Како санкциите што Западот ѝ ги воведе на Русија може да го променат светскиот поредок, анализира Николас Мулдер за „Форин аферс“.
Вистинската цена на економската војна
Руско-украинскиот конфликт од 2022 година не е само голем геополитички настан туку и геоекономска пресвртница. Западните санкции се најтешките мерки што некогаш биле наметнати против држава со големина и моќ на Русија, а пред неколку недели изгледаа незамисливо дури и за повеќето експерти. Во сите, освен за најклучните производи, единаесеттата по големина светска економија сега е одвоена од глобализацијата во 21 век.
Западното економско ограничување на Русија овој пат е поинакво. Станува збор за досега невидена кампања за изолирање на економија од Г-20 со голем сектор за јаглеводороди, софистициран воено-индустриски комплекс и разновидна кошница за извоз на стоки. Како резултат на тоа, западните санкции се соочуваат со поинаков вид проблем. Во овој случај би можеле да пропаднат не поради нивната слабост, туку поради нивната голема и непредвидлива сила. Откако се навикнаа да користат санкции против помалите земји, западните политичари имаат само ограничено искуство и разбирање за ефектите од навистина строгите мерки против големата, глобално поврзана економија. Постојните слабости во светската економска и финансиска структура значат дека таквите санкции имаат потенцијал да предизвикаат сериозни политички и материјални последици.
Вистинската тактика на брза доминација
Колку се строги сегашните санкции против Русија може да се види од нивните ефекти низ светот. Најочигледен е моменталниот шок за руската економија. Економистите очекуваат рускиот БДП да се намали за најмалку 9 до 15 отсто оваа година, но штетата може да стане многу поголема. Рубљата падна за повеќе од една третина од почетокот на јануари. Во тек е егзодус на високообучен руски кадар, додека капацитетот за увоз на стоки за широка потрошувачка и вредна технологија драстично опадна.
Има најмалку четири различни вида пошироки ефекти: ефект на прелевање во соседните земји и пазари, мултипликативни ефекти преку распуштање на приватниот сектор, ефекти на ескалација во форма на руски одговор и системски ефекти врз глобалната економија. Ефектите на прелевање веќе предизвикаа превирања на меѓународните пазари на суровини. Пораснаа цените на суровата нафта, природниот гас, пченицата, бакарот, никелот, алуминиумот, ѓубривата и златото. Поради тоа што војната ги затвори украинските пристаништа, а меѓународните фирми го избегнуваат извозот на руски стоки, недостигот од жито и метали сега се наѕира над глобалната економија. Ценовниот шок за енергијата и стоките насекаде ќе ја зголеми глобалната инфлација. Африканските и азиските земји зависни од увоз на храна и енергија веќе се соочуваат со тешкотии. Економиите на Централна Азија исто така се заглавени во шокот од санкциите. Поранешните советски држави се силно поврзани со руската економија преку трговија и надворешна миграција на работна сила. Падот на рубљата предизвика сериозни финансиски проблеми во регионот. Официјалните пакети санкции имаа катализирачки ефект врз меѓународните бизниси што работат во Русија. Практично прекуноќ, претстојната изолација на Русија поттикна огромен корпоративен одлив. Како резултат на тоа, деловното повлекување го продлабочува економскиот шок за Русија со зголемување на негативните економски ефекти од официјалните државни санкции.
Руската влада одговори на санкциите на неколку начини. Презеде итни политики за стабилизација за да ги заштити приходите од девизни средства и да ја зајакне рубљата. Странскиот капитал беше замрзнат во земјата. Додека берзата остана затворена, имотот на многу западни фирми што заминаа наскоро може да биде конфискуван. Министерството за економски развој подготви закон со кој на руската држава ѝ се доделува шест месеци да преземе бизниси во случај на „неоснована“ ликвидација или банкрот. На 9 март, Путин потпиша наредба за ограничување на извозот на руски стоки. Руските ограничувања за извозот на ѓубрива воведени на почетокот на февруари веќе извршија притисок врз глобалното производство на храна. Русија би можела да возврати со ограничување на извозот на важни минерали, како што се никел, паладиум и индустриски сафири. Ова се клучни суровини што влегуваат во производството на електрични батерии, катализатори, телефони, топчести лежишта, неонки и микрочипови. Во глобализираниот систем на производство, дури и малите промени во цените на материјалите можат масовно да ги зголемат трошоците со кои се соочуваат крајните корисници во производствениот синџир. Руското ембарго или големото намалување на извозот на паладиум, никел или сафири ќе ги погоди производителите на автомобили и полупроводници, глобална индустрија од 3,4 илјади милијарди долари. Ако економската војна меѓу Западот и Русија продолжи понатаму во 2022 година со ваков интензитет, многу е можно светот да западне во рецесија предизвикана од санкции.
Како ќе тече справувањето со последиците?
Користењето санкции против многу големи економии едноставно нема да биде можно без компензациски политики што ги поддржуваат економиите на оние што санкционираат и остатокот од светот. Администрацијата на Бајден е свесна за овој проблем, но нејзините досегашни постапки се несоодветни за размерите на проблемот. За да се спречат прелевачките ефекти од санкциите против една водечка нафтена држава, сега може да биде потребно укинување на санкциите за две помали нафтени држави. Но оваа нафтена дипломатија е недоволна да одговори на предизвикот од санкциите за Русија, чии ефекти ги влошуваат постојните економски проблеми. Проблемите со синџирот на снабдување и тесните грла од ерата на пандемијата во глобалните транспортни и производствени мрежи ѝ претходеа на војната во Украина. Невидената употреба на санкции во овие веќе проблематични услови ја влоши и онака тешката состојба.
Проблемот со управувањето со последиците од економската војна е сè уште поголем во Европа. Ова не е само затоа што Европската Унија (ЕУ) има многу посилни трговски и енергетски врски со Русија. Тоа е, исто така, резултат на политичката економија на еврозоната, со исклучок на Франција. Овој економски модел бара странска побарувачка за извоз додека ги потиснува платите и домашната побарувачка. Тоа е структура што е многу лошо приспособена за продолжено наметнување санкции за намалување на трговијата. Зголемувањето на инвестициите во обновлива енергија низ ЕУ и проширувањето на јавната контрола во енергетскиот сектор, како што најави францускиот претседател Емануел Макрон, е еден од начините да се апсорбира овој шок. Но, исто така, има потреба од мерки за зголемување на приходите за стоки за широка потрошувачка и интервенции за намалување на цените на пазарите на стоки за производители, од стратегиско управување со резервите до вишокот даноци на добивка што се воведуваат во Шпанија и Италија.
Потоа, тука се последиците од санкциите што се причина за светската економија во целина, особено на „глобалниот југ“. Решавањето на овие проблеми ќе претставува голем макроекономски предизвик. Затоа, императив е Г-7, ЕУ и азиските партнери на САД да започнат храбра и координирана акција за стабилизирање на глобалните пазари.
Подготвиле: Марјан Велевски; Билјана Здравковска
