Дека делото „Падот на Икар“ на Питер Бројгел е една од најубавите и најзагадочни слики од доцната ренесанса, се потврдува и со големиот современ научен и уметнички интерес за неа. Постоеле двајца уметници со исто име – Питер Бројгел Постариот (помеѓу 1525 и 1530-1569 година) и Питер Бројгел Помладиот (1564-1638). Помладиот бил син на постариот, а сликата „Падот на Икар“ (целосен назив: „Пејзаж на падот на Икар“) е насликана од Питер Бројгел Постариот, најверојатно околу 1558 година. Се вели „најверојатно околу“, и тука започнува интригантната загатка, бидејќи некои велат дека делото е насликано околу 1560 година. Имено, во 1996 година, во Кралскиот музеј за ликовни уметности во Брисел се состана експертска комисија, каде што беше изложена сликата, и таа комисија утврди дека „Падот на Икар“ не е дело на Питер Бројгел Постариот, предводникот на холандската (фламанска) ренесанса, туку копија од непознат автор. Во таа пригода бил постигнат консензус: „оригиналот е создаден околу 1558 година, а копијата околу 1560 година“. Чуден е тој став на експертската комисија! Прво, разликата помеѓу 1558 и 1560 година не е особено голема; а и зошто некој би направил копија ако тоа го стори според постојниот оригинал (освен што се обидел да го уништи неговиот преден план)?! Но коцките се фрлени и оттогаш дискусиите на таа тема не престануваат!
Интрига околу делото
Ако се прифати дека постои само една фламанска слика за падот на Икар од крајот на 16 век, тогаш „Падот на Икар“ е дело на Питер Бројгел Постариот, но не како целина. Бидејќи била или недовршена или оштетена, анонимниот сликар насликал или „поправил“ еден дел од сликата – нејзиниот преден план: сцената со орачот. Кој би можел да биде тој анонимен лик? Па, можел да биде Питер Бројгел Помладиот, кој ја завршил одличната работа на неговиот татко.
Но бидејќи помладиот Бројгел е роден во 1564 година, тогаш неговите сликарски интервенции морале да бидат многу подоцна од претпоставената година на создавање (околу 1558 година или околу 1560 година). Експертите се сомневаат дека тој бил амбициозен син, кој многу се трудел да слика поинаку од неговиот татко, па затоа сликал видно помодерно. Кој друг доаѓа предвид? И тука фламанското сликарско семејство Де Момпер влегува во приказната. Поточно, Још де Момпер Помладиот (1564-1635), кој бил под видливо влијание на Питер Бројгел Постариот. Но тој исто така е роден во 1564 година, кога е и Питер Бројгел Помладиот. Још де Момпер имал и татко, Вартоломеј де Момпер Постариот (1535-1597), исто така сликар и пријател на Бројгел Постариот. Ако нешто не било во ред со „Падот на Икар“ од Бројгел, можеби го поправил или завршил Бартоломеј, бидејќи тој починал во 1597 година, а Бројгел го насликал Икар „околу 1558 година“, а тој починал во 1569 година.
Обид да се заклучи интригата
„Падот на Икар“, како што е познато, не е целосно дело на Питер Бројгел Постариот. Сцената со орачот јасно се издвојува, но само таа сцена: по целата композиција, по острината на линиите, грубите потези на сите четири елементи (орач, плуг, коњ и изорана земја), по отсуство на суптилни детали и нијанси, во јасноста, „свежината“ и текстурата на боите… Се чини дека сѐ е направено брзо и разочарувачки неинвентивно, без да се води посебна грижа за стилот и убавината на остатокот од сликата.
А според горенаведеното, Бројгел никогаш не би го облекол орачот во толку светкава црвена кошула! Единствениот црвен детаљ што Бројгел можеше да си го дозволи, беше поткопувањето на рибарот во долниот десен агол на сликата, рибарот што и онака беше отсечен. Забележителни интервенции можеле да направат или Бартоломеј де Момпер Постариот, по смртта на Бројгел, или Још де Момпер Помладиот, но неколку децении по понуденото експертско датирање („околу 1560 година“)! Третата можност е некоја апсолутно анонимна личност.
Сепак, сѐ оди во корист на Још де Момпер Помладиот, а еве и зошто! Освен што бил под нескриено влијание на сликањето на Бројгел (и пријател и соработник на неговиот врсник Питер Бројгел Помладиот), тој е автор на слика чие име е исто така „Падот на Икар“ (или: Пејзаж со падот на Икар), најверојатно од 1620 година, а која е изложена во Националниот музеј во Стокхолм. Составот е различен во однос на сликата на Бројгел, но некои елементи се исти: орач, овчар со стадо, рибар, високи карпи, бродови, град во далечина. Единствено што во неговото дело Дедал и Икар заедно паѓаат од небото, што е сосема погрешно според содржината на митот.
Митот за Икар
По завршувањето на лавиринтот на кралот Минос на Крит, таткото на Икар, Дедал, за да се ослободи себеси и својот син од ропство, одлучил да им направи по еден пар крилја и на тој начин да одлетаат далеку од островот. Тој ги направил крилјата од пердуви од птици и ги врзал со восок. Пред полетувањето, тој го советувал својот син да не лета премногу ниско, бидејќи морската пена ќе ги натопи неговите крилја, но не и премногу високо, бидејќи сонцето ќе го стопи восокот. Но Икар не знаел за изреката: „Оној што лета високо ниско паѓа“, и понесен од младешкиот ентузијазам за летање, тој се искачил премногу високо и паднал во морето. Сликата „Падот на Икар“ е изработена во техниката масло на платно, а нејзините димензии се: 112 x 73,5 сантиметри. До 1912 година, таа беше целосно непозната за јавноста. Сликата зборува за последните секунди од митот за Икар. Резимето на сликата е сместено во пејзажот и дејството од втората половина на 16 век. Сѐ на сликата, освен предниот план – ограничената сцена со орачот, изгледа дека без сомнение е автентично дело на Бројгел. Целата сцена со овчарот, дрвјата во левиот дел од сликата, белите високи карпи и градот во далечина, едвај видливото сонце на зајдисонце, а особено величествениот брод и заднината над неговата катаракта…
Значи, каде е Икар? Она што се крие зад платното, е и на платното. Еве што се крие на платното и еве каде се наоѓа Икар! Во долниот десен агол помеѓу рибарот и бродот, се гледаат бели нозе и десна рака.
