По повод новата музичка хипхоп-адаптација на француската класика во Париз, режисерот на филмот Матје Касовиц зборува за „Би-би-си“ за проблемите што ја инспирирале неговата работа и како таа тема останува актуелна и во денешно време
Францускиот класик од 1990-тите актуелен до денес
Едвај една недела откако Матје Касовиц објави на социјалните мрежи дека работи на музичка адаптација на неговиот филм „Ла Хајн“ од 1995 година, 17-годишниот Нахел Мерзук беше застрелан и убиен од полицаец во париското предградие Нантер. Настанот, кој минатото лето предизвика демонстрации и немири низ Франција, беше шокантен потсетник за убиството што го инспирира култниот крими-класик „Ла Хајн“.
Триесет години претходно, во 1993 година, 17-годишниот имигрант Макоме М’Боволе од Заир бил застрелан од полицаец додека бил во притвор. Касовиц изјави дека почнал да го пишува филмот веднаш по смртта на М’Боволе. „Ла Хајн“ следи тројца пријатели, Хуберт (Хуберт Кунде), Винц (Винсент Касел) и Саид (Саид Тагмауи), додека шетаат по улиците на Париз и предградието Шантел-ле-Вињ во период од 24 часа по нападот што одведе млад човек во болница. Триото ја отелотворува фразата црно-бело-арапско, која го слави францускиот мултикултурализам, повторувајќи го сино-бело-црвеното на француското знаме.
– Можев да го видам отпечатокот на „Ла Хајн“ во општеството, кое опфаќаше земји и генерации со тема што, за жал, сè уште е актуелна и денес – вели режисерот Матие Касовиц за „Би-би-си“.
Снимен во црно-бело, со позајмени ефекти од „Скарфејс“ и од „Таксист“, „Ла Хајн“ беше ретка приказна за животот во обесправените француски доселеници и постигна голем успех според критичарите и благајните. Касовиц, кој тогаш имаше само 27 години, освои награда за најдобро сценарио на Канскиот филмски фестивал.
– Се смета за еден од првите големи филмови, или барем еден од малкуте со толкава гледаност, кој раскажува приказна за луѓе што живеат во сиромашни предградија од работничка класа, а тоа исто така го поттикнува прашањето за полициската бруталност, проблем што е во фокусот на филмот – вели Рохаја Диало, новинар и режисер што израснал во Париз, припадник на работничката класа што има напишано многу за расизмот.
Како што филмот се наближува кон својот 30-ти роденден, музичката хипхоп-адаптација или „урбаната опера“ на „Ла Хајн“ има премиера во Париз неделава, пред да оди на турнеја во Франција, а содржи околу 15 песни од некои од големите имиња на француската рап-сцена. Музиката е компонирана од францускиот продуцент Пруф, кој има работено со уметници како електронското дуо „Д Блејз“, Метју Чедид, „Џипси кингс“ и пијанистката Софијан Памарт.
– Го напишав филмот имајќи ја на ум наративната динамика на мјузиклот – вели Касовиц за „Би-би-си“.
Тој смета дека оваа сценска адаптација е вистинскиот формат во вистинско време. Пред 30 години тој беше под големо влијание на хипхопот и филмот содржи многу од него, вклучувајќи ја и познатата сцена во која францускиот диџеј Кат Килер ги микса „Sound of da Police“ на американскиот рапер КРС-Уан и „Non, je ne regrette rien“ на Едит Пјаф. Така хипхопот изгледаше соодветно за новиот мјузикл. Тајмингот се чинеше соодветен за филмот да добие нов живот.
– Можев да го видам неговиот отпечаток врз општеството, кое опфаќа земји и генерации со тема што за жал сè уште е актуелна денес – вели тој за „Би-би-си“.
Токму оваа релевантност – перцепцијата за недостиг од политички промени кога станува збор за полициската бруталност – го прогонува „Ла Хајн“ со децении. Повторното објавување на филмот по повод неговиот 25. роденден се совпадна со движењето „Црните животи се важни“, протестирајќи против бројот на смртни случаи од рацете на полицајците. По убиството на Нахел, тимот што стои зад мјузиклот реши да го смени насловот на филмот „Досега, толку добро“, кон попесимистички израз што го одразува моменталното расположение: „Толку далеку, ништо не се промени“
– Тоа дојде како шок. Кога започнаа со аудиција за шоуто, луѓето се појавија едноставно за да разговараат за тоа. Имаше луѓе што никогаш не учествувале во шоу или филм, но дојдоа само затоа што сакаа да ни кажат за нивните лични искуства. Беше неверојатно. Некои од нив плачеа – изјави продуцентот Фарид Бенлага за „Би-би-си“.
Културно влијание на „Ла Хајн“ во денешното општество
Триесет години подоцна, проблемите илустрирани во филмот се исто толку итни, ако не и повеќе. „Ла Хајн“ се враќа во време кога расизмот и ксенофобијата забележаа силен пораст низ целата земја (една анкета покажа дека во 2023 година извештаите за антисемитски и антимуслимански акти се зголемиле за 29 отсто, додека другите видови на расистичките дела се зголемиле за 21 отсто). За многу Французи е тешко да се гледаат статистиките а да не се помисли на репликата на Хуберт (Хуберт Кунде) од која филмот го носи името: „Омразата раѓа омраза“.
Владата на Емануел Макрон се преориентира надесно во однос на безбедноста, идентитетот и имиграцијата, усвојувајќи контроверзен предлог-закон за имиграција и потиснувајќи ги протестите на „жолтите елеци“. Сепак, долготрајната дебата за полициската бруталност отсуствуваше од предвремените изборни кампањи во земјата – во која, наместо тоа, доминираа антиимиграциската реторика на екстремната десница и кризата со трошоците за живот.
– Од 1996 година овие смртни случаи се документирани и избројани, а сепак не е спроведена политика за да се спречи тоа. Песимизмот на Касовиц за киното и неговата моќ да ги промени работите можеби не треба да изненадуваат. Мислам дека повеќе не е релевантно да се снимаат политички филмови. Сè уште верувам во политичките филмови, но тие не се толку неопходни како порано – изјави Диало во неодамнешното интервју за „Би-би-си“, додавајќи дека луѓето треба да прават попаметни работи од тоа.
Но, она што на „Ла Хајн“ можеби му недостигаше во политичкото влијание, тоа го дополнува со културното влијание. Како прв голем филм што фрли светлина на тешкотиите во мултикултурните предградија на Франција, тој ја отвори вратата за генерација филмови од тој тип, често направени од луѓе со такво потекло.
– Разликата е во тоа што сега тие се претставени како приградски жители – вели Касовиц, кој пораснал во семејство на филмаџии во центарот на Париз.
Еден од најистакнатите примери на овие филмови е наградуваниот „Лес мизераблес“ (2019), чиј режисер Лаџ Ли пораснал во париското предградие Монфермеил. „Бак Норд“ на Седрик Хименез (2020), сместена во Марсеј, на сличен начин ги истакна проблемите со кои се соочува полицијата, додека „Грлхуд“ на Селин Сијама (2014), „Божествата“ на Худа Бењамин (2016) и „Слатките на Маимуна Дукуре“ (2020) дадоа многу женска перспектива на овој проблем, која претходно недостасуваше.
