Базата на САД и Велика Британија ќе остане на Диего Гарсија – клучен фактор што овозможува договорот да оди напред во време на растечки геополитички ривалства во регионот
ВАЖЕН ПОТЕГ ПО КОЈ ОСТАНУВААТ ОДРЕДЕНИ ДИЛЕМИ
Велика Британија објави дека по повеќе од половина век се откажува од суверенитетот на оддалечениот, но стратегиски важен кластер на острови во Индиски Океан. Договорот – постигнат по повеќегодишни преговори – ќе обелодени како Обединетото Кралство ќе ги предаде островите Чагос на Маврициус во историски потег.
Ова го вклучува тропскиот атол Диего Гарсија, кој го користи американската влада како воена база за нејзините морнарички бродови и авиони бомбардери со долг дострел. Најавата, дадена во заедничката изјава на премиерите на Обединетото Кралство и Маврициус, им става крај на децениските често непромислени преговори меѓу двете земји.
Базата на САД и Велика Британија ќе остане на Диего Гарсија – клучен фактор што овозможува договорот да оди напред во време на растечки геополитички ривалства во регионот меѓу западните земји, Индија и Кина.
ИСПРАВАЊЕ НА ГРЕШКИТЕ ОД МИНАТОТО
Договорот сè уште е предмет на финализирање, но двете страни ветија дека ќе го завршат што е можно побрзо.
– Ова е клучен момент во нашите односи и демонстрација на нашата трајна посветеност за мирно решавање на споровите и владеењето на правото – се наведува во изјавата на премиерот на Обединетото Кралство, Кир Стармер, и премиерот на Маврициус, Правинд Југнаут.
Водачите исто така рекоа дека се посветени да обезбедат долгорочно, безбедно и ефективно функционирање на постојната база на Диего Гарсија, „која игра витална улога во регионалната и глобалната безбедност“. Договорот исто така „ќе ги реши грешките од минатото и ќе ја покаже посветеноста на двете страни да ја поддржат благосостојбата на жителите на Чагос“.
Шефот на британската дипломатија Дејвид Лами рече дека придобивките од договорот вклучуваат затворање на „потенцијалната илегална миграциска маршрута“.
Десетици Тамили од Шри Ланка се затворени во ограден камп на островот веќе три години додека се водат сложени правни битки за нивната судбина. Нејасно е што ќе значи договорот за нив.
Обединетото Кралство ќе обезбеди пакет финансиска поддршка за Маврициус, вклучувајќи годишни плаќања и инвестиции во инфраструктурата.
Маврициус исто така ќе може да започне програма за преселување на островите Чагос, но не и на Диего Гарсија. Таму Обединетото Кралство ќе обезбеди функционирање на воената база со „почетен период“ од 99 години.
Американскиот претседател Џо Бајден го поздрави „историскиот договор“, велејќи дека тоа е „јасна демонстрација дека преку дипломатија и партнерство, земјите можат да ги надминат долгогодишните историски предизвици за да постигнат мирни и заемно корисни резултати“.
Тој рече дека ја обезбедува иднината на клучната воена база што „игра витална улога во националната, регионалната и глобалната безбедност“.
ЛОКАЛНИТЕ ЖИТЕЛИ БАРААТ ДА ИМААТ ГЛАС
Самите жители на островот Чагос – некои во Маврициус и Сејшели, некои во Кроли во Сасекс – не зборуваат со еден глас за судбината на нивната татковина. Едни се решени да се вратат да живеат на изолираните острови, други се повеќе фокусирани на нивните права и статус во Обединетото Кралство, додека трети тврдат дека статусот на архипелагот не треба да се решава од надворешни лица.
Изабел Шарло, говорејќи за „Би-би-си радио 4“, рече дека договорот ја вратил надежта дека нејзиното семејство може да се врати на „корените“ на островот на нејзиниот татко. Плановите за владата на Маврициус да организира преселување ќе значат „место што можеме да го наречеме дом – каде што ќе бидеме слободни“, рече таа.
Но Френки Бонтемпс, втора генерација чагосец во Обединетото Кралство, изјави за „Би-би-си“ дека се чувствува „изневерено“ и „луто“ поради вестите, бидејќи „чагосите никогаш не биле вклучени“ во преговорите.
– Остануваме немоќни и безгласни во одредувањето на нашата сопствена иднина – рече тој и повика на целосно вклучување на чагосите во подготвувањето на договорот.
Во последниве години Обединетото Кралство се соочи со зголемена дипломатска изолација поради тврдењето за, како што се нарекува, британска територија на Индиски Океан, при што разни тела на Обединетите нации, вклучувајќи ги и врвниот суд и генералното собрание, со огромно мнозинство застанаа на страната на Маврициус и бараат Велика Британија да ја предаде, како што ја нарекоа некои, нејзината „последна колонија во Африка“.
Владата на Маврициус долго време тврди дека била незаконски принудена да ги отстапи островите Чагос во замена за сопствената независност од Обединетото Кралство во 1968 година. Во тоа време британската влада веќе преговараше за таен договор со САД, согласувајќи се да го закупи најголемиот атол, Диего Гарсија, за употреба како воена база.
Велика Британија подоцна се извини за насилното отстранување на повеќе од илјада островјани од целиот архипелаг и вети дека ќе му ги предаде островите на Маврициус кога повеќе нема да бидат потребни за стратегиски цели. Но, до неодамна, Обединетото Кралство инсистираше на тоа дека самиот Маврициус нема легитимно право на островите.
Малата островска држава Маврициус со децении се бореше да добие сериозна меѓународна поддршка за ова прашање. Неколку жители на островот Чагос, кои беа принудени да ги напуштат своите домови во доцните 1960-ти и раните 1970-ти, постојано ја изведуваа британската влада на суд. Но меѓународното мислење почна да се менува од неодамна.
Африканските нации почнаа да зборуваат во еден глас за ова прашање, цврсто притискајќи го Обединетото Кралство по прашањето на деколониализацијата. Тогаш брегзит остави многу европски нации да не сакаат да продолжат да го поддржуваат ставот на Обединетото Кралство на меѓународните форуми.
Владата на Маврициус го нападна, обвинувајќи ја владата на Обединетото Кралство за вербални закани, и почна да води сè пософистицирана кампања – во ОН, во судовите и во медиумите – дури и со слетување и поставување знаме на архипелагот без британско овластување.
Договорот е со темпиран тајминг
Преговорите што доведоа до договорот во четвртокот започнаа во времето на претходната влада на Обединетото Кралство. Но, тајмингот на овој пробив го одразува растечкото чувство на итност во меѓународните работи, не само во однос на Украина, при што Обединетото Кралство сака да го отстрани прашањето на Чагос како пречка за добивање поголема глобална поддршка, особено од африканските нации, со изгледи за втор претседателски мандат на Доналд Трамп во САД.
Може да се очекува реакција од некои гласови во Обединетото Кралство, иако последователните премиери на конзервативците и лабуристите работеа на истата широка цел. Кандидатот за лидерство на ториевците, Том Тугендхат, тврди дека договорот бил „преговаран против интересот на Велика Британија“ и дека е „срамно“ што таквите разговори започнале во текот на претходната конзервативна влада. Тој го нарече „срамно повлекување“ што ги остава „сојузниците разоткриени“, додека поранешниот министер за надворешни работи Џејмс Клеверли го нарече „слаб“ договор.
„Хјуман рајтс воч“ (ХРВ) рече дека договорот „ќе ги реши неправдите против чагосите од минатото, но се чини дека ќе ги продолжи злосторствата долго во иднината“.
– Мора да има значајни консултации со жителите на Чагос, или Велика Британија, САД и сега Маврициус ќе бидат одговорни за сè уште тековното колонијално злосторство – рече Клајв Болдвин, висок правен советник во ХРВ.
Но, не може да се сомнева во историското значење на овој момент.
Половина век или повеќе откако Обединетото Кралство се откажа од контролата врз речиси целата своја глобална империја, конечно се согласи да предаде едно од последните парчиња. Тоа можеби го направи неволно, но и мирно и законски.
Преостанатите британски прекуморски територии се: Ангвила, Бермуди, Британска Антарктичка Територија, Британски Девствени Острови, Кајмански Острови, Фокландски Острови, Гибралтар, Монсерат, Питкерн, Света Елена, Асенсион и Тристан да Куња, Јужна Џорџија и Јужните Сендвички Острови, островите Туркс и Каикос. Исто така, на Кипар има две суверени бази под британска јурисдикција.
По објавата на Чагос, гувернерот на Фокландите рече дека островите се безбедни во рацете на Британците.
– Непоколебливата посветеност на Обединетото Кралство да го брани суверенитетот на ОК на Фокландите останува несмалена – наведе Алисон Блејк во изјавата објавена на социјалните мрежи.
