Рецензија
(Томислав Османли: „Бдеења Блажеви“ – Скопје, „Зеница“ 2021)
Атанас Вангелов
Поемата „Бдеења Блажеви“ е, на прв поглед, неочекуван лирски излет на истакнат прозаист со разностран, впечатлив и богат уметнички опус, добитник на престижната наградата роман на годината („Дваесет и првиот“, 2009) на веќе згаснатиот „Утрински весник.“ Велам на прв поглед затоа што разликата меѓу поезијата и прозата е разлика по степен, не по природа.
Мошне добро го покажа и докажа тоа прозаистот Венко Андоновски, едно од надзвучните имиња на нашата модерна проза. Во својата учена расправа „Зошто најубавите песни на Конески се долги“ (1998), тој во детали ја изложи наративната структура на поемата „Марков Манастир“, која, меѓутоа, наоѓа „свој начин“ да остварува лирски ефекти од најчист вид и од највисок интензитет. Се повикувам на таа учена расправа од Андоновски како добра потврда за тоа дека јазикот на лириката не е и не може да биде некоја тајна за добар прозаист, како што јазикот на прозата не е и не може да тајна за добар поет. Во согласност со тоа, оној веќе спомнат „излет“ на Османли во зоната поезија ни од далеку не е тоа. Се работи, според мене, за некој вид интензивно чувство што еволуирало во јасна мисла и свест дека клучните пораки од еден импозантен лирски опус (каков што е оној на Конески) бараат лирски еквивалент во мислата и гласот на оној што воспоставил интимна, жива и животворна врска со нив. А дека е во прашање такво, интензивно чувство што мора да стане мисла за да може да се изнесе и пренесе, зборува јасно почетокот на поемата „Бдеења Блажеви.“ Тој почеток е видлива (и добра!) комбинација од два кратки описа.
Првиот опис зборува за лириката на Конески („пееше питомо и блажено“), која, според лирското претчувство на Османли, мора да е во непосредна врска со неговото име: „ко името што му навестува.“ Вториот опис зборува за времето (историја) во кое се јавува и обликува лириката на големиот поет на „Везилка“ и „Тешкото.“ Тоа време е дволико како и секоја „победа.“ Секоја победа е дволика (според Конески) затоа што буди во себеси ’ркулец на пораз. Ете зошто пее тој, според Османли, „питомо и блажено“, но и диво и горко истовремено. Има „стари беспокои,“ но и уште постари „изневери“ во неговото пеење.
По тие два описа се наведува, in extenso, песната „Татковина“ на Конески, која датира од неговиот завршен лирски период. Има важна експликација за таа песна, која, по контраст, се поврзува со поемата „Ракување“ на Конески, која била напишана во драматичен период (1952) за нашата татковина. Драматичен, затоа што, според зборовите на Конески, тоа било време кога било „доведено во прашање“ сè што било замисла, копнеж и дело на една егзалтирана генерација, наследници на славните илинденски „аскети преки“ за кои Конески зборува во својот сонет „Девственици.“ Во поемата „Ракување“ поетите Кочо Рацин и Коле Неделковски расправаат за тоа на кој начин да ѝ се даде „слободен облик на татковината.“ Во песната „Татковина“ од завршниот период на Конески се јавува еден, така да се рече, подголтнат (уште подобро, задавен) бес што јасно звучи од пораката што гласи: „До кај што сум ја пренесол својата љубов,/дотаму е мојата татковина./ А вие, еј!/ На што сте смислиле да ја сведете!?
Ќе биде, можеби, за некого чудно и необично, меѓутоа, мене никако не ме напушта мислата дека бујната, бурна и бунтовна дикција на Османли, која е, истовремено и укор, и осуда, и клетва, и кротка, и горка исповед истовремено потекнува од оној гневен извик „А вие,еј!“, кој го има својот вербален еквивалент во прашањето: „На што сте смислиле да ја сведете!?“ А кои се тие „вие“ на кои им се обраќа огорчениот поет на „Татковина“? Тие се, според Османли, „новите варвари“; „немили намерници/ бездушни, блудни/; тие се оние што „на себе и сал на блиските нивни мислат (блага модификација на „Лажни пророци“); тие се оние што „им се смеат в лице/ на скромноста […] и на честа.“
Има и многу други детали во поемата на Османли што функционираат било како алузија, било како модификација, било како цитат (смисловен или звучен) од впечатливи места (поенти) на лирскиот опус на Конески. Знам дека сум должен туку да објаснам што подразбирам под звучен, а што под смисловен цитат што ѝ дава (во прв ред звучниот) некој вид персонален печат на поемата на Османли. Сепак, при овој повод, нема да се задржувам на тоа, секако, важно прашање, за да обрнам внимание на нешто друго.
Од техничка гледна точка, поемата на Османли на убедлив начин го користи искуството на Конески од поемата „Ракување“ во која ги препознаваме гласовите на поетите Рацин и Неделковски, иако не нè напушта мислата дека е тоа сепак глас на Конески. По истиот начин, „жално ем пално“, зборува Конески во поројниот лирски излив во поемата „Бдеења…“ на Османли иако сме наполно свесни дека е тоа лирски глас на истакнат прозаист. Ете зошто јас мислам дека поемата на Османли по енергија, мисла и стил може да се спореди со поемата „Ракување“ на Конески. Мислам уште дека таа споредба на свој начин зборува и за уметничката вредност на поемата „Бдеења Блажеви.“
