Антиупатства за лична употреба
Се надевам дека во паметењето на читателите, по оваа редица портрети, не се подизгубило името на Доне, мојот цимер, со кого ја делев мансардата во куќата на г-ѓа Ј. Би сакал, почитувани читатели, заедно со името на Доне, да ја вратите сликата од почетокот на овој запис, сликата на гранките на големото вишново дрво што напролет, низ отворениот прозорец на мансардата, расцутени делумно, се преселуваа во нашата студентска соба. Зашто и Доне и вишновите гранки се неодминливи за необичната случка што имам намера да ви ја прераскажам.
Но пред тоа би открил некои карактеристики на мојот цимер, што тогаш, а и денес, ми се чинат само нему својствени. Првата, најприсутна, беше неговата зависност од читање весници. Секое утро, во пижами, откако во ѓезвето за кафе ќе ставеше вода да се стопли на малото решо, почекувајќи да изврие, потоа со филџанот во рака, се враќаше во постелата и со подигната перница, откако пред себе ќе ги распоредеше весниците и ќе ја сркнеше првата голтка, почнуваше со читањето. До пладне. Спокојно, како да нема предавања на факултетот (студираше Машински) или какви било други обврски. Често, брзајќи на мојот факултет, го оставав во постела, како да ми е некој вујко, како и натаму внимателно (и долго) ги следи новинските статии. Си велев, овој Доне мисли дека ќе живее сто и дваесет или можеби сто и педесет години и тогаш, како најстар жител на нашава планета, сѐ уште трпеливо, без брзање, секое утро, до пладне, ќе чита весници. Доцна навечер, тој, освен пластичната ќеса со леб и во хартија завиткани кајмак и салама, ќе донесеше „Политика“ и „Вечерње новости“. Но не ги читаше. Вечераше внимателно, џвакаше долго, а откако ќе завршеше, не оставајќи на масата ни трошка, внимателно ќе го здиплеше чаршафот (мирисаше на детергент, зашто Доне, секоја втора недела, заедно со постелнината, кошулите и долната облека, го носеше во пералница). Потоа, на чистата маса, ги оставаше весниците да го чекаат до утре. Така, излегуваше дека секое утро, во пижами, ги чита, долго ги чита, весниците од вчера.
– Имаш ли некој план за денеска? – ќе го потпрашав.
– Да ги прочитам – одговараше мртов ладен, не подигајќи го погледот.
– Добро. А после?
– Не знам – продолжуваше да чита.
Но затоа, во сета таа бавна рутина, мојот цимер поседуваше еден очигледен квалитет, што пак на извесен начин беше во согласност со концентрираниот ритуал на читање весници. Слоновското памтење. Особено ме нервираше точноста во паметење бројки. И тоа не само на оние што, да речеме, се подразбираат како знак на изострена меморија – родендени, датуми, броеви на телефони, туку оние што на обемот на памтењето му даваат речиси перверзни димензии. Во застрашувачки точната процена. На пример, сосема лесно ќе пресметаше колку мртви пеперутки има на втората страница од зелениот албум на г-ѓа Ј. Таа инаку имаше неколку албуми во различни бои – црвен, портокалов, шарен, спомнатиот зелен… каде што ги чуваше примероците.
– Седум – рече по кусо размислување.
Не можев да верувам. Откаде изброил точно седум? Па јас, не тој, бев оној што се вечери беше принуден да седи пред отворените албуми на г-ѓа Ј. И колку да се напрегав, не можев да се сетам колку препарирани пеперутки има на втората страница од зелениот албум. – Девет – промрморев. Вечерта, спротивно од мојата лепидоптерофобија, едвај дочекав г-ѓа Ј. да ме повика од салонот. Кога ги распосла албумите по масата, бев особено внимателен: – Лубентина, толку е необична! (беше во зелениот албум). – Може ли да ја видам одблиску? Г-ѓа Ј. ми го подаде албумот со зелени корици.
Кога се вратив на мансардата, Доне бавно ја џвакаше вечерата. – И колку се – ме праша. – Седум – признав со скршен глас. – Тогаш, утре во „Графичар“ – рече и продолжи да џвака.
Се обложувавме во ручек. И тој редовно добиваше. Можеби му платив дваесетина ручеци, зашто секогаш одново се обложував мислејќи дека конечно ќе погреши. А секогаш беше во право.
Утредента појдовме од „Змај Огњена Вука“ кон ресторанот „Графичар“. – Колку чекори има до ресторанот? – ме праша онака, од чист мир. Запрев: – Молам?
– Се обложуваш?
– Колку?
Божем се замисли: – Па, илјада сто и педесет.
– Е, не може да се толку малку! – реков луто: – Јас мислам илјада и седумстотини.
– Сакаш да броиме?
И почнавме, од еден, два, три… цело време внимавав да не ми прави подолги чекори… триесет и четири, триесет и пет… свртевме од нашата уличка кон погорната… сто осумдесет и пет, сто осумдесет и шест… за миг помислив дека сме на самиот почеток, дека ресторанот е далеку и дека сепак ќе го добијам облогот. Но, кај шестотиот чекор веќе не бев толку сигурен, а кај деветстотиот, кога бавчата на „Графичар“ можеше да се здогледа, знаев дека тој пак е победникот.
Кога стигнавме до „Графичар“, Доне се исправи и ги протегна рацете: – Значи ми должиш уште еден ручек. Ајде да влеземе внатре, огладнев од броењето… А кога сме веќе кај кафеаните, колку кафеани има на Таковска од Поштата до твојот факултет?
Почувствував како крвта ми надоаѓа во главата. Ресторанот, сосе елките од бавчата, почна да се ниша пред мене: – Доста. Не сакам. Не сакам да се обложиме.
Ме погледна мирно, речиси уморно: – Важи. Само смири се. Под стрес си. Добро ќе ти дојде топла супа.
„Тој мисли дека го тепа времето, а времето него го тепа“, имаше обичај да каже работливата тета Лепа, карактеризирајќи неколкумина средовечни комшии дембелани со високи пензии. Но никогаш таа убиствена поговорка не ја употреби за најблискиот пример, кој секојдневно ѝ беше пред очи. Мислам дека меѓу неа и Доне постоеше силна симпатија, без оглед на разликата меѓу карактерите. Можеби затоа што во сета своја бавност и речиси рамнодушен спокој, тој, на некој начин, ја ценеше нејзината важност во куќата на Сењак наспроти потценувачкиот однос на г-ѓа Ј. кон својата слугинка.
Со Доне бевме цимери уште половина година. Потоа се отселив далеку од Сењак, во „Пролетерских бригада“, во центарот на градот. Се среќававме и отпосле. Доне го заврши Машинскиот факултет, не брзајќи. Чув дека се вратил во Скопје. Се вратив и јас. Следуваа немирни времиња, распаѓање на Југославија, војни. Долго го немав видено, а она што го слушнав, дека станал директор на „Порше“ за Македонија, искрено речено, ме зачуди, сѐ додека не го сретнав во кафулето „Рузвелт“. Еден вистински господин, облечен со стил, многу поенергичен и пожив од оној Доне од Сењак.
Но, тоа е веќе некоја друга приказна од некое друго време.
(продолжува)
