Како застрашувачката музика на „Психо“ го промени филмот засекогаш

AЕден од најпопуларните филмови на сите времиња, хорор-трилерот на Алфред Хичкок, кој овој месец полни 65 години, можеби немаше да стане толку познат како класик без вознемирувачката музика на Бернард Херман

Анализа на Би-би-си по повод 65 години од култиниот филм на Алфред Хичкок

Врескачки виоли што звучат како звуци од кланица и жуборливиот бас што се приближува кон вас со голема брзина и се чини дека го имитира забрзаното чукање на срцето на жртвата беа само дел од застрашувачката партитура на композиторот Бернард Херман за филмот „Психо“ на режисерот Алфред Хичкок, кој овој месец полни 65 години. За почеток, фер е да се каже дека овој хорор-филм од 1960 година, со развојот на денешната технологија и специјалните ефекти, можеби нема да има ист ефект кај помладата и „поразгалена“ публика. Но во времето кога овие ефекти беа сведени само на звук, композиторот Бернард Херман направи многу во однос на доловувањето нервен напад. Звукот, покрај сликата, која не нудеше многу визуелни опции, беше единствена компонента што требаше да ја поткрене тензијата.
Особено клучна е музиката што со остри тонови се слуша кога русокосата актерка Марион Крејн (Џенет Ли), не многу долго по пријавувањето во мотелот „Бејтс“, е нападната низ завесата за туш од таинствен убиец, кој подоцна се покажува дека е сопственикот на мотелот, Норман Бејтс (Ентони Перкинс), облечен како неговата мртва мајка.
– Таа музика е сè. Тоа се птиците, тоа се пчелите и тоа се гласовите во задниот дел од вашата глава – вели Рејчел Зефира, филмска композиторка и една од членовите на арт-фолк дуото „Кетс Ајс“.
Проектот изгледаше лошо оценет уште од самиот почеток, а раководителите на „Парамаунт“ (кои ги продуцираа претходните пет филма на Хичкок) покажаа мал интерес, не му дозволија да го сними на нивниот имот и само го дистрибуираа, наместо сами да го продуцираат. Но, и покрај оскудниот буџет, Хичкок им докажа на сите дека грешат и за тоа делумно можеше да им се заблагодари на Херман и на неговата дарба за создавање композиции што ги подигнаа сцените на нови височини.
– „Психо“ сигурно не беше лош филм пред да биде компониран, но му недостигаше тензија – објаснува Стивен Ц. Смит, автор на новата книга „Хичкок и Херман: Пријателството и филмската музика што го променија киното“. Херман му го даде на филмот многу потребниот потрес, кој го овозможи неговата музика со жичен оркестар од 50 лица.
– Пред да напише филмска музика, Херман го читал романот на кој е базиран филмот и ја проучувал литературата, па затоа неговата музика била толку емпатична. Секоја нота што ја свирел Херман имала значење – вели Рејчел Зефира за Би-би-си.
Во случајот со најпознатата сцена, ова резултирало со хор од психолошки потресни високи крици што значеле дека преплашената публика повеќе не го гледала тушот како безбеден простор.
– Пред сцената со туширањето, многу од музичките знаци имаат депресивен квалитет и всушност не се толку гласни. Но одеднаш со сцената со тушот одекнуваат жестоки крици на инструменти што врескаат – вели Смит.
Херман го принуди првично скептичниот Хичкок да ја гледа сцената со тушот и со неговата заплашувачка музика и без неа.
– О да, мора да ја користиме! – се согласил Хичкок.
Тоа е анегдота што го одразува огненото партнерство на двојката. Нивниот креативен сојуз постојано резултираше со филмска музика што го тера гледачот да се чувствува како да е заробен во внатрешниот дијалог на ликот самиот со себе, така станувајќи дел од неговите најромантични соништа и со најбезнадежни кошмари. Зефира ја опишува музиката што се свири секогаш кога Норман Бејтс се појавува на екранот како „тажна и вознемирувачка“, за која вели дека „ве тера да чувствувате тага за убиец“.

Потеклото на генијалноста на Херман

Страстен читател од детството, Херман (или Бени како што го нарекувале пријателите) поголемиот дел од своето слободно време го поминувал страсно дебатирајќи дали литературата или музиката е најголемата уметничка форма. Музиката на крајот победила, а Херман победувал на натпревари за класична музика до 13-годишна возраст. Студирајќи на Универзитетот во Њујорк кај легендарниот композитор Перси Грејнџер, една од првите професионални улоги на Херман како студиски музичар била за ЦБС Радио.
Во Си-би-ес, Херман работеше со Орсон Велс, стекнувајќи ја неговата доверба со радиоадаптација на „Војна на световите“ од 1938 година, која беше толку реалистична што некои слушатели веруваа дека сигнализира вистинска инвазија на вонземјани што се одвива. Потоа стана очигледен избор за музиката за ремек-делото на Велс од 1941 година, „Граѓанинот Кејн“. Работејќи на стотици радиодрами, Херман го научи како да создава композиции што предизвикуваат слики, а исто така го научи и на моќта на долгите паузи: ја користеше тишината како уште еден инструмент за градење неизвесност.
– Можете да чуете во радио и филмската работа на Херман, особено во она што е создадено за време на Втората светска војна, дека бил длабоко погоден од она што се случувало – вели Браун, наведувајќи ја музиката што ја продуцираше за натприродната драма од 1947 година, „Духот и г-ѓа Муир“. За аранжманот на филмот „Пролетното море“ има хармонија на расцутена флејта, што претставува утринска песна на птици. Сепак, сончевите сцени се обоени со тага поради замислените опаѓачки тонови произведени од жици што звучат повеќе како мајчински плач.
– Херман го сметал „Духот и г-ѓа Муир“ за свое најдобро дело. Лесно е да се види зошто. Толку е прекрасен и меланхоличен во исто време. Доловува како се чувствувал светот во 1940-тите, време кога дури и сончевиот ден бил прогонуван од духови. Ова беше истиот оној тажен тон за кој се држеше во „Психо“ – вели Брендон Браун, филмски режисер од Јужна Каролина, кој работел на документарец без наслов за животот на Херман.
До 1960 година, Херман бил гигант во филмскиот бизнис; уште повеќе, тој и Хичкок веќе имале снимено пет значајни филма заедно („Проблемот со Хари“, „Човекот што знаеше премногу“, „Погрешниот човек“, „Вертиго“ и „Северно од северозапад“) и развиле беспрекорна хемија. Сепак, се верува дека „Психо“ бил продукција каде што Херман повторно го оживеал изморениот режисер.
– Хичкок се плашел дека направил грешка снимајќи таков морничав материјал – нешто што многумина го советувале да не го прави. Но Херман го натерал Хичкок повторно да се заљуби во проектот. Херман подоцна рекол дека ја напишал партитурата на „Психо“ за гудачки оркестар за да создаде „црно-бел звук“, за да ја дополни црно-белата фотографија – објаснува Браун.