мигранти претставува дополнителен предизвик во нивната интеграција – предупредува тој.
Евростат на крајот додава дека ако до 2050 година стапката на наталитет не се зголеми, имиграцијата не се зголеми, а пензиските и здравствените системи не се реформираат дотогаш, можно е да се очекува финансиски колапс на пензиските фондови, пад на продуктивноста и економскиот раст, драстично намалување на јавните услуги и социјални и политички тензии поради генерациски конфликти. Некои демографи предупредуваат дека веќе околу 2035-2040 година, може да започне сериозна дестабилизација на пазарот на трудот во сектори како што се здравството, грижата и образованието.
Ангел Митревски, наш дописник од Хрватска
