Гледајќи ги уметниците застапени на оваа изложба, „Паник рум или скок во мислењето“, па и опфатот на нивните дела, ќе видиме дека музејот често ги преместува, разместува или менаџира уметничките концепти според сопствените потреби, притоа не внимавајќи дека публиката очекува да види и нешто ново, не само од уметноста туку и од институционалната креативност
По девет месеци пасивност на музејот, освен оние неколку надворешнокураторски проекти при крајот на летото, Музејот на современата уметност го отвори својот галериски простор со две изложби речиси едновремено, меѓу кои е изложбата „Паник рум или скок во мислењето“, курирана од Лилјана Неделковска. Во изминатиот период како некаква активност не се земени предвид прелистувањето на делата од депото преку социјалните платформи и една виртуелна изложба во текот на летото, бидејќи музејот тоа секако дека треба го прави и тогаш кога нема вонредни услови.
Концептот за оваа изложба, сосема различно од внатрешноинституционалните ангажирани концепти, покажува една поинаква слика за тоа што значи „концептуално курирање“ или курирање во концептуална рамка. Не само поради јасната теориски поткрепена и издржана кураторска визија, која несомнено ги опфаќа можеби најрелевантните теми на денешницата, на етичкото и самосвесното, на транскорпоралното отелотворување на мисловниот субјект, на неговото метаприсуство во заедничкиот живот, туку и поради временската и географска експанзија на антропоценот, теми на кои уметноста во светски рамки посветува значајно научно-уметничко истражување.
Иако овој концепт можеби само скромно повикува на надеж за разрешување на капитализмот, за почеток на негово разградување, вкоренето во обичните микропрактики на секојдневниот живот како што е и уметноста, тој во исто време повикува на нова етичка расправа за позицијата на уметникот и уметноста во режимите на статусното препознавање, на уметничката постпродукција или институционализација. Гледајќи ги уметниците застапени на оваа изложба, па и опфатот на нивните дела, ќе видиме дека музејот често ги преместува, разместува или менаџира уметничките концепти според сопствените потреби, притоа не внимавајќи дека публиката очекува да види и нешто ново, не само од уметноста туку и од институционалната креативност. За тоа покажува и делото „Дневник на катастрофи“ (2019) на Нада Прљa, со кое се затвори минатогодишната изложувачка сезона и кое повторно се враќа на бис, но овој пат со изгасени рефлектори. Покрај фактот дека МСУ постојано се залага за заедничкото, заедницата и солидарноста, потребата за прогрес и вмрежување генерално ја засега и уметноста, за која не сме целосно сигурни кому му припаѓа, на уметниците или на институциите? Дали таа им „припаѓа“ на уметниците или им е „дадена“, дали овој концепт суштински ги ресетира односите кон социјалното опкружување, како што вели Неделковска, или само го потврдува неодврзливиот јазол меѓу поединци и скриената логика на функционирањето на глобалниот пазар.
Но чувството на заситеност од оваа сцена, не се чувствува толку кај еманципираната публика колку што се чувствува кај уметниците. Нивната заситеност од институционално ангажирани концепти, рефлектира врз мисловната артикулација, резултирајќи со приспособливи форми на знаење, со творештво што многу малку се случува во оној простор измеѓу. Тој недостиг од слободен, интристички ангажиран, но очекувано разбуден уметнички свет, сосема малку остава простор за себеистражување, и оттука и себепрепознавање во кој било облик на ангажираност. Ако во минатото концептуалното курирање подразбираше изложување на акумулирано уметничко искуство, како концепт што не претстои како предуслов за творечка антиципација, туку како резултат на веќе постојното присуство на уметноста на оваа сцена, на оваа општествена непостојаност, денес современата уметност, која престојува во подрумите на МСУ, немаме често можност да ја споредиме со новава современа, да го одмериме дометот на скокот во мислењето со овој сега, бидејќи такви се политиките на музејот. Оттука, исходишно би било прашањето: Дали уметноста им припаѓа на уметниците или на институционалните форми на постоење? Дали таа се дистрибуира преку сензорни влијанија на јавниот и приватниот простор или само ја изложува меѓусебната зависност на институционалното и индивидуалното?
Невозможна би била уметничката рефлексивност доколку не би постоеле индивидуалното и интерсубјективното како преттекст на колективното и институционалното, како општествено ангажирани форми, сѐ додека се исклучени првите две, а стремежот кон второто произведува само латентна и пасивна институционална ангажираност. Аксиолошкото во уметноста ќе зависи од тоа каде и на кој начин ќе се раздвојат приватниот и јавниот ангажман, а каде не. Што ќе биде прифатливо и самодоволност за уметникот, а што за уметноста, не обѕирајќи се притоа на институционалните потреби и нивното повикување на заедништво.
Но настрана сплетот на околности во кој уметноста непрестајно се себерециклира, импулсот за себеизолација и автономно промислување кај уметниците може да се воочи доколку уметничките дела се разгледуваат издвоени од нивната институционална форма, а не нужно издвоени од кураторскиот концепт. Покрај уметникот Ѓорѓе Јовановиќ, на оваа изложба со „Ноктурни пејзажи“ (2020), кој несомнено ја промислува, наративно преобликува, толкува и интерпретира уметноста, уметникот Матеј Богдановски со една чиста визија, јасно и едноставно го третира проблемскиот аспект на консумеризмот, притоа воопшто не покажувајќи амбиција за извртување, пермутација или тавтологија на она што сакал да го изјави.
Од друга страна, пак, делото „Музејот на модерна уметност на Оскар Хансен/Девет принципи Отворена форма“, 2018-2019 на Ј. Чаловски и Х. Иваноска е скоро изложувано, што не значи дека не треба повторно да го исчитаме, дури и преку кураторски концепт што нема изворна коконцептуална премиса во однос на нивната иницијална авторска идеја. Некои од учесниците, како групата ОПА и проектот „Се грижам затоа што се грижиш“ (2020), сепак одговориле на кураторскиот концепт, артикулирајќи преку партиципативната уметност како континуитет на историското искуство на релациските форми на уметноста. Еден од ретките автори, кој суштински и подолго време ги истражуваа темите испреплетени во овој наратив, е Искра Димитрова, покрај Велимир Жерновски, кој посветил значаен дел од своето творештво на антропоценот, откривајќи нови и неизложени сегменти од својата уметничка продукција. Несомнено е важно присуството на „Моето сонце“ од 2005 на Никола Узуновски, не само поради фактот што сега имаме можност да го видиме во живо и не само поради тоа што неговата тогашна визија се поклопува со прашањата, кои одново изникнуваат како ентропични затворања на утописките визии, туку како споредба со проектите што ја претставуваа земјава на интернационалниот пазар на уметноста изминативе години.
Натали Р. Павлеска
