„Монти Пајтон и светиот грал“ (1975) не е само еден од најсмешните филмови во историјата на кинематографијата туку и метанаративна пародија што ја разградува самата структура на митот. Сместен помеѓу апсурдот и филмската генијалност, овој култен проект на „Монти Пајтон“ и по педесет години останува свеж, провокативен и интелектуално возбудлив сатиричен манифест.
Филмот на специфичен начин ја прикажува потрагата по светиот грал – архетипска приказна што го обликувала западниот митолошки и книжевен канон – и ја претвора во алегорија за човечката потреба за смисла во свет што постојано ни се прикажува како хаотичен и нелогичен. Рицарите на
кралот Артур не се величествени херои, туку нефункционални карикатури што се судираат со апсурдни противници: непобедливиот Црн Витез, смртоносниот Зајак-Чувар или квазифилозофските расправии за анархија и авторитет. Овие сцени, иако хиперкомични, функционираат како интертекстуални коментари за судирот меѓу рационалното и ирационалното, митот и секојдневието.
Хуморот не е површна форма на забава, туку деконструктивна алатка. „Монти Пајтон“ ја демонтира логиката на епските наративи претворајќи ја во апсурд и токму преку тоа ја открива вистинската природа на моќта и митот. Така, сцената со кокосовите лушпи – кои ја заменуваат скапата опрема за коњи – не е само импровизација поради буџетски ограничувања.
Таа е постмодерна гестикулација што ја изобличува претставата за автентичноста на историскиот филм. Самиот глас на Господ, кој звучи повеќе како фрустриран администратор отколку како возвишено божество, ја разголува арбитрарноста на институциите и наративите што ја градат нашата колективна вера.
Визуелната естетика, и покрај ограничените средства, создава атмосфера што е истовремено гротескна и мистична. Готските пејзажи, суровата сценографија и примитивните костими не ја намалуваат тежината на приказната, напротив – ја засилуваат нејзината алегориска димензија.
Апсурдното и возвишеното се испреплетуваат во визуелна интертекстуалност што ја нагласува идејата дека митот е само уште една форма на претстава, а не конечна вистина.
Финалето, во кое потрагата по светиот грал останува недовршена, ја претвора приказната во отворен текст: самата потрага е поважна од целта. Тоа е филозофска потврда на апсурдната идеја дека смислата не се наоѓа во одговорот, ами во самото патување, во континуираното преиспитување. „Монти Пајтон“ на тој начин создава дело што истовремено се потсмева на традицијата и ја рефлектира нејзината суштинска празнина.
Овој филм не може да се разгледува посебно бидејќи тој е дел од поширокиот корпус на „Монти Пајтон“, кој во „Животот на Брајан“ (1979) продолжува со еднакво брилијантна религиозна и политичка сатира. Ако „Светиот грал“ го деконструира митот на витезите и средновековната легенда, „Животот на Брајан“ го прави истото со христијанските архетипови, создавајќи универзум во кој хуморот е крајната форма на филозофска резистенција. Денес можеме да го поврземе овој пристап и со подоцнежните постмодерни комедии – од „Ова е спинална пункција“ (1984) до „Шон од мртвите“ (2004) – кои го продолжуваат принципот на пародична интертекстуалност. Но „Монти Пајтон“ е и останува меѓу првите што покажаа дека смеата може да биде еднакво критична и филозофска како и најсериозната драма.
Педесет години подоцна, „Монти Пајтон и светиот грал“ е повеќе од култен филм – тој е своевиден свет грал на апсурдот. Дело што ја редефинира улогата на комедијата во киното, претворајќи ја во најостриот инструмент за анализа на општеството, митот и моќта. Филм што истовремено нè тера да се смееме и да размислуваме, што ја користи смеата како начин за отворање на најсериозните прашања. Лекција што останува жива и неопходна: дека и во хаосот, и во апсурдот, смислата може да се најде токму во и преку смеата.
Јане Алтипармаков
