ИНТЕРВЈУ: ЏЕФРИ САКС, ПРОФЕСОР НА УНИВЕРЗИТЕТОТ „КОЛУМБИЈА“
Кога Џефри Сакс вели дека светот се движи кон трета светска војна, тоа не е сензационализам, туку предупредување дека се вклучило црвено светло. Додека светските лидери позираат на самитите и декларативно „повикуваат на мир“ на Блискиот Исток, во заднината се прават потези што неодоливо потсетуваат на пресрет на војната во Ирак, смета овој влијателен американски економист, професор на Универзитетот „Колумбија“ и поранешен советник на тројца генерални секретари на Обединетите нации: Кофи Анан, Бан Ки-мун и Антонио Гутереш.
– Во моментов има предупредувања за можен непосреден американски напад врз Иран. Тоа би можело да доведе до крвопролевање како она од војната во Ирак – или нешто многу полошо. Може да има ескалација и употреба на нуклеарно оружје од страна на Израел или некоја друга земја. Американскиот претседател Доналд Трамп упатува отворени јавни закани какви што не сме виделе од 1930-тите – истакнува Сакс ексклузивно за „Политика“.
Ја споменавте американската инвазија на Ирак во 2003 година, но подоцна беше откриено дека Садам Хусеин всушност не поседувал оружје за масовно уништување, што беше една од причините за интервенцијата. Со оглед на тоа што нуклеарните постројки на Иран се под 24-часовен надзор од страна на Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ), дали ова е уште една сличност?
– Станува збор за израелско-американска операција насочена кон соборување на режимот во Иран. Всушност, тоа е директно поврзано со таа 2003 година и е дел од истиот поширок план, иако беше спроведен со 22 години задоцнување. Знаеме дека уште во 2001 година, САД, заедно со Израел, подготвија план за седум војни за пет години, со цел да ги отстранат владите што го поддржуваа палестинскиот народ. Тие седум земји се: Ирак, Либан, Сирија, Либија, Сомалија, Судан и, секако, Иран. Сега сме во таа седма војна.
Садам Хусеин беше убиен. Истото тоа се случи и со Моамер ел-Гадафи откако Либија се откажа од својата нуклеарна програма. Од друга страна, Северна Кореја има нуклеарна бомба – и никој не ја напаѓа. Дали најновиот израелски напад може да го поттикне Иран кон развој на нуклеарна бомба токму поради ова?
– Соединетите Американски Држави веројатно би започнале општа војна за да го спречат ова. Затоа моментално сме на пат што би можел да доведе до трета светска војна. Затоа земјите од светот треба да бараат САД да не започнат уште една голема војна и сите проблеми да се решат преку преговори – што е апсолутно можно.
Дали овој конфликт ќе го префрли фокусот на Америка од помагање на Украина кон Блискиот Исток?
– Тоа веќе се случи. Никој во американските политички кругови повеќе не обрнува внимание на Украина.
Претходно изјавивте дека таканаречените пријатели на Украина во суштина ја уништуваат таа земја охрабрувајќи ја да продолжи со војната. Колку долго може да издржи Киев?
– Не за долго.
Кога ќе заврши војната, каква иднина гледате за Украина?
– Со оглед на брзината со која се одвива војната во моментов, верувам дека Украина би можела да го изгуби целиот брег на Црн Море, вклучувајќи ја и Одеса, ако не се согласи на мир. Условите за прекин на непријателствата во Украина се влошуваат по државниот удар во 2014 година, кој беше поддржан од САД. Секое одложување на мирот, почнувајќи со одбивањето на Киев да ги спроведе одредбите од договорот од Минск 2, беше исклучително скапо за таа земја.
Претходно рековте дека Србија постапи правилно што не воведе санкции врз Русија и дека нејзината желба да одржува добри односи со сите три страни покажува дека е за мир. Може ли таквата политика да им наштети на односите на Србија со ЕУ, со оглед на притисоците што доаѓаат од Брисел?
– Да, тоа сигурно ќе ги наруши односите со раководството на Европската Унија во Брисел, бидејќи кабинетот на претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, е русофобичен и военоподбуцнувачки. Сепак, Србија ќе најде сè поголем број земји со слични размислувања во ЕУ, како што се Унгарија и Словачка. И листата на влади што се противат на војната во Украина и проширувањето на НАТО сега расте.
Во неодамнешно интервју со Такер Карлсон рековте дека бомбардирањето на Југославија од страна на НАТО во 1999 година било скандалозно и сосема погрешно. Што мислите, која беше вистинската цел на таа кампања?
– Целта всушност беше да се подели Србија и да ѝ се покаже на Русија кој е „вистинскиот шеф“. Бомбардирањето на Србија можеби било, барем делумно, резултат на соперништвото меѓу Медлин Олбрајт и Ричард Холбрук, кои се натпреваруваа да станат државен секретар во администрацијата на Ал Гор, бидејќи претпоставуваа дека тој ќе го победи Џорџ В. Буш на изборите во САД во 2000 година. Се вели дека Олбрајт сакала војна за да ја попречи дипломатијата на Холбрук. Не сум сигурен дека тоа е вистина, но секако звучи веројатно.
Во Србија често се вели дека агресијата на НАТО била првиот чекор кон колапс на меѓународното право, кое подоцна било прекршено во Ирак и Либија… Денес, повеќе од 25 години подоцна, со војните во Украина и на Блискиот Исток, гледаме дека меѓународните институции повеќе немаат иста моќ. Што треба да се случи за Обединетите нации и Советот за безбедност на ОН да го вратат својот авторитет?
– Обединетите нации се длабоко ранети, можеби и фатално, од настаните што се одвиваат во моментов. САД и Европската Унија ги уништуваат, ако не и убиваат ОН со тоа што бесрамно го напуштаат почитувањето на Повелбата на ОН. Да се потсетиме на членот 2, став 4: „Сите членки ќе се воздржат во своите меѓународни односи од закана или употреба на сила против територијалниот интегритет или политичката независност на која било држава, или на кој било друг начин што е неконзистентен со целите на Обединетите нации“. Вашингтон и Брисел моментално ја прекршуваат оваа одредба во однос на Иран на секој час.
Дали светот се движи кон мултиполарност – и дали тоа ќе донесе мир или уште поголеми тензии?
– Светот е веќе мултиполарен. Големите сили се САД, ЕУ со Обединетото Кралство, Русија, Кина и Индија. Сите тие се нуклеарни сили. Други нуклеарни држави – Израел, Пакистан и Северна Кореја – дополнително ги зголемуваат мултиполарноста, глобалните опасности и сложеноста. Самата мултиполарност не носи мир или војна – таа зависи, пред сè, од изборите што ги прават големите сили и од тоа како се однесуваат кон другите нуклеарно вооружени држави.
Во минатото тесно соработувавте со голем број светски лидери. Кој ви остави најголем впечаток?
– Мојата безрезервна поддршка беше за еден лидер, кој, за жал, е омразен во сопствената земја: Михаил Горбачов. Тој беше голем човек на мирот и голем државник. Тоа беше поткопано од тесните интереси на американските и европските елити, кои сакаа „победа“ над Советскиот Сојуз, а потоа и над Русија, наместо мир. Резултатот беше масовна дестабилизација на постсоветските држави, што доведе до нивниот презир кон Горбачов. Тој презир, колку и да е разбирлив, треба да биде насочен кон ароганцијата на Америка и Европската Унија во тие години – која, за жал, продолжува и денес.
