За астронаутите на НАСА, Сунита Вилијамс и Буч Вилмор, седумдневната мисија до Меѓународната вселенска станица сега веќе стана
двомесечна – се смета дека вселенското летало што ги однело таму – одличниот нов „Старлајнер“ на „Боинг“ – можеби нема да биде способно безбедно да ги врати на Земјата, па се говори за нивна мисија за враќање на Земјата дури идната година
На сите ни се случило… заглавени со часови во расипан воз, оставени на аеродром поради ажурирање софтвер или – моето најнезаборавно – заглавени на Фокландските Острови откако се запалил мотор на авион на застарен транспортен авион на воздухопловството. Барем имаше пингвини за гледање.
Размислете, тогаш, за астронаутите на НАСА, Сунита Вилијамс и Буч Вилмор, сега повеќе од два месеца од нивната осумдневна мисија на Меѓународната вселенска станица (МВС). Се смета дека вселенското летало што ги однело таму – одличниот нов „Старлајнер“ на „Боинг“ – можеби нема да биде способен безбедно да ги врати на Земјата.
На брифингот за медиумите на НАСА на 7 август, високи функционери ги детализираа проблемите со компонентите во повеќекратните погони на „Старлајнер“. Имаше протекување во неговиот погонски систем и некои погони беа исклучени. И покрај обемните тестирања на теренот, инженерите допрва треба да ја разберат физиката зад проблемот. Во меѓувреме, тестирањето во орбитата покажува дека во вселената погоните сега работат добро, што дополнително ја зголемува конфузијата.
Сè додека инженерите не стекнат доверба во погонскиот систем, моменталниот лет за дома за Вилијамс и Вилмор во „Старлајнер“ изгледа сè поневеројатно. Иако не е донесена конечна одлука, едно можно сценарио е да се испрати леталото назад на Земјата, автономно, без нив.
„СТАРЛАЈНЕР“ ЌЕ СЕ ВРАЌА БЕЗ ЕКИПАЖ?
– Нашите шанси за враќање на „Старлајнер“ без екипаж се зголемија малку врз основа на начинот на кој се одвиваа работите во текот на последните една-две недели. Знаеме дека во одреден момент треба да ги донесеме Буч и Суни дома – призна Кен Боверсокс, директор за вселенски операции на НАСА.
Но, тоа можеби нема да биде наскоро. Ако „Старлајнер“ лета назад празен, тогаш НАСА планира да испрати вселенско летало „Спејс икс кру драгон“ со четири седишта со само двајца астронаути во него. Вилијамс и Вилмор потоа ќе останат на станицата до февруари 2025 година и ќе се вратат со нив. Со четворицата други астронаути на НАСА на МВС, кои треба да се вратат на Земјата во септември, тоа ќе го остави редовниот додаток од четворица астронаути и тројца руски космонаути (вкупно седум) на МВС.
– Додека тие се таму горе, имаме дополнителни раце, тие можат да направат многу повеќе работа, но исто така трошат повеќе потрошен материјал, повеќе резерви. Во одреден момент треба да се вратиме на нормална големина на екипажот – рече Боверсокс.
Сепак, има и полоши места за заглавување.
– Вселенската станица всушност сега е сопствен објект со седум спални соби и три бањи – изјави астронаутот на НАСА Виктор Гловер, кој помина шест месеци на МВС во 2020-2021 година, непосредно пред лансирањето на „Старлајнер“ во јуни.
МЕТЕЖ НА ВСЕЛЕНСКАТА СТАНИЦА
Водата е изобилна и неодамнешната мисија за снабдување значи дека има и повеќе од доволно храна. И, иако внатре можеби е малку преполно, погледот од прозорците кон Земјата долу е навистина воодушевувачки. Астронаутот Никол Сот еднаш ми кажа дека секогаш кога ќе погледне надолу во синиот мермер на нашата планета, мора да постави аларм за да се потсети да се врати на работа.
-Астронаутите се среќни како школки таму. Многу луѓе мислат дека се заглавени, но не се. Тоа не е за да се минимизираат проблемите, но на прво место никогаш не требаше да биде осумдневна мисија – вели Кен Кермер, основачот и уредник на веб-страницата за вселенски вести Спејсап клоус, кој го покрива лансирањето од неговата база во Флорида.
Двајцата претходно правеа шестмесечни мисии и затоа требаше да им биде доделена подолга мисија. Повеќето од нас може да се налутат или фрустрираат поради откажан воз или доцнење прекуноќ на аеродром, но астронаутите се едни од највисокообучените луѓе што некогаш ќе ги сретнете и се подготвени за речиси секоја непредвидена ситуација.
– Ние сме професионални преземачи на ризик. Ние даваме сѐ од себе за да ги ублажиме тие ризици, но одењето во вселената не е без ризик – вели Гловер.
Вилијамс и Вилмор се двајца од најискусните астронаути на НАСА, а планерите на мисијата работеа на тоа да го извлечат најдоброто од ситуацијата, интегрирајќи ги во дневниот распоред и користејќи ја нивната експертиза во тестирањето на „Старлајнер“. Астронаутите исто така помогнаа да се одржува станицата, да се поправат скафандерите, да се спроведат научни експерименти, па дури и да одвојат време за некои олимписки тренинзи.
СИТУАЦИЈАТА НЕ Е БЕЗ ПРЕСЕДАН
– Тие се одлични членови на екипажот, одлични астронаути, одлични во летањето со „Старлајнер“. Ние секогаш имаме резервни планови… тие се целосно обучени (за научни експерименти на МВС) и тие се подготвени за секоја патека по која одиме – рече менаџерот на програмата на МВС, Дана Вајгел, на брифингот на почетокот од овој месец.
Покрај спроведувањето научни експерименти, запознавањето на астронаутите со станицата и нејзината внатрешна работа значи дека тие се брзо распоредени во домашните задачи, како што се организирање товар, сортирање на резервите храна и длабинско чистење на решетките за опрема. На дело се и нивните напредни вештини за водовод за микрогравитација.
Вообичаено на станицата, потта и урината на астронаутите се рециклираат во вода за пиење, но неодамнешниот дефект значеше дека екипажот мораше да складира урина наместо тоа, што не е идеално во веќе тесна средина со двајца дополнителни членови на екипажот. Со однесени резервни делови – и дополнителна опрема што пристигна на неодамнешната мисија за снабдување – Вилијамс и Вилмор се трудат да го поправат системот.
Тоа кажува многу за успехот на вселенската станица и за професионалноста на сите што работат на мисиите за ваквите драми да се ретки. Лесно се заборава дека од ноември 2000 година, секогаш имало луѓе што живеат и работат во вселената. Но, ситуацијата не е без преседан и може да биде многу полоша.
Она што е јасно за оваа последна ситуација е дека никого не го фаќа паника додека се собираат докази за состојбата на „Старлајнер“. Конечната одлука на НАСА за тоа дали да лета со вселенското летало со или без екипаж најверојатно ќе биде за неколку недели. Но, дури и ако Вилијамс и Вилмор се вратат во септември, речиси сигурно ќе се појават слични ситуации во иднина – особено кога вселенските летала стануваат пософистицирани и мисиите одат на Месечината и пошироко.
Следната година Виктор Гловер ќе пилотира со „Артемида II“, прва мисија што ја напушти орбитата на Земјата од 1972 година.
– Ќе им направиме лоша услуга на нашата професија и на јавноста ако направиме да изгледа дека тоа што го правиме е рутина. Кога ќе летаме на десеттата мисија на „Старлајнер“, таа ќе биде исто толку комплицирана и сложена – вели Гловер.
ЗАГЛАВЕН ВО ОРБИТАТА
Крикалев летна како советски, а се врати како руски космонаут
Кога советскиот космонаут Сергеј Крикалев отпатува до вселенската станица Мир во мај 1991 година, тој очекуваше да помине неколку месеци во орбитата. Раните недели од мисијата се одвиваа според планот и го вклучија летот на првиот британски астронаут Хелен Шарман. Во меѓувреме, на копното, земјата на која ѝ припаѓаше Крикалев почна да се распаѓа.
Во август на улиците на Москва имаше тенкови, додека комунистичките тврдокорни сили се обидуваа да извршат државен удар против советскиот лидер Михаил Горбачов.
– Мојата сопруга работеше во контрола на мисијата и тие беа загрижени за нас, а ние бевме загрижени за нив – еден вид заемна грижа. Слушнавме за целата турбуленција на теренот и сета нестабилност и секако се грижевме за нашите пријатели, за нашите роднини, за нашите родители – ми рече Крикалев кога го сретнав во Москва во 2019 година.
Четири месеци подоцна, Советскиот Сојуз целосно се распадна и иако бродовите за снабдување продолжија да се лансираат, постоеше одредена сомнеж за тоа кога ќе можат да се вратат Крикалев и неговиот колега Александар Волков. Советската локација за лансирање и слетување сега беше во новонезависната земја Казахстан, што значеше дека руската влада мораше да преговара за договор за одржување на нејзината вселенска програма.
– Ги слушнав сите приказни дека сме заборавени на станицата. Тоа, секако, не беше точно, бидејќи секој ден имавме комуникација со Земјата, имавме закажан лет за да испорачаме сè, баравме експерименти и податоци и храна и вода. Сè ни доаѓаше главно според распоредот – ми рече Крикалев.
Откако го напушти Советскиот Сојуз, по речиси една година во орбитата, космонаутот на крајот се врати во својата нова матична земја Русија. Тој ќе стане првиот Русин што полета во вселенскиот шатл и беше меѓу првиот екипаж што живееше на МВС.
