Интересно истражување претставува реномираниот американски медиум „Блумберг“ поврзано со пивката вода. „Нова Македонија“ пред еден месец подлабоко се осврна на ова прашање, предлагајќи еден нов приод и долгорочна стратегија на нашата држава кон овој исклучително значаен ресурс, кој е толку значаен што, според некои интелектуалци и универзитетски професори, во блиска иднина ќе се потпре и на самиот суверенитет на одделните држави, кој е веќе повеќеслоен (на пример, веќе е во фокусот т.н. енергетски суверенитет на државите).
Нејсе, ако се вратиме на темата „пивка вода“ во регионов, се констатираат факти за алармантна состојба во Бугарија! Таа состојба го одразува и проблемот со недостиг од вода низ поголемиот дел од Европа… „Блумберг“ прави интересен осврт чии делови пренесуваме во продолжение
Водната криза во Бугарија е сериозно предупредување за цела Европа
Водоводната мрежа во Бугарија, во голема мера изградена пред четири децении од страна на комунистичката влада, е несоодветно одржувана, а ресурсите слабо управувани. Модернизацијата е бавна и недоволно финансирана, а организациите, вклучувајќи ја и Светската банка, велат дека секторот е склон кон раширена корупција. Алармантната состојба во Бугарија го одразува проблемот со недостиг од вода низ поголемиот дел од Европа, што претставува причина за зголемена загриженост, а зачестените суши предизвикани од климатските промени ги влошуваат проблемите од старата инфраструктура, пренесува американски „Блумберг“.
Се заканува распад на водоводниот систем:
Погодени сите аспекти од секојдневниот живот, земјоделството…
Со ескалацијата на националната криза во Бугарија, секојдневните потреби за бањање, водоснабдувањето на тоалетите, перењето облека и миењето садови стануваат неодржливи во периодот од јуни до септември дури за половина милион луѓе – или за осум отсто од населението, во приближно една третина од земјата, според еколошките организации. Властите рационализираа резерви за повеќе од 260 илјади луѓе во 283 села и неколку града од 17 август. Приносите од сончоглед и пченка, клучни земјоделски извози, може да паднат на најниско ниво во последниве децении поради ограничувањата на наводнувањето. Земјоделците велат дека грижата за добитокот станува сè потешка.
Без „кардинална промена“, целиот водоводен систем на Бугарија ќе се распадне, продлабочувајќи ја нееднаквоста во најсиромашната земја членка на Европската Унија, со зголемување на цените на водата и храната, како и ризици за јавното здравје, според Емил Гачев, раководител на одделот за води во Истражувачкиот институт за клима, атмосфера и води при Бугарската академија на науките.
Ваквите тешкотии веќе ги празнат населените места низ целата земја. Многу луѓе на работоспособна возраст што бараат подобар живот се упатуваат кон главниот град Софија, кој сочинува околу 43 отсто од бруто-домашниот производ, или кон крајбрежните области на Црно Море, кои цветаат како туристички дестинации. Други се селат во странство, оставајќи зад себе намалување и стареење на населението, зголемувајќи го оптоварувањето на системот за социјална помош и ослабувајќи го потенцијалот за раст.
Застарениот систем датира од времето на т.н. Студена војна
Сличен циклус на повисоки температури, суша, како и недостиг од подземни и површински води се наѕира и над остатокот од Европа, засилувајќи ги повиците за заедничка стратегија.
– Време е да ги преиспитаме нашиот став и нашето однесување кон водата, да ја поставиме водата како национален приоритет за сите влади. Природата нема да го толерира нашето лошо управување – рече Гачев.
Реката Дунав тече низ Бугарија пред да се влее во Црно Море, но снабдувањето со слатка вода во земјата доаѓа главно од површински и подземни води, заедно со илјадници резервоари. Тие повеќе не се надополнуваат со врнежи од дожд како резултат на сушата, заедно со рекордно високата топлина и влажност, што доведува до повисоки стапки на испарување. Главните резервоари беа околу половина полни кон средината на август, според податоците на Министерството за животна средина. Во северозападните региони некои беа само на 20-25 отсто од нивниот капацитет. Во 2018 година речиси 900 брани беа означени како брани на кои им е потребна поправка, а околу половина класифицирани како итни. Пет години подоцна, само околу 130 од нив се поправени.
Додека водата тече низ мрежата, околу 60 отсто се губи поради протекување, најголемо количество во ЕУ, на која Бугарија ѝ се придружи во 2007 година. Практично целиот систем – од испорака на вода до санитација и постројки за третман на отпадни води – датира од Студената војна. Во тоа време комбинацијата од трговски ограничувања, тесни буџети и фокус на брза експанзија на инфраструктурата значеше дека комунистичките влади фаворизираа челик и железо со низок квалитет и мешавини од цемент што можат да претставуваат здравствени ризици. Пукнатините, кородираните метални конструкции и затнатите одводи сега се распространети. А цевките се премногу мали за потребите на денешното население. Едно од десет домаќинства сè уште се потпира на надворешна бања, додека некои области, вклучувајќи и делови од Софија, зависат од септички јами, од кои многу се испуштаат директно во природата.
Бугарската политика и корупцијата ја влошуваат состојбата
Бирократијата и политиката ги влошуваат работите, забележува „Блумберг“. Управувањето со водите е поделено меѓу локалната самоуправа, општинските и државните компании и најмалку пет министерства. Министерството за животна средина, на пример, е одговорно за браните, но нема надзор над мрежата, која е под Министерството за регионален развој и јавни работи. Во последните пет години имаше седум избори, а владејачката партија Граѓани за европски развој на Бугарија, која доминираше во политиката десет и пол години, вели дека тоа ги попречило инвестициите.
Но корупцијата исто така игра улога. Иако постојат ризици низ секторите, оние со кои доминираат поранешни државни монополи, како оние што собираат и прочистуваат вода, се најранливи на фаворизирање, при што купувачите и доставувачите се поврзуваат во „договори за јавни набавки со висока корупција“, според извештајот на Светската банка од 2023 година.
Минатата година Канцеларијата на европскиот јавен обвинител во Луксембург соопшти дека запленила средства во истрага за сомнителна измама поврзана со проект за мрежа за поддршка на вода и резервоар финансиран од ЕУ од 2,6 милиони евра, во кој јавните службеници се здружиле со приватни фирми за да ги зголемат трошоците. Истрагата е во тек. А во 2019 година тогашниот министер за животна средина и води, Нено Димов, беше обвинет за намерно лошо управување затоа што им дозволил на приватните бизниси да користат вода од брана во близината на западниот град Перник, и покрај предупредувањата дека нивото е премногу ниско. Заедниците во близината на резервоарите ретко остануваат без вода, но во овој случај рационализирањето започна во средината на зимата како резултат на тоа. Димов поднесе оставка и негираше какво било незаконско дело, обвинувајќи ги сувото време и лошото управување од страна на локалниот водоводен објект. Неговото судење е во тек.
Овие недостатоци беа истакнати кога Бугарија ѝ се приклучи на ЕУ. Блокот ѝ даде на земјата околу две милијарди евра за надградби, далеку помалку од речиси 18 милијарди евра за кои Министерството за животна средина вели дека се потребни. Сè друго веројатно ќе дојде со многу построги услови за следење и одговорност.
Додека Бугарија се подготвува да влезе во еврозоната следната година, владата кон крајот на јули предложи закон за справување со управувањето со водите. Но, експертите со кои разговараше „Блумберг“ рекоа дека Законот за вода и санитација само го легализира статусот на Бугарскиот водоводен и канализиран холдинг ЕАД, државна компанија со буџет од една милијарда лева и удели во поголемиот дел од водоводните претпријатија во земјата. Тој не ги вклучува клучните препораки од парламентарниот комитет за води, како што е создавањето единствен орган за надзор на целиот сектор.
Додека функционерите разменуваат обвинувања, парцијалните поправки и прекршените ветувања ја продлабочуваат недовербата во владините институции и го засилуваат разочарувањето од политичката елита што владее со Бугарија со години. Спротивно на тоа, за разлика од другите места на Балканот, знамињата на ЕУ се веат на државните и општинските згради, а поддршката за блокот е голема. Р.С.
