ИОК ВО ПРЕСРЕТ НА ЗОИ 2026 (4)
Во пресрет на ЗОИ 2026, Интернационалниот олимписки комитет објави серија со која објаснува интересни детали за спортовите што се играат на мраз и на снег
- Откријте како Дон Мофат го изработува совршеното лизгалиште за олимписки хокеј, балансирајќи работи како чистотата на водата и температурата за да ја постави сцената, пишува ИОК
Што имаат заедничко златниот гол на Сидни Крозби на Зимските олимписки игри (ЗОИ) во Ванкувер во 2010 година, триумфот на Американките во продолжението на ЗОИ во Пјонгчанг во 2018 година и незаборавните сцени од првото олимписко злато на Финска во хокеј на мраз на ЗОИ во Пекинг во 2022 година? Сите тие се одвиваа на мраз подготвен од еден човек: Дон Мофат, пишува Интернационалниот олимписки комитет (ИОК), кој во пресрет на ЗОИ 2026 објави серија со која објаснува интересни детали за спортовите што се играат на мраз и на снег.
За повеќето гледачи, олимпискиот мраз може да биде само блескава бела сцена што едноставно постои подготвена за пишување легенди. За Мофат, тоа е занает, одговорност и, во многу погледи, животно дело, пишува ИОК. Мофат (67), професионалец за лизгалишта, роден во Канада, поминал речиси четири децении претворајќи ја водата во совршена површина за хокеј на мраз, а во 2026 година ќе ја преземе улогата на главен производител на мраз на своите петти зимски олимписки игри, во Милано и во Кортина д`Ампецо.
– Лизгав пред да наполнам една година. Татко ми секогаш имаше лизгалиште во дворот, па сите деца од соседството доаѓаа. Тоа беше само дел од мојот живот од самиот почеток – изјави Мофат во ексклузивно интервју за ИОК.
Од тие рани денови во Онтарио, па до кариерата што го однесе од НХЛ-лигата до највисоката фаза од сите нив, Олимписки игри, Мофат ги обликуваше условите врз кои се одлучуваа некои од најзначајните спортски моменти. Неговата официјална титула на Игрите е „мајстор за мраз“, улога што е делумно научник, делумно чувар, делумно водач на невидлив тим чија работа почнува долго пред да падне пакот.
– На крајот на краиштата, тоа е моја одговорност, но јас сум само еден дел од голем тим. Се трудиме толку многу да создадеме совршена ледена плоча за хокеарите – објасни тој.
Од прочистување на водата до прецизна наука за тврд наспроти мек мраз, Мофат ги открива тајните зад сцената.
Што всушност прави еден олимписки мајстор за мраз?
Описот на работата е едноставен и огромен: да се осигури дека најдобрите спортисти во светот имаат оптимална површина за натпреварување. Однадвор, мразот изгледа едноставно. На крајот на краиштата, тоа е само замрзната вода, нели? Погрешно. Мразот е жива, темпераментна површина што мора внимателно да се управува и усовршува, а за олимписките производители на мраз како Мофат, улогата е многу потешка отколку што повеќето сфаќаат, пишува ИОК.
– Нашите денови траат најмалку 12 часа. На ЗОИ обично е подолго од тоа. Постојано мериме, ја обновуваме површината, се приспособуваме. А кога работите тргнуваат наопаку, верувајте ми, ние сме првите што дознаваат – рече тој.
Потоа, постојат надворешни влијанија што треба да се контролираат, ненадејна промена на температурата, влажност на арената што може да предизвика замрзнување на микрокапките на површината, осветлување што испушта топлина и топлината од преполната публика, сето тоа може да поништи часови педантна работа. И со милиони гледачи, нема простор за грешка. Мофат чува „мала книга“ со детални податоци за температурите на мразот, влажноста на воздухот и мерењата на површината, користејќи ја за да се спротивстави на сите можни поплаки.
– Додека имам бројки што го поткрепуваат тоа, тогаш тие нема да можат да ми кажат дека е лошо. Тешка работа е, но мора да се грижиш – рече тој.
Мофат го отфрла притисокот со смирена самодоверба што доаѓа од децениите во спортот.
– Не дозволувам повеќе да ме засега. Можеби станувам малку понервозен за првите неколку натпревари, но откако ќе почне турнирот, не размислувам за тоа – рече Мофат.
Како се прави олимписка ледена покривка?
Изградбата на лизгалиште од нула е прецизен инженерски проект, дизајниран да издржи недели неуморна игра на највисоко ниво.
– Почнуваме со поставување околу пет сантиметри изолација на бетонскиот под. Потоа доаѓа парна бариера, во основа огромна пластична покривка, проследена со подлоги што го носат гликолот. Гликолот е мешавина што можеме да ја ладиме под нулата без да замрзне, па тоа е она што го одржува мразот ладен – објасни Мофат.
Откако ќе се постави основата, се поставуваат оградите и стаклото. Дури тогаш водата конечно влегува во игра.
– Ќе ставиме околу два инчи вода на врвот на системот со подлоги, и тогаш почнуваме да ја создаваме покривката од мраз – рече Мофат.
Површината прво се бои бело со боја на база на вода, пред да се додадат ознаките и логоата за хокејот. Конечно, на врвот се создаваат уште три до четири сантиметри мраз за да се создаде површината за играње. Процесот е бавен, методичен и полн со необичности што обичните гледачи можеби никогаш нема да ги земат предвид. Без белата боја, на пример, мразот би изгледал дека е проѕирен, а линиите би се заматиле. Без правилното запечатување, логоата би се излупиле под лизгалките. За Мофат, вистинскиот тест не е во изградбата, туку во натпреварувањето.
– Сакаме мразот да биде што е можно посовршен на почетокот на мечот. Така, дури и по загревањето и два напорни периода можеме да го вратиме блиску до тоа ниво до третиот период. Сѐ почнува со правилно градење – рече тој.
Но работата на екипата за мраз продолжува и по почетокот.
– За време на натпревари во НХЛ и на ЗОИ, трипати за време на меч испраќаме екипа што со лопата ја поминува целата површина на која има снег. Тоа ми овозможува да излезам на мразот за да ги измерам температурите – сподели Мофат.
Што е совршен мраз, што е тврд мраз наспроти мек мраз?
Прашајте хокеар по натпреварот што мисли за површината и ќе слушнете изјави како мразот бил „тврд“ или бил „мек“.
– Кога хокеарите велат дека мразот е мек, девет од десет пати тоа всушност значи дека мразот е кршлив. Се крши, па нивните лизгалки засекуваат повеќе во него. Тоа ги принудува да користат поголема сила, поголем притисок, само за да продолжат да се движат – објасни Мофат.
Всушност, најважни се рамнотежата, рамноста на површината, густината на мразот, прецизноста на температурата и квалитетот на водата. Олимпискиот мраз за хокеј генерално сега се одржува помеѓу минус пет и минус четири степени, суптилна, но значајна промена во споредба со минатите години, пишува ИОК.
– Пред пет или десет години нашата цел беше околу минус шест степени. Сега сме малку повисоко. Со правилен квалитет на водата, тоа помага лизгалките да останат на врвот на мразот, што овозможува побрза игра – рече Мофат.
Чистотата на водата е, исто така, клучна.
– Нашата главна грижа е „pH“, но нашето главно мерење се нарекува ТДС, вкупни растворени цврсти материи. Ако има премногу, мразот се наоблачува и ги замаглува линиите и логоата, ако има премалку, мразот нема да се залепи, се распаѓа. Добрата поставка е помеѓу 75 и 125. Тоа ни дава убав, густ слој мраз – објасни Мофат.
На ЗОИ 2026 планот е да се инсталира систем со обратна осмоза за прочистување на водата.
– Ако можеме да добиеме постојан извор на вода во Милано нашата надеж е да имаме обратна осмоза за да помогне во прочистувањето и да нѐ доведе до тие бројки – рече тој.
По што се разликува олимпискиот мраз помеѓу спортовите?
Различните олимписки спортови бараат многу различен мраз. Лентите за карлинг се со камчиња (прскани со капки вода што замрзнуваат), уметничкото лизгање фаворизира помека површина што ги ублажува слетувањата, а брзото лизгање е можеби најтешкото од сите.
– Тие всушност бараат различни температури во различни области на долгата патека. Во свијоци тие сакаат лизгалките да „се фаќаат“ и да свртуваат. На правите делови сакаат мразот да биде навистина цврст за да можат да лизгаат што е можно побрзо – сподели Мофат за брзото лизгање.
Тоа фино нагодување го надгледува Марк Месер, главен техничар за мраз за брзо лизгање на долги патеки, кој работел на најмалку осум или девет ЗОИ од својата база во Калгари.
– Марк може да контролира четири различни делови од патеката со различни температури. Тоа е сосема различен мраз, но тоа е она што го прави спортот толку брз – објасни Мофат.
Науката ја дава рамката, но искуството е тоа што му кажува на производителот на мраз кога бројките се точни.
– Мериме постојано, понекогаш пет или шест пати на ден, но во одреден момент мора да му верувате на вашето чувство – рече Мофат.
Што е различно кај олимпискиот мраз во споредба со НХЛ или локалните лизгалишта?
И покрај сите сличности во линиите на бојата и пакот, олимпиското лизгалиште е различно од кое било друго. Притисокот е поголем, рефлекторот е посилен, а маргината за грешка е непостојна, пишува ИОК.
– Стандардите треба да бидат многу, многу повисоки од сѐ што сте виделе досега. Блиску сме во НХЛ. Има некои навистина добри производители на мраз во лигата, но ЗОИ се различни. Ова се најдобрите спортисти во светот, па сѐ мора да биде најдобро – рече Мофат за ЗОИ.
За разлика од НХЛ, каде што еден тим техничари за мраз одржува домашно лизгалиште во текот на целата сезона, ЗОИ собираат привремена екипа од целиот свет. Многу од нив се ветерани од клубови во НХЛ, европските клубови или од националните федерации, кои ги оставаат настрана ривалствата за да работат рамо до рамо за Игрите, пишува ИОК.
Мајсторот за мраз и неговиот омилен мраз
И покрај целата наука и испитување, односот на Мофат со мразот е длабоко личен. Сѐ почна во неговиот двор во Питерборо (Онтарио), каде што неговиот татко секоја зима го поплавуваше лизгалиштето. Оттаму, неговите врски со играта се продлабочија, судејќи јуниорски натпревари во Онтарио каде што се запозна со семејството Грецки, судејќи мечеви на браќата на Вејн и често разговарајќи со нивниот татко, Волтер, на јуниорските натпревари. Децении подоцна, тој уште е со лизгалки, суди добротворни натпревари и лизга по олимписките површини. Неговата страст за играта се протега на местата каде што се игра. Меѓу неговите омилени се центарот „Бел“ во Монтреал, арените со дрвен покрив во северна Европа и „Медисон сквер гарден“ во Њујорк, пишува ИОК. Мофат изгради свои традиции. На секои ЗОИ тој зема постер и ги замолува членовите на својот екипаж за мраз да го потпишат. Заедно тие формираат галерија од спомени во неговиот дом, потсетник дека Игрите се еднакво поврзани со тимска работа зад сцената, како и со спортистите во центарот на вниманието.
И кога ќе пристигне во Милано и во Кортина д`Ампецо ќе има уште еден вид мраз што ќе го бара. „Џелато“, се насмевна тој. „Џелато со цреша“, пренесе ИОК. Н.М.
